شرایط نامساعد بازار مواد معدنی، به اتمام رسیدن ذخیره اکتشاف شده معدن، کاهش عیار ماده معدنی و... دلایلی است که میتواند یک معدن را از چرخه تولید خارج کرده و آن را غیرفعال کند. در این میان آن دسته از معادنی که 5 سال یا بیشتر غیرفعال بمانند در دسته معادن متروکه قرار خواهند گرفت.
البته وزارت صنعت، معدن و تجارت براساس قوانین موجود و از طریق مزایده میتواند این معادن را برای بهرهبرداری دوباره واگذار کند اما این موضوع مستلزم آن است که معدن دارای ذخیره باشد و یا اینکه بهرهبرداری از ذخیره موجود توجیه اقتصادی داشته باشد. با این حال معادن متروک با تبدیل شدن به منطقه گردشگری میتوانند به شکلی دیگر درآمد ایجاد کنند. این طرح در دیگر کشورهای معدنی اجرا شده و موفق بوده است. وزارت صنعت، معدن و تجارت در طرحی به دنبال تبدیل معادن متروکه به مناطق گردشگری است.
واگذاری معادن متروکه براساس شرایط بازار
عباسعلی ایروانی، مدیرکل دفتر نظارت امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفتوگو با صمت درباره معادن متروکه، اظهار کرد: در ابتدا باید یک تعریف درست از معادن متروکه در اختیار داشته باشیم. براساس تعریفی که از سوی معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائهشده، معادن متروکه به معادنی گفته میشود که ۵سال غیرفعال باشند. البته متروکه شدن معادن دلایل مختلفی دارد.
وی درباره عوامل متروکه شدن معادن تصریح کرد: ممکن است وضعیت فعلی بازار نامناسب باشد، این موضوع منجر به از دست رفتن توجیه اقتصادی فعالیت معدن میشود. از عوامل دیگر میتوان به پایین بودن کیفیت ماده معدنی، نبود توجیه اقتصادی در بهرهبرداری از معدن، به اتمام رسیدن ذخیره اکتشاف شده معدن و... اشاره کرد که منجر به غیرفعال شدن معدن شده و در صورتی که این عوامل ۵ سال یا بیشتر فعالیت معدن را متوقف کند معدن، متروکه به شمار میآید. البته برخی معادن به دلیل به پایان رسیدن ذخیره خود جزو معادن متروک هستند، اما همچنان به اسم معدن از آنها در آمار و اطلاعات یاد میشود.
به گفته ایروانی، واگذاری معادن متروکه در صورتی که فرد بررسیهای لازم را انجام داده و بتواند مشکلات عنوان شده برای این معادن را برطرف کند، موردی نخواهد داشت. واگذاری این معادن نیز فقط از طریق مزایده انجام میشود. وی درباره تعطیلی موقت برخی معادن نیز افزود: این موضوع در حوزه سنگآهن قابل رویت است. محصولات استخراج شده از این معادن در گذشته به کشور چین صادر میشد، اما در حال حاضر بهدلیل شرایط موجود در بازار و افول وضعیت اقتصادی چین و حضور قدرتمند استرالیا و برزیل در بازار سنگآهن این کشور، فعالیت برخی معادن سنگآهن به دلیل کاهش قیمت محصول و هزینههای حملونقلی توجیه اقتصادی ندارد. در نتیجه تعدادی از معادن در این حوزه بهصورت نیمهفعال درآمده و میزان تولید خود را کاهش دادهاند. در واقع این معادن بهصورت مقطعی فعالیتهای خود را متوقف کردهاند.
ایروانی گفت: این معادن بهرهبردار دارد و پروانه بهرهبرداری آن در اختیار است اما بهدلیل شرایط بازار، موقت تعطیل شدهاند تا بتوانند معدن را حفظ کنند. معدندار میتواند بنا به دلایلی همچون نبود مشتری و یا نامناسب بودن بازار، معدن را بهطور موقت تعطیل کند و وزارتخانه یا سازمان صنعت،معدن و تجارت استان در حد اختیارات خود با این موضوع موافقت میکند. در نتیجه این معادن متروکه محسوب نمیشود بلکه معادن نیمهفعال هستند. معادن متروک بهرهبردار ندارد و همانطور که اعلام شد بیش از ۵ سال غیرفعال بوده است. به گفته وی، تعدادی از معادن به دلیل شرایط نامساعد بازار، به اتمام رسیدن ذخیره، کاهش عیار و... سالهاست فعالیتی نداشته و متروک هستند. در سالهای اخیر تعدادی از شرکتهای دولتی مثل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی درخواست واگذاری آنها را داشتند تا بتوانند با انجام اکتشافات تکمیلی این معادن را فعال کنند. ایروانی درباره برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت برای واگذاری معادن متروکه، اظهار کرد: برنامه وزارتخانه تابع شرایط است. وزارت صنعت، معدن و تجارت براساس مقررات برای واگذاری معادن متروکه مشکلی ندارد اما در این میان شرایط بازار در فعالسازی آنها موثر است. البته در این زمینه که وزارتخانه خود بخواهد برای فعالسازی معادن متروک اقدام کند، برنامهای وجود ندارد.
