روابط ایران و آمریکا که دیرگاهی دچار مشکل بود، حالا کمی رو به بهبودی رفته است. گویا مذاکرات بر سر مسائل هسته‌ای که نتایج مثبتی را به نمایش گذاشته، بستری شده تا این دو کشور برای تغییر روابط خود -البته در حوزه اقتصادی- دست به اصلاحاتی بزنند. پذیرش برجام با تمامی قواعدی که بر آن حکم می‌راند نیز دراین‌راستا قرار گرفته است. اگرچه آمریکا به تعهدات خود در توافق وین عمل کرده و لغو تحریم‌ها را در روز تصویب برجام اعلام کرده است، اما بااین‌حال، قانون «وضعیت فوق‌العاده ملی آمریکا» علیه ایران تمدید شده است.
سه‌شنبه 19 آبان، کاخ سفید خبر از ارسال نامه‌ای از طرف اوباما به کنگره آمریکا داد که طبق آن، رئیس‌جمهور آمریکا خواهان تمدید قانون «وضعیت فوق‌العاده ملی آمریکا» نسبت به پرونده ایران شد. در نامه‌ای که باراک اوباما برای کنگره فرستاده، آمده «روابط ما با ایران هنوز به حالت عادی باز‌نگشته است». پیش از این نیز رویترز در روز جمعه (۱۷ مهر، ۹ اکتبر) گزارشی را منتشر کرده بود که طبق آن، دولت باراک اوباما از طریق کانال‌های خصوصی به دولت‌های خارجی و بانک‌های ایالات متحده متذکر شده که با وجود دستیابی به توافق هسته‌ای، از‌آنجایی‌که هنوز اجرای آن رسما آغاز نشده، تحریم‌ها علیه ایران همچنان پابرجا بماند و آنها نباید برای معامله با ایران یا سرمایه‌گذاری در این کشور شتاب‌زده عمل کنند. بر‌اساس این گزارش در پیام خصوصی دولت آمریکا درباره تحریم‌ها علیه ایران، به کمپانی‌های غربی هشدار داده شده که برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و دیگر حوزه‌های اقتصادی ایران عجولانه عمل نکنند و منتظر بمانند تا این کشور اجرای کامل مفاد توافق جامع هسته‌ای را آغاز کند.
حالا هم با انتشار این خبر از سایت کاخ سفید، به نظر می‌رسد برخی از تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده بود، همچنان پابرجا بماند. البته نباید از این نکته غافل شد که در مذاکرات برجام نیز از سوی دو طرف، مذاکرات تنها بر محور مسائل هسته‌ای پذیرفته شده بود و لغو تحریم‌ها که منتج از برجام خواهد بود، ارتباطی با تحریم مستقل این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران ندارد. علاوه بر آنکه در متن توافق برجام غیر از موارد ذکرشده تحریمی (مثل نفت، کشتیرانی، بیمه) در دیگر موارد تجارت با اشخاص آمریکایی هنوز با مانع مواجه است. جیمی کارتر، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا در سال ۱۹۷۹ برای نخستین‌بار این قانون را اجرائی کرده بود. این قانون که به فرمان اجرائی ۱۲۱۷۰ مشهور است به دولت آمریکا اجازه می‌دهد که برای مقابله با تهدیدات خارجی دست به استقرار وضعیت اضطراری ملی بزند. این فرمان بخشی از مقدورات ریاست‌جمهوری آمریکا در امور اقتصادی در عرصه بین‌المللی موسوم به (IEEPA) است. در‌نتیجه وضعیت در قبال ایران نیز می‌تواند هر سال تمدید شود یا این درخواست از سوی رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا به کنگره نرود و خود‌به‌خود از اعتبار ساقط شود. «وضعیت فوق‌العاده ملی آمریکا» از‌جمله به دولت آمریکا اجازه می‌دهد تا همچنان به توقیف بخشی از دارایی‌های ایران در ایالات متحده ادامه دهد. بعد از دستیابی به توافق، این قانون که هرساله در زمان معینی تمدید می‌شود، این بار هم از سوی رئیس‌جمهور آمریکا تمدید شده است. این در حالی است که به دنبال تسخیر سفارت آمریکا در ایران، قوانین بروکراتیک اینچنینی در آمریکا معمول است.
