دو روز قبل بود که ایران و چین در فضای جدید پسابرجام، سند جامع مشارکت راهبردی 25 ساله را امضا کردند. در این میان، یکی از مهم ترین محورهای همکاری تعریف شده، همکاری های چند جانبه دو کشور در راستای ایده کمربند اقتصادی راه ابریشم در قرن 21 (یک کمربند- یک جاده) بود. موضوعی که گفته می شود چین از حدود دو سال گذشته به دنبال آن بوده است و با 65 کشور در مسیر این راه ارتباط برقرار خواهد کرد. با این حال هم اینک این سوال مطرح می شود که چین چرا به دنبال احیای راه ابریشم است و چرا این موضوع در سفر رئیس جمهور این کشور به ایران تا این اندازه مورد توجه قرار گرفته است؟
راه ابریشم جدید، فراتر از یک جاده
ایده راه ابریشم جدید، توسط رئیس جمهور چین در سال 2013 مطرح شد. ایده ای که گفته می شود در قالب دو طرح «کمربند جاده ابریشم اقتصادی» و «جاده ابریشم دریایی قرن 21»، به عنوان راهنمای استراتژی سرمایه گذاری ملی چین در سیزدهمین برنامه پنج ساله توسعه چین (از سال 2016 تا 2020) قرار گرفته است.
شاید با شنیدن نام جاده و راه ابریشم، اینگونه تصور شود که این طرح محدود به همان راه سنتی خواهد بود. در صورتی که نگاهی به جزئیات این ایده نشان می دهد که این طرح به عنوان یک شبکه برنامه ریزی شده از مسیرهای جاده و راه آهن، خطوط لوله نفت و گاز طبیعی و دیگر پروژه های زیرساختی از «ژی آن» در چین مرکزی، تا مسکو، روتردام و نهایتاً «ونیز» مطرح است. همچنین آن چه -شاید به اشتباه- به نام جاده دریایی نام گرفته است، معادل یک شبکه برنامه ریزی شده و دیگر پروژه های زیرساخت ساحلی از جنوب و جنوب شرق آسیا به آفریقای شرقی و شمال دریای مدیترانه است.بر این اساس و به گزارش بخش فارسی رادیو بین المللی چین، این کشور تاکنون دو اقدام مهم برای پیگیری طرح خود انجام داده است:
1- ایجاد بانک زیرساخت توسعه آسیا (AIIB): متشکل از 57 عضو و 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری که ایران هم به عنوان یکی از اعضای مهم و عضو هیئت موسس آن به شمار می رود.
2- ایجاد بانک سرمایه گذاری صندوق جاده ابریشم جدید (NSRF): ارزش آن در راستای درخواست از سایر کشورها برای پیوستن به این صندوق، 40 میلیارد دلار اعلام شده است.
چین در این طرح به دنبال چیست؟
بررسی های دو پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی واشنگتن، نشان می دهد این طرح برای چین از دو جنبه اقتصاد داخلی و نیز بین المللی اهمیت دارد. به خصوص این که چین در تلاش است تا رشد اقتصادی کندتر ولی پایدارتر را مدیریت نماید. به گزارش ایرنا در این راستا دولت پکن امیدوار است که با ایجاد ارتباط بین مناطق کمتر توسعه یافته جنوبی و غربی با مناطق ساحلی ثروتمند خود، رشد متوازن منطقه ای داخلی را پیگیری نماید.
از سوی دیگر سرمایه گذاری بیشتر در منابع انرژی و معادن، به ویژه در آسیای مرکزی و غربی، می تواند به کاهش اتکای چین به کالاهای وارداتی از خارج و از جمله محموله های نفتی که از تنگه مالاکا می گذرد، کمک کند. این ها همه در کنار افزایش نفوذ اقتصادی چین در مناطق آسیای مرکزی و غربی مطرح خواهد بود. در این راستا و بنابر گزارش بانک توسعه آسیا، «شکاف» سالانه ای بین عرضه و تقاضا در زمینه هزینه های زیرساختی در آسیا وجود دارد که حدود هشتصد میلیارد دلار است. لذا با فرض این که این زیرساخت در قلب ابتکار «کمربند و جاده » قرار می گیرد، این امکان وجود دارد که چین نقش سازنده ای در معماری اقتصادی منطقه بازی کند.
