با توجه به حجم بالاي سرمايه‌گذاري‌هايي كه در صنعت كاشي و سراميك كشور به ويژه در سال‌هاي اخير انجام شده است، در حال حاضر ميزان عرضه بيش از تقاضاي اين محصول در بازار است كه علت اصلي آن نيز، حاشيه سود مناسب اين صنعت در گذشته بوده است. همان‌طور كه آمار توليد و مصرف كاشي و سراميك در ايران نشان مي‌دهد، اكنون بازار داخلي اشباع شده و هرگونه توسعه سرمايه‌گذاري جديد بايد صرفا براي بازارهاي صادراتي انجام پذيرد، اما در همين زمينه، رييس انجمن توليدكنندگان و صادركنندگان كاشي و سراميك معتقد است: شرايط صادرات در اين صنعت از نظر كمي نسبت به سال گذشته حفظ شده است، اما اگر بخواهيم از بعد اقتصادي، وضعيت صادرات اين صنعت را بررسي كنيم، با توجه به اينكه صادرات ما از لحاظ ارزش ثابت بوده است، اين موضوع به معني عقب‌گرد در اين بخش است.
تعادل نوشت، به گفته وي تا زماني كه بازار استفاده از مصالح ساختماني راه نيفتد، دليلي وجود ندارد كه مردم كاشي و سراميك بخرند، اما اگر تحرك در حوزه ساخت‌وساز تحرك ايجاد شود، ممكن است حتي ديگر نيازي براي ارائه تسهيلات به توليدكنندگان نباشد؛ مگر اينكه دولت تصميم بگيرد به جاي تحريك بخش‌هاي مصرف‌كننده مصالح ساختماني، خودش اين محصولات را بخرد و صادر كند. راهكاري كه بهنام عزيززاده پيشنهاد مي‌دهد اين است كه بايد اعتباراتي براي حمايت از صادرات صنعت كاشي و سراميك درنظر گرفته شود. رييس انجمن توليدكنندگان و صادركنندگان كاشي و سراميك، طرح جديد دولت را براي سرمايه‌گذاري در توليد و تحريك تقاضا تاثيرگذار مي‌داند اما در عين حال معتقد است كه جزئيات نحوه اجراي بسته «تسريع رونق اقتصادي» مشخص نيست و از سوي ديگر، قانون رفع موانع توليد نيز هنوز به كارخانه‌ها نرسيده است. اما حال اين موضوع كه اجرايي شدن طرح جديد دولت چه زماني مي‌تواند در اين بخش تاثيرگذار باشد، بستگي به سرعت اجراي طرح از سوي دولت دارد.
روند توليد كاشي در جهان و ايران
بر اساس اين گزارش، زنجيره تامين كاشي و سراميك از مواد معدني، آغاز و تا انواع محصولات ديواري و كف و نما ادامه پيدا مي‌كند. سنگ، شيشه، كاشي‌هاي شيشه‌يي، فلزات و كفپوش‌ها، محصولات جايگزين كاشي و سراميك براي مصارف كف و نما هستند. آمارهاي جهاني توليد كاشي و سراميك در سال‌هاي 2009 الي 2013 جز سال 2009 كه در مقايسه با سال قبل با اندكي كاهش به دليل ركود حاكم بر بازارهاي جهاني مواجه شد، تصوير مثبتي از روند توليد و گسترش مصرف محصولات اين صنعت را نشان مي‌دهد؛ به‌طوري كه توليد كاشي و سراميك در سال 2013 در جهان به 11ميليارد و 913ميليون مترمربع رسيد كه 6/4درصد نسبت به سال 2012 رشد نشان مي‌دهد كه ميزان توليد ايران در اين سال حدود 400ميليون مترمربع و 3/4درصد از توليد جهاني است. ميزان سرمايه‌گذاري انجام شده جهاني در اين صنعت نيز توأم با گسترش مصرف از ادامه روند رشد توليد كاشي در جهان حكايت مي‌كند. در اين ميان، كشورهاي زيادي در 20 سال گذشته با سرمايه‌گذاري قابل توجه و بهره‌گيري از آخرين فناوري توليد، به خيل توليدكنندگان سنتي كاشي و سراميك جهان پيوسته‌اند.
از جمله اين كشورها مي‌توان چين، ايران، هند، برزيل، ويتنام، اندونزي، روسيه، تركيه و امارات را نام برد. قاره آسيا با اختلاف فاحشي در صدر بزرگ‌ترين توليدكننده كاشي و سراميك جهان است و بزرگ‌ترين مصرف‌كننده اين محصولات نيز به شمار مي‌رود. اروپا، امريكاي مركزي و جنوبي، آفريقا و همچنين امريكاي شمالي هم به ترتيب در رده‌هاي بعدي قرار گرفته‌اند. توليد در صنعت كاشي و سراميك به جهت وجود منابع اصلي و اوليه مورد نياز از منابع طبيعي كشور همچنان داراي ارزش افزوده است. تامين مواد اوليه به ميزان 80 تا 95درصد از داخل كشور و سابقه چند هزار ساله مردمان ايران زمين در توليد كاشي و سفال، اين صنعت بومي را امروز به توان رقابت‌پذيري بي‌نظير در منطقه تبديل كرده است. از نظر آمايش صنعتي، مناطق عمده توليد كاشي و سراميك كشور، استان يزد با 41درصد از ظرفيت توليد كشور و پس از آن استان‌هاي اصفهان، قزوين و خراسان‌رضوي هستند و عمده‌ترين مناطق شناخته شده داراي مواد اوليه معدني كاشي و سراميك، استان‌هاي فارس، يزد، همدان و زنجان محسوب مي‌شوند.