2 مسیر مختلف در مذاکرات ایران و آمریکا
محسن بهرامیارضاقدس، مشاور معاون اجرائی رئیس‌جمهور نیز در گفت‌وگویی با «شرق» تأکید کرد موضوعات مربوط به روابط ایران و آمریکا در دو مسیر مستقل در حال پیگیری است و نباید پیوندی میان این دو قائل شد. بهرامیارضاقدس با اشاره به این دو مسیر مستقل، گفت: یکی از این دو مسیر به قطع‌نامه‌ها و تحریم‌های مربوط به مسئله هسته‌ای بازمی‌گردد که در قالب طرح توافق با ١+٥ مسیر خود را طی می‌کند. شورای امنیت سازمان ملل به درخواست آمریکا آن را تصویب کرده و رئیس‌جمهور آمریکا نیز آن را ابلاغ کرده است. همچنین در مجلس ایران نیز تصویب شده و مسیر اجرائی خود را طی می‌کند و امیدواریم هرچه زودتر عملیاتی شود. لغو تحریم‌های ناشی از مسائل هسته‌ای در زمره این توافق است. وی با اشاره به مسیر دومی که باید مورد مذاکره قرار گیرد گفت: برخی از مشکلات به مسائل هسته‌ای ایران مرتبط نیست و حتی قطع‌نامه‌ها و تحریم‌هایی خارج از چارچوب مسائل هسته‌ای مطرح بوده که آن نیز روال خود را طی می‌کند. از ابتدا هم بنا بود که این مذاکرات فقط در قالب مسائل هسته‌ای و در این چارچوب باشد و به مسائل و مشکلات دیگر میان ایران و آمریکا نپردازد. او تأکید کرد نباید پیوندی بین این دو موضوع قائل شد، چراکه ممکن است مسائل مربوط به برجام را در کشور تحت‌تأثیر قرار دهد.
چرا خودتحریمی کنیم؟
علی‌نقی خاموشی، رئیس اسبق اتاق بازرگانی ایران در این رابطه به «شرق» گفت: حل مشکل ایران و آمریکا فعلا ادامه دارد و نباید از مشکلاتی که در بین مذاکرات رخ می‌دهد دلخور شد. تحریم ناشی از «وضعیت فوق‌العاده ملی آمریکا» نیز حل خواهد شد اما نیازمند مذاکره است. به گفته خاموشی این یک دعوای داخلی در آمریکاست و اوباما این درخواست را به کنگره داده اما نه برای رأی‌گرفتن، زیرا او فکر می‌کند که رأی نمی‌آورد. نظر اوباما این است که کنگره نظر منفی دهد تا این تحریم ادامه نیابد، اما ممکن است با توجه به آنچه در گذشته اوباما درباره ایران خطاب به کنگره گفته بود مبنی بر اینکه روابط آمریکا با ایران هنوز عادی نشده است، احتمالا این وضعیت باز هم در کنگره رأی خواهد آورد.
خاموشی درباره اینکه آیا تمدید این وضعیت اثر سوئی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت نیز گفت: وضعیت اقتصاد ایران مثل قبل خواهد بود با این تفاوت که اروپا دیگر از این تحریم‌ها تبعیت نمی‌کند.
از او درباره ممنوعیت استفاده از کالاهای مصرفی آمریکا که چندی پیش از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت تبدیل به قانون شده است و ارتباط آن با واردات کالاهای اساسی پرسیدیم که در این زمره قرار می‌گیرد یا خیر؛ خاموشی در این رابطه گفت: ما به کالاهای اساسی که از امریکا وارد می‌کنیم احتیاج داریم. چرا خودتحریمی و خودزنی کنیم؟ چیزی که احتیاج داریم و از آمریکا بهتر می‌توانیم بخریم و آمریکا نیز تحریم نکرده، چرا خودمان تحریم کنیم؟ او همچنین تأکید کرد مشکلاتی که در روابط ایران و آمریکا وجود دارد، باید حل شود و تنها راه آن مذاکره است.