چرا ایران در مسیر جاده ابریشم قرن 21 هم مهم است؟
جدا از پیشینه تاریخی؛ روابط اقتصادی ایران و چین، در سال 1387 با انعقاد معاهده ای بین دو کشور که بر پایه آن، ایران درآمد حاصل از فروش نفت خود را به عنوان پشتوانه ال سی های خرید کالاهای چینی در اختیار چین می گذاشت، وارد مرحله جدیدی شد. بدین گونه بود که حجم مناسبات تجاری دو کشور با روندی فزاینده به 52 میلیارد دلار در سال 2014 رسید که نسبت به سال 2013 افزایش 12 میلیارد دلاری را نشان می دهد. هم اینک نیز ایران سومین تامین کننده نفت چین محسوب می شود.اما این که چرا چین در راستای پیاده سازی ایده خود به سوی ایران تمایل ویژه ای پیدا کرده، به گونه ای که افزایش مناسبات به 600 میلیارد دلار در 10 سال آینده را در قرارداد اخیر با ایران پیگیری کرده است می تواند در راستای اهداف بلندمدت این کشور برای استفاده از دو مزیت ایران تلقی شود: «موقعیت جغرافیایی و استراتژیک» و «منابع انرژی نفت و گاز فراوان».
به گزارش فارس به نقل از روح ا... عبدالملکی، کارشناس مسائل بین الملل، هم اینک منافع ارتقای روابط با ایران از سوی چین با عنایت به مولفه های فوق به شرح زیر خواهد بود:
1- امکان نفوذ استراتژیک چین به مناطق دور دست: چین با استفاده از بهبود روابط اقتصادی با ایران، در قالب رقابت با غرب، نفوذ استراتژیک به مناطق دور از دسترس سرزمینی و به خصوص خلیج فارس را دنبال می کند. ضمن این که تبدیل شدن ایران به یک قدرت منطقه ای و لاینحل ماندن مسائل متعدد منطقه بدون حضور ایران باعث شده است که مقامات پکن به ایران به عنوان یکی از بازیگران اثرگذار منطقه ای بنگرند.
2- ایران معبر اتصال آسیای میانه به آب های آزاد: در شرایط کنونی، ایران با توجه به مزیت هایی مانند: داشتن کوتاه ترین مسیر به سوی اروپا، می تواند نقش ارزنده ای در ترانزیت کالا پس از احیا و تکمیل جاده ابریشم ایفا کند. همچنین فروپاشی شوروی و به تبع آن، استقلال کشورهای آسیای مرکزی جایگاه ایران را در احیای راه ابریشم پررنگ تر کرده است. اهمیت چنین جایگاهی به محصور بودن منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در خشکی و مطرح شدن ایران به عنوان تنها گزینه موجود برای دسترسی به خلیج فارس و آب های آزاد به کشورهای این منطقه مربوط می شود.
3- نقش ایران در خطوط انتقال و تامین انرژی: ارزش جمهوری اسلامی ایران در خطوط انتقال نفت و گاز نیز حائز اهمیت است. در حالی که بیشترین حجم ترکیبی ذخایر نفت و گاز جهان به ایران تعلق دارد، پیشنهاد همکاری با ایران در حوزه انرژی از سوی چین گویای این واقعیت است که ایران یکی از تعیین کنندگان جریان انرژی در راستای تقویت جاده ابریشم جدید به شمار می رود. پیشنهاد اخیر چین در راستای امتداد خط لوله ایران ـ پاکستان به منظور اتصال به شبکه انرژی چین و بهره برداری بیشتر از آن دلیلی بر این ادعا است.
محمد حقگو - خراسان