این روزها سوپر مارکت‌های بزرگ و فروشگاه‌های زنجیره‌ای سعی دارند با به‌کار بستن ترفندهای متفاوت به هر نحوی کالای خود را به فروش برسانند. جمله‌هایی مثل «یکی بخر دوتا ببر» یا «یک خرید = یک هدیه» تنها بخش کوچکی از شیوه‌هایی است که فروشگاه‌های بزرگ برای رونق بخشیدن به کسب‌وکارشان به آن متوسل شده‌اند.
روایتی که با فناوری نیز همگام شده و با ارسال پیامک به مشتریان دائمی فروشگاه‌های زنجیره‌ای سعی می‌کند تا هر روز مشتریان بیشتری را به خرید کالا ترغیب کند. شیوه‌ای که روزبه‌روز پیچیده‌تر از گذشته می‌شود. بدون شک شما هم از آن‌دسته افرادی هستید که هنگام مواجهه با این تبلیغات علت آن را جویا شده‌اید یا از خود پرسیده‌اید آیا این شیوه از کسب‌وکار منفعتی هم برای گردانندگان فروشگاه‌های زنجیره‌ای دارد؟
بحران نقدینگی و ارائه تخفیف
موضوعی که برخی از روسای اتحادیه‌ها آن را نتیجه بحران نقدینگی و رقابت تنگاتنگی می‌دانند که این روزها بر بازار حکم‌فرماست. به طبع در این آشفته بازار هر فروشگاهی که بتواند با تخفیف ویژه‌تر و قیمت کمتری اجناس خود را ارائه دهد، برنده است. این مسابقه فروش و شیوه‌های عجیب و غریب تبلیغاتی که مردم تعیین‌کننده برنده آن هستند یادآور همان جمله «آتیش زدم به مالم» کاسب‌های قدیمی به شیوه‌ای نوین است.
«یکی بخر دوتا ببر»
در این‌باره محمد آقا طاهر، رییس اتحادیه بنکداران مواد غذایی در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: این مدل از کسب‌وکار شیوه‌ای از بازاریابی است که به‌طور معمول از سوی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌ها دنبال می‌شود و در نگاه نخست چندان عجیب یا دور از باور نیست زیرا به‌طور عموم خرید این فروشگاه‌ها ۲ یا ۳ماهه است، بنابراین آنها مهلت کافی برای پرداخت هزینه خریدهایشان از بنگاه‌های تولیدی را از این روش کسب می‌کنند. او اضافه می‌کند: این شیوه اگرچه از سوی هایپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای در کشور بنیان گذاشته شده اما در اصل از سوی بنگاه‌های تولیدکننده حمایت می‌شود. انتقاد از شیوه یکی بخر دو تا ببر موضوع دیگری است که رییس اتحادیه بنکداران مواد غذایی در ادامه به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: این شیوه تنها در خرید و فروش یکسری از کالاها کاربرد دارد و به‌طور معمول برای بخش مواد غذایی چندان مناسب نیست چراکه سود برخی از اقلام خوراکی مانند روغن کاملا جزئی است و این امر نمی‌تواند سود چندانی نصیب فروشگاه‌ها کند. آقا طاهر می‌گوید: این شیوه از خرید و فروش کاملا مصداق حراج کردن به نظر می‌رسد و باید با نظارت کامل دستگاه‌های ذی‌ربط انجام شود امری که تا این لحظه از یاد رفته و معلوم نیست که چه سازمانی برآن نظارت دارد. به اعتقاد او فروشندگان و واحدهای صنفی که از عبارات «یکی بخر دو تا ببر» یا اصطلاحات اینچنینی در فروش اقلام خود استفاده می‌کنند بدون شک حاشیه سود خود را برای این تخفیف در نظر نمی‌گیرند، بلکه ترفندی برای فروش اقلام خود با این عبارات دارند.
