كلينيك‌های زيبايی رشدی قارچ‌گونه دارند و صد البته دليلی منطقی برای اين رشد؛ تقاضا برای جراحي‌های زيبايي زياد است. هزينه اين جراحي‌های زيبايي زياد است و «تعادل» با پرس‌وجو از كلينيك‌هاي زيبايي متوجه اين قضيه مي‌شود. اما چه عاملي باعث شده كه درصد زيادي از جامعه به دنبال تغيير بدن خود باشند، در حالي كه اين اقدام بسيار هزينه‌بر است؟ تعادل اين سوال را از يك روانشناس و يك جامعه‌شناس مي‌پرسد و آنها مي‌گويند كه نابرابري اقتصادي و اجتماعي، عامل رشد تقاضا براي جراحي‌هاي زيبايي است.
به گزارش تعادلُ كافي است يكي از مجله‌هاي تبليغاتي را ورق بزنيد تا متوجه شويد. تب عمل‌هاي زيبايي، اين روزها همه‌گير شده و اين را مي‌توان از حجم بالاي كلينيك‌هايي كه اين اعمال را انجام مي‌دهند، فهميد. اما آنچه دارد مشكل‌زا مي‌شود، تنها خود جراحي‌هاي زيبايي نيستند. اين تب هم مانند هر بيماري ديگر، نياز به درمان دارد. اما درمان آن گران است. تا حدي كه شايد هزينه‌هاي انجام جراحي‌هاي زيبايي، با هزينه درمان سرطان برابري كند.
قيمت‌هاي عجيب، براي روش‌هاي عجيب
براي آنكه از قيمت انجام بعضي از اين عمل‌ها آگاه شوم، با چند كلينيك لاغري تماس مي‌گيرم و با آنكه وزنم به 60كيلو نمي‌رسد، ادعا مي‌كنم كه تمايل به خلاص شدن از شر چربي‌هاي اضافه بدنم را دارم. روش‌هاي مختلفي را به من پيشنهاد مي‌كنند كه گستره قيمتي متفاوتي دارند. روشي هست كه با كمك تزريق دارو به زير پوست، چربي‌هاي بدن را خرد مي‌كنند و اين چربي اضافي، از طريق ادرار از بدن خارج مي‌شود. اين روش، حداقل به 12جلسه درمان نياز دارد و هر جلسه 80هزار تومان خرج روي دست بيمار مي‌گذارد. يك محاسبه سر انگشتي نشان مي‌دهد براي از دست دادن چربي‌هاي يك نقطه كوچك از بدن، به يك‌ميليون تومان پول و 12 جلسه درمان نياز است. البته اين ارزان‌ترين روش است. روش ديگري را پيشنهاد مي‌دهند كه حكم جراحي را دارد. پوست را در چند نقطه سوراخ مي‌كنند و از طريق آنها، چربي را از زير پوست خارج مي‌كنند. اين روش 6ساعت زمان مي‌برد، اما هزينه انجام آن روي يك موضع از بدن 4 تا 6 ميليون تومان است. اگر قصد داريد از شر چربي‌هاي غبغب، شكم، كمر و بازوي خود خلاص شويد و حجم اين چربي‌ها هم كم نيست، شايد مجبور شويد تا 20 ميليون تومان هزينه كنيد. اما اين مساله را هم در نظر بگيريد كه اين درمان، موقتي است، چون همان علتي كه باعث شده چربي زير پوست شما تجمع كند، باز هم چربي را ميهمان بدن شما خواهد كرد!
عمل‌هاي لاغري، تنها يك قلم از جراحي‌هاي زيبايي هستند. جراحي‌هاي متنوعي وجود دارند كه بسيار هم هزينه‌براند. به‌عنوان مثال جراحي جاگذاري پروتز سينه رقمي نزديك به 7 ميليون و ليفتينگ آن 8 ميليون تومان هزينه دارد. اين يعني اگر شما خانمي هستيد كه چندان از وضعيت بدن خود راضي نيستيد، ممكن است 30ميليون تومان پول نياز داشته باشيد تا بتوانيد به احساسي رضايتي نسبي برسيد. به‌نظر بسياري ميلياردها تومان در سال خرج جراحي‌هاي زيبايي مي‌شود. چند وقت پيش بود كه در باب جراحي‌هاي زيبايي، با رييس جامعه جراحان عمومي ايران به گفت‌وگو نشستم. بهزاد رحماني، هرچند حاضر نشد كه آماري از گردش مالي اين نوع جراحي‌ها ارائه دهد و معتقد بود كه چنين آماري اصلا وجود ندارد، اما به من گفت كه با وجود قيمت بالاي اين نوع جراحي‌ها و پوشش ندادن آن توسط بيمه، مراجعه براي آنها زياد است. «بسياري حاضرند از ضروريات زندگي خود بزنند تا عمل زيبايي انجام دهند.»
آدم‌هايي كه از بدنشان ناراضي هستند
اما چه عاملي باعث شده كه افراد جامعه ما تا اين حد تمايل به تغيير بدن خود داشته باشد؟ اين سوالي است كه من از مديرگروه روانشناسي وزارت ورزش و جوانان مي‌پرسم. به گفته دكتر مريم نجابتيان بخشي از اين مساله به مشكلات رواني برمي‌گردد. كمبود اعتماد به نفس يكي از اين مشكلات است كه باعث مي‌شود فرد نسبت به بدن خود احساس بدي داشته باشد. نجابتيان مي‌گويد: «عقده حقارت، يكي از علل رواني رجوع به كلينيك‌هاي زيبايي است. وقتي كسي اين مشكل را دارد، «خودپنداره» او مثبت نيست. يعني فكر مي‌كند كه بدن زيبايي ندارد و به دنبال تغيير آن است. فردي كه چنين حالتي دارد، تمايل دارد نظر ديگران را راجع به بدن خود مثبت كند. در حالي كه نظر ديگران منفي نيست. همچنين يكي ديگر از اختلالاتي كه به تمايل انجام عمل‌هاي زيبايي دامن مي‌زند، اضطراب است. كساني كه كودكي مضطرب و پرتنشي داشته‌اند، مدام نگران قضاوت ديگران در مورد بدنشان هستند. مشكل اينجاست كه انجام جراحي زيبايي هم نمي‌تواند اين اضطراب را از بين ببرد و فرد بعد از جراحي هم به آرامش نمي‌رسد.»