چشم‌انداز صنعت در افق برنامه
با توجه به اصل پايداري و رعايت اصول طراحي سبز، توليد صادرات محور با پيوستگي حلقه‌هاي ارزش افزوده به صورت متوازن و با حفظ مزيت‌هاي رقابتي كشور، مقياس بهينه در توليد، به كارگيري فناوري‌هاي روز و تاكيد بر توسعه اكتشافات معدني براي تامين مواد اوليه مورد نياز در راستاي سند چشم‌انداز صنعت، معدن وتجارت، چشم‌انداز صنعت كاشي و سراميك در افق چشم‌انداز، كسب جايگاه چهارم درجهان با ظرفيت توليد سالانه 700ميليون مترمربع و 2 ميليارد دلار صادرات است.
نقاط قوت و ضعف اين صنعت معدني
اما در حال حاضر صنعت كاشي و سراميك با نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها وتهديدها زيادي روبه‌روست. از نقاط‌قوت اين صنعت مي‌توان به حاشيه سود بالا، وجود فناوري نسبتا به روز، انعطاف‌پذيري در زمينه طرح، رنگ و اندازه، وجود ساختار تقريبا كامل زنجيره ارزش (به خصوص در تامين مواد اوليه)، وجود منابع معدني مورد نياز در كشور، توانمندي نيروي انساني، رقابتي بودن نسبي قيمت در كشور، حضور بخش خصوصي در عرصه سرمايه‌گذاري، سرمايه‌گذاري قابل توجه انجام شده، استقرار يافته بر اساس اصول آمايش اشاره داشت. اما در عين حال اين صنعت با نقاط ضعفي نيز روبه‌روست كه مي‌توان به عدم انسجام و هماهنگي واحدهاي توليدي در بخش صادرات، ضعف در بازاريابي علمي و مناسب صادراتي، ضعف در بازارسازي و شناسايي نيازهاي جديد، كمبود منابع مالي مورد نياز، عدم توجه به حداقل ظرفيت اقتصادي براي بهره‌وري در توليد، كمبود فعاليت‌‌هاي تحقيق، توسعه و فناوري‌هاي نوين، برنامه‌ريزي ناكافي در فرآوري مواد اوليه، پايين بودن بهره‌وري عوامل توليد، مصرف بالاي انرژي اشاره كرد.
طرح جديد دولت براي تحريك تقاضا
در همين زمينه رييس انجمن توليدكنندگان و صادركنندگان كاشي و سراميك ضمن انتقاد از اينكه هنوز مكانيسم تحريك تقاضا در اين صنعت مشخص نيست، مي‌گويد: كاشي و سراميك در سال جاري به لحاظ صادرات عقب‌گرد داشته است. بهنام عزيززاده با اشاره به بسته جديد دولت بيان كرد: طرح جديد دولت براي سرمايه‌گذاري در توليد و تحريك تقاضا قطعا مي‌تواند تاثيرگذار باشد؛ اين در حالي است كه هنوز جزييات نحوه اجراي بسته «تسريع رونق اقتصادي» مشخص نيست و از سوي ديگر قانون رفع موانع توليد نيز هنوز به كارخانه‌ها نرسيده است. وي با اشاره به احتمال «خروج بخش مسكن از ركود» با اجرايي شدن «بسته رونق اقتصادي» تصريح كرد: چنانچه ساخت‌وساز از ركود خارج شود، قطعا تاثيرات خود را در مصرف مصالح ساختماني به ويژه كاشي و سراميك خواهد گذاشت. اما اينكه اين تاثير چه زماني در اين بخش مشخص شود، بستگي به سرعت اجراي طرح از سوي دولت دارد.
فراهم كردن شرايط براي فروش محصولات
رييس انجمن توليدكنندگان و صادركنندگان كاشي و سراميك با تاكيد بر اينكه «مكانيسم اجرايي اين طرح بايد هر چه سريع‌تر براي توليدكنندگان مشخص شود»، تصريح كرد: اگر صرفا به توليدكنندگان تسهيلات داده شود و شرايطي براي فروش محصولات آنها فراهم نشود، تاثير خاصي را در اين بخش شاهد نخواهيم بود. به گفته وي تا زماني كه بازار استفاده از مصالح ساختماني راه نيفتد، دليلي وجود ندارد كه مردم كاشي و سراميك بخرند. اما چنانچه در ساخت‌وساز تحرك ايجاد شود، آن زمان است كه حتي ممكن است نيازي براي ارائه تسهيلات به توليدكنندگان نباشد. مگر اينكه دولت تصميم بگيرد به جاي تحريك بخش‌هاي مصرف‌كننده مصالح ساختماني، خودش اين محصولات را بخرد و صادر كند.
عقب‌گرد صادراتي بي‌سابقه در صنعت
عزيززاده همچنين با تاكيد بر «ضرورت حمايت از صادركنندگان» اظهار كرد: پيشنهاد ما اين است كه اعتباراتي براي حمايت از صادرات درنظر گرفته شود و بايد ديد بانك توسعه صادرات چه راهكاري را براي اين حمايت در نظر خواهد گرفت. رييس انجمن توليدكنندگان و صادركنندگان كاشي و سراميك درباره «ميزان صادرات كاشي و سراميك در سال جاري» نيز ادامه داد: شرايط صادرات ما از نظر كمي نسبت به سال گذشته حفظ شده است، اما اگر بخواهيم از بعد اقتصادي وضعيت صادرات خود را بررسي كنيم با توجه به اينكه صادرات ما از لحاظ ارزش ثابت بوده است به معني عقب‌گرد در اين بخش است.
