بندرها به عنوان دروازه‌هاي ورود و خروج كالا يكي از مهم‌ترين گلوگاه‌هاي ارتباطات بين‌المللي كشورها شناخته مي‌شوند. به همين دليل بنادر در تمام دنيا از اهميت سياسي و اقتصادي بسيار زيادي در ميان كشورها برخوردار بوده‌اند. يكي از بنادري كه اين روزها توجه ويژه دولتمردان ايراني را مي‌طلبد بندر چابهار است. بندر چابهار تنها بندر و منطقه آزادي است كه علاوه بر متصل بودن به آب‌هاي آزاد به مرزهاي زميني نيز راه دارد و با توجه به موقعيت استراتژيك وظرفيت‌هاي بالقوه و بالفعل آن مي‌تواند باعث ايجاد فرصت‌هاي اشتغال، رشد تجارت خارجي، كسب درآمدهاي ارزي از طريق توسعه صادرات محصولات صنعتي و ترانزيت كالا، جذب سرمايه‌هاي خارجي به فعاليت‌هاي صنعتي، انتقال تكنولوژي و بهره مندي از صرفه‌هاي خارجي مناطق آزاد شود.
دولت اصلاحات در سال 2003 به مناسبت روز جمهوري هند طرح توسعه بندر چابهار را به كشور هندوستان پيشنهاد داد؛ آن هم با توجه به اينكه بندر چابهار يك دروازه طبيعي براي ورود هند به افغانستان و آسياي ميانه تعريف مي‌شود اين طرح براي اين كشور از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. با روي كار آمدن دولت احمدي‌نژاد دولت هندوستان به دليل فشارهاي آمريكا مبني بر محدود كردن روابطش با ايران محدوديت‌هاي مالي و مشكلات داخلي اش را بهانه كرد تا بندر چابهار امروز نتواند به آن جايگاه مهمي كه باید در منطقه از آن برخوردار باشد، برسد.
چابهار؛ نقطه تلاقي ايران، هند و افغانستان
بندر چابهار در حال حاضر با سرمايه ايران و هندوستان مدرنيزه مي‌شود. آنچه باعث شده اين بندر در منطقه و براي سه كشور افغانستان، هندوستان و ايران داراي اهميت ويژه‌اي باشد، دنبال كردن سياست‌هاي عملگرايانه از سوي ايران در منطقه است. همچنين ضرورت توسعه اقتصادي، مواضع سه كشور افغانستان، هند و ايران را به يكديگر نزديك كرده است. با توجه به اينكه افغانستان به يك بندر و نفت نياز دارد بندر چابهار براي اين كشور مي‌تواند يك روزنه اقتصادي امن و مطمئن باشد. از سوي ديگر، كشور هندوستان مي‌خواهد براي كالاهاي خود در آسياي ميانه بازار پيدا كند و نفت مورد نياز خود را نيز به راحتي تامين كند. با توجه به روابط تيره‌اي كه ميان پاكستان و هندوستان وجود دارد اين بندر به لحاظ گسترش روابط تجاري و بازرگاني آبي و زميني براي كشور هندوستان گزينه بسيار مطلوبي محسوب مي‌شود. همچنين ايران به فروش نفتش نياز دارد. اين بندر در ايران به دليل موقعيتي كه در ارتباط با آب‌هاي اقيانوس هند دارد مركز ثقل خوبي براي مبادلات تجاري در دنيا خواهد بود. در واقع، وابستگي‌هاي سه كشور به يكديگر براي تامين نيازهايشان نكته‌اي نيست كه بتوان آن را به سادگي ناديده گرفت.
بندري كه طرفداران زيادي دارد
معاون اقتصادي سازمان منطقه آزاد چابهار در گفت‌وگو با «آرمان» مي‌گويد: بندر چابهار به دليل موقعيت سوق الجيشي در منطقه طرفداران بسيار زيادي دارد. در نتيجه ارزش و مقامي كه اين بندر دارد همواره مورد توجه ساير كشورهاي همسايه بوده است. تاكنون به دليل پيشرفت‌هايي كه در اين منطقه اتفاق افتاده است حجم مراودات اين بندر چندين برابر شده است. نا گفته نماند ميزان و اندازه كشتي‌هايي كه مي‌توانند به اين بندر رفت و آمد داشته باشند نيز گسترش بسيار زيادي پيدا كرده است. شاهرخ انصاري ادامه مي‌دهد: كشور هندوستان به اهميت اين بندر كاملا واقف است و به همين دليل مايل است به دليل منافعي كه اين بندر برايش دارد همكاري بيشتري براي گسترش بندر چابهار داشته باشد. اهميت اين بندر صرفا براي سه كشور ايران، افغانستان و هندوستان تعريف نمي‌شود بلكه فراتر از اين سه كشور است. بندر چابهار مركز مبادلات تجاري كالاهاي بسياري از كشورهاي دنيا است.