بيشترين عمل زيبايي در ايران، عمل جراحي بيني است. طبق آمار انجمن راينولوژي ايران، سالانه بيش از 80 هزار مورد جراحي زيبايي بيني در كشور انجام مي‌شود. نجابتيان در اين مورد مي‌گويد كه اگر از كساني كه بيني خود را عمل كردند بپرسي، مي‌گويند به خاطر مشكل تنفسي بوده است. اما اگر پرس‌وجو كني مي‌فهمي كه علت بسياري از موارد جراحي بيني خودپنداره منفي است. اين مساله، باعث شده در بسياري از كشورهاي خارجي، دكتر روانشناس و روانپزشك در كلينيك‌هاي زيبايي حضور داشته باشد تا اگر مشكل اختلالات رواني است، با كمك روانپزشك حل شود، نه جراح پلاستيك. اما در ايران موضوع فرق مي‌كند. در هيچ كلينيك زيبايي نمي‌توان روانپزشك يا روانشناسي يافت. نجابتيان معتقد است كه حتي اين مساله براي جراحان و پزشكان آشنا نيست و تقريبا كسي نمي‌داند كه لزوم حضور روانپزشك در كلينيك‌هاي زيبايي چيست. البته قانوني هم وجود ندارد كه كلينيك‌ها را ملزم كند.
نابرابري، عامل اصلي رشد جراحي زيبايي
اختلالات رواني هرچند تاثير مهمي در بروز تمايل به جراحي‌هاي زيبايي دارد، اما عامل عمده نيست.
به گفته مدير گروه روانشناسي وزارت ورزش و جوانان تبليغات و مد در اين ميان نقش كليدي را ايفا مي‌كند. در جامعه نگاهي كلي به زيبايي شكل مي‌گيرد و همه به دنبال آن هستند كه خود را به آن نگاه نزديك كنند. در گذشته، چاق بودن، نشان از مرفه بودن داشت. اما اكنون عكس اين قضيه صادق است و هركه لاغرتر و «باربي»تر است، مرفه‌تر هم محسوب مي‌شود. همين مساله باعث شده كه بسياري به جراحي‌هاي زيبايي پناه بياورند.
اما چه اتفاقي براي جامعه افتاده كه به اين سمت حركت كرده؟ بهترين كسي كه مي‌تواند به اين سوال پاسخ دهد يك جامعه‌شناس است. به همين دليل من هم سراغ يك جامعه‌شناس را مي‌گيرم كه در حوزه سلامت هم فعاليت گسترده‌يي داشته است. شيرين احمدنيا مدرس دانشگاه و مديرگروه سلامت انجمن جامعه‌شناسي ايران است. او به من مي‌گويد كه جامعه ما به سمت «مادي‌گرايي» حركت كرده و اين دليلي شده افراد به دنبال رشد برتري‌هاي فيزيكي خود باشند. نابرابري شديد كه در حال گسترش هم هست، باعث شده كه افراد براي انجام اعمال اجتماعي خود به پايگاه اقتصادي متكي باشند. شخص براي بهبود روابط اجتماعي، به دنبال ارزش‌هاي مادي مي‌رود و از آنجا كه بدن و ويژگي‌هاي ظاهري جزيي از عوامل مادي به شمار مي‌آيد، مي‌كوشد تا اين ويژگي‌ها را با نگاه مطلوب جامعه هماهنگ كند. براي اين هماهنگي هم راه‌هاي متفاوتي وجود دارد كه يك از آنها، جراحي زيبايي است.
البته احمدي‌نيا به يك مساله ديگر هم اشاره مي‌كند؛ محدوديت پوشش باعث شده تا از بدن دختران ايراني، تنها صورت پيدا باشد و بنابراين دختران تمايل دارند چهره خود را زيباتر از آنچه هست، كنند. وي نهايتا مي‌گويد: «اين راهكاري است كه دختران براي انجام اعمال اجتماعي مانند همسرگزيني يافته‌اند و باعث شده تا اعمال جراحي زيبايي، گسترش پيدا كند.»
پير بورديو، جامعه‌شناس فرانسوي در قرن بيستم 4 نوع سرمايه را براي افراد بر مي‌شمرد؛ سرمايه اقتصادي، سرمايه اجتماعي، سرمايه فرهنگي و سرمايه نمادين. اما در قرن 21 نوعي سرمايه جديد هم براي اشخاص تعريف مي‌شود؛ سرمايه بدني. بدن افراد و ويژگي‌هايش، به نوعي دارايي تبديل شده كه مي‌تواند در تعيين نوع روابط اجتماعي افراد تاثيرگذار باشد و طبيعتا مانند هر دارايي ديگري، انسان در جهت حفظ و افزايش آن مي‌كوشد. اين مساله، تجارت جديدي را بنيان گذاشته است كه حتي در دوران ركود هم سودده است و مي‌تواند درآمد بالايي براي صاحبانش فراهم كند. در كلينيك‌هاي زيبايي، زيبايي افراد خريدوفروش مي‌شود.