گردشگری در معادن متروکه
برخی از معادن متروک با توجه به شکل معدنکاری، روباز یا زیرزمینی بودن و نوع ماده معدنی میتواند عاملی برای جذب گردشگر باشد. ایروانی مدیرکل دفتر نظارت امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره این موضوع، تصریح کرد: خوشبختانه طرحی در همینباره وجود دارد و در حال حاضر در مرحله مطالعه و بررسی قرار دارد تا معادنی که بهصورت متروکه درآمده و امکان راهاندازی برای آنها وجود نداشته برای جذب گردشگر استفاده شود.
معادن منتخب طرح گردشگری
بدون شک وزارت صنعت، معدن و تجارت میتواند با اجرای طرح گردشگری در بخش معدن درآمد خوبی بهدست آورد. فعالیتهای معدنکاری و حضور در تونلهای زیرزمینی برای گردشگران بسیار جذاب خواهد بود. علاوه بر آن قدمت برخی معادن مانند سرب نخلک خود عامل جذب گردشگر خواهد بود. معدن «نخلک» در فهرست قدیمیترین معادن ایران قرار گرفته است و سابقه معدنکاری در این معدن به ۲ هزار سال قبل میرسد. معدن سرب «نخلک» از زمانهای باستانی مورد بهرهبرداری قرار گرفته و تعداد زیادی آثار قدیمی، ابزار سنگی و وسایل ساخته شده از آهن خام که در این ناحیه یافت شده موید این نظر است. همچنین وجود یک کاروانسرای مخروبه قدیمی میتواند نشاندهنده عبور یک راه ارتباطی از جنوب شرقی معدن باشد. قدمت این معدن که تا عمق ۱۲۵ متری(نزدیک سطح آب) دیده شده حدود ۲ هزار سال تخمین زده میشود. تمامی این موارد حاکی از آن است که «نخلک» به عنوان یک معدن متروک میتواند برای گردشگران جذاب باشد. با توجه به اهمیت بهرهبرداری از معادن متروک یا استفاده از آنها بهعنوان منطقه گردشگری، آیدین زینالزاده، کارشناس دفتر اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت و مجری طرح ملی گردشگری، درباره معادن متروک به صمت گفت: براساس آماری که از تعداد معادن کل کشور و معادن فعال ارائه شده، به نظر میرسد، حدود ۱۶۰۰ معدن متروکه در کشور وجود دارد. وی ادامه داد: معادن متروکه به ۲ دسته تقسیم میشوند. معادنی که ذخیره آنها به اتمام رسیده و معادنی که دارای ذخیره هستند. تا به حال مطالعهای برای شناسایی معادن متروک دارای ذخیره انجام نشده است، اما پهنههای اکتشافی باتوجه به وسعت بالا و در برگرفتن قطبهای متالوژنی تکلیف معادن متروکهای که داخل آنها واقع است را مشخص میکنند. زینالزاده بیان کرد: دربسیاری از کشورهای دنیا سرمایهگذاری و تبدیل معادن متروکه به مناطق گردشگری به امری معمول برای استمرار اشتغال مستقیم و غیرمستقیم پایدار فعالیتهای معدنی و توقف نداشتن توسعه محلی تبدیل شده است. علاوه بر این تمام فعالیتهای گردشگری محل درآمد مناسبی در اقتصادهای محلی و ملی بهشمار میروند. وی درباره استفاده از معادن متروک بهعنوان منطقه گردشگری افزود: همانطور که پیش از این هم درباره طرح گردشگری معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت صحبت شده، درحال حاضر بهعنوان نمونه آزمایشی ۲۰معدن به عنوان منتخبان اولیه گردشگری معدنی انتخاب شدهاند که از این تعداد برای ۱۳ معدن گزارش تصویری مفصل تهیه شده و این کار برای ۷ معدن دیگر تا پایان سال انجام خواهد شد. پس از این، بسته مطالعاتی۲۰ معدن به متولیان گردشگری ارائه خواهد شد تا براساس آن تصمیمات اجرایی اتخاذ شود.