بندر گوادر پاكستان رقيب جدي چابهار
زماني كه بندر چابهار مي‌توانست با توجه به موقعيتي كه در منطقه دارد تبديل به يكي از قطب‌هاي مهم و اصلي مبادلات تجاري كشورها باشد كشور پاكستان تصميم گرفت با احياي دوباره بندر گوادر (Gwadar) گوي سبقت را از ايران ربوده و به تضعيف موقعيت و جايگاه ايران اقدام كند. بندر گوادر پاكستان از سال 1995، ميلادي به دليل برخورداري از سواحل عميق مورد توجه قرار گرفت اما به دليل نبود منابع مالي مسكوت ماند. مدتي قبل ساخت مجدد اين بندر با كمك مالي چيني‌ها از سر گرفته شد. در حالي كه برخي از كارشناسان معتقدند توسعه و تجهيز گوادر ممكن است، بندر و منطقه آزاد چابهار را در معرض رقابتي سخت در زمينه ترانزيت كالا به كشورهاي آسياي مركزي و افغانستان و همچنين مركزيت تجاري و اقتصادي در درياي عمان قرار دهد، لازم است توسعه اين بندر به‌صورت جدي‌تري دنبال شود. در اين راستا كمك بخش خصوصي هر دو كشور ايران و هندوستان براي تجهيز و احياي اين بندر بسيار حايز اهميت است. همچنين محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان، در سفر اخير خود به هندوستان، اعلام كرد راه سرمايه‌گذاري بخش خصوصي هند در طرح توسعه بندر چابهار باز است. اما آنچه اهميت دارد اين است كه ممكن است مجددا شرايطي فراهم شود كه كشور هندوستان به تعهدات خود عمل نكند. از اين رو ايران خود بايد ابتكار عمل را به دست گرفته و توسعه بندر چابهار را مغتنم بداند. در همين زمينه انصاري مي‌گويد: ممكن است كشور هندوستان به تعهدات خود عمل نكند اما تجربه نشان داده است كه به ديگران هم نمي‌توان اعتماد كرد.
پس بايد خودمان حواسمان جمع باشد. او در ارتباط با كارشكني‌هاي پاكستان در اين منطقه مي‌گويد: خيلي اتفاقات ممكن است بيفتد و ممكن است هر كشوري جز پاكستان هم براي ما دردسر ايجاد كند ولي ما نمي‌توانيم بنا را بر بي‌اعتمادي بگذاريم زيرا در اين صورت كاري پيش نمي‌رود بلكه بايد با برنامه‌ريزي دقيق جلو برويم. البته ما با توجه به همين فرضياتي كه در ارتباط با كارشكني‌ها وجود دارد خود را آماده كرده‌ايم ولي بر مبناي آن تصميم نمي‌گيريم. معاون اقتصادي سازمان منطقه آزاد چابهار در ارتباط با اعتماد بازرگانان براي سرمايه‌گذاري در اين منطقه مي‌گويد: دولتمردان ما جسورانه در بحث روابط خارجي كشور ايران گام برداشته‌اند و تاكنون موفقيت‌هاي زيادي داشته‌اند. بازرگانان اطمينان داشته باشند كه دولت يازدهم تمام تلاش خود را براي حفظ منافع خودي‌ها در اين منطقه خواهد داشت. ناگفته نماند بازرگانان ايراني بسيار افراد باهوشي هستند و دقيقا مي‌دانند چه برنامه‌اي بايد داشته باشد. آنها تضمين عملي نمي‌خواهند زيرا خودشان كاملا بر كارشان تسلط دارند. انصاري در ارتباط با نوع كالاهايي كه در منطقه چابهار مبادله مي‌شود مي‌گويد: در بندر چابهار كالاها هم از شرق آسيا به اين بندر وارد شده و هم از غرب و كشورهاي اروپاي و آمريكا واردات كالا اتفاق مي‌افتد. البته اين كالاها ابتدا به بنادر بزرگي مانند بندرعباس يا بنادر دبي رفته و بعد به چابهار مي‌آيد پس همه جور جنسي از همه جاي دنيا به چابهار مي‌آيد، ولي اين واردات ممكن است به صورت مستقيم اتفاق نيفتد.
صادرات 98 ميليارد دلاري
آمار گمرك نشان مي‌دهد ارزش كل كالاهاي صادرشده از مناطق ويژه اقتصادي جنوب كشور در سال گذشته نزديك به 98 ميليون دلار بوده است. همچنين براساس آمار ارائه شده از گمرك، ارزش دلاري كل كالاهاي واردشده از طريق بنادر جنوب كشور حدود 71 ميليون و 400 هزار دلار بوده است اما بعد از بندر كيش، آمار واردات بندر چابهار از ميزان بيشتري نسبت به ساير بنادر جنوب كشور برخوردار بوده است. وجود شركت‌هاي بازرگاني و مراكز تجاري بزرگ در اين دو بندر بزرگ كشور باعث شد تا 6 ميليون و 350 هزار كيلوگرم كالا از مرز چابهار به كشور وارد شود. ارزش كالاهاي تخليه شده در بندر چابهار بيش از 146 ميليارد ريال در سال گذشته تخمين زده شده است.