به‌عنوان مثال دستمال کاغذی در کارخانه با قیمت ۹۵۰ تومان عرضه می‌شود ولی روی آن قیمت ۲۳۰۰ تومان حک شده، بنابراین طبیعی است که برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و واحدهای فروش از این موضوع سوءاستفاده کنند و با عنوان تخفیف سعی در جلب نظر مشتری داشته باشند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد، وابستگی بخش تولید و توزیع به تسهیلات بانکی و بحران نقدینگی سبب شده که این روزها فروشگاه‌های معتبر کشور به هر نحوی در پی فروش اجناس خود باشند. درحال‌حاضر که شرکت‌ها با بحران نقدینگی روبه‌رو هستند برای تامین نقدینگی جاری خود مجبورند کالاها را زیر قیمت بفروشند. یکی دیگر از دلایل کاهش قیمت‌ها و تخفیف‌ها این است که فروشگاه‌داران با این‌کار قصد انبارگردانی دارند و می‌خواهند انبارشان را خالی کنند. به‌طور مثال یک فروشگاه محصولی را خریده است که ۸۵درصدش را فروخته و می‌خواهد ۱۵درصد باقیمانده را هم بفروشد. یعنی دلش نمی‌خواهد دوباره درخواست این محصول را بدهد. برای همین این ۱۵درصد را با قیمت کمتری برای فروش می‌گذارد به‌طوری که وقتی شما محصولات را خریداری می‌کنید متوجه تاریخ تولید قدیمی آن می‌شوید و فرصت زیادی برای مصرف محصولات ندارید. بررسی‌ها نشان می‌دهد، گاهی هم تاریخ انقضای یک محصول نزدیک است و برای اینکه این محصول روی دست فروشگاه‌داران نماند با قیمت خیلی پایین‌تر به فروش گذاشته می‌شود، علاوه‌بر این از این طریق می‌تواند با کشاندن مشتری به فروشگاه دیگر محصولاتش را نیز با قیمت عادی بفروشد.
شیوه‌هایی که منطبق با بازار نیست
احمد رحمانی، رییس اتحادیه فروشندگان بلور، چینی و لوستر نیز در گفت‌وگو با صمت رواج شیوه یکی بخر، دوتا ببر را مغایر با قوانین بازار می‌داند و می‌گوید: در این روش تولیدکنندگان و فروشندگان قصد دارند اجناس کم ارزش و بی‌کیفیت خود را با قیمت اندک به فروش برسانند. رویه‌ای که در بازار متداول نیست و به‌طور کلی از سوی عده‌ای از فروشندگان سیار در سطح خیابان‌های شهر گزارش شده است. او در ادامه با انتقاد از فراگیر شدن چنین رویه‌ای در کشور می‌گوید: شاید عده‌ای عقیده داشته باشند که این روش از الگوهای بازاریابی اقتباس شده و به اجرا درآمده اما این روش‌ها سنخیتی با بازار داخلی ما ندارد.
ارزان‌فروشی جرم نیست
اما جواد درودیان، رییس اتحادیه پیراهن‌دوزان در گفت‌وگو با صمت با اشاره به اینکه تا این لحظه گزارشی از وجود چنین مواردی از خرید و فروش در صنف پیراهن‌فروشان نرسیده، می‌گوید: به‌طور کلی گسترش چنین شیوه‌هایی از خرید و فروش در بازار نتیجه رکودی است که در بازار حکم فرماست. به اعتقاد او تولیدکنندگان قصد دارند با در پیش گرفتن سیاست‌های اینچنینی از رکودی که در بازار مشاهده می‌شود و فشار ناشی از آن بکاهند. درودیان اضافه می‌کند: به هر ترتیب شیوه «یکی بخر دوتا ببر» یک مدل از ارزان‌فروشی است و نمی‌توان با آن برخورد قانونی کرد اما بهتر است با نظارت نهادهای رسمی باشد تا از اجحاف در حق دیگر دست‌اندرکاران بازار خودداری شود. گرچه در نگاه نخست ارزان‌فروشی فروشگاه‌های زنجیره‌ای امری مثبت به نظر می‌رسد اما برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند این روش ترویج مصرف‌گرایی است و موجب می‌شود گاهی اوقات یک قلم کالای بی‌ارزش بالاتر از قیمت اصلی خود به فروش برسد و از سوی دیگر ورشکست شدن و شاکی بودن بسیاری از مغازه‌های محلی نیز از پیامدهای منفی رواج این شیوه‌ها به شمار می‌رود.