هرچند توافق هسته‌ای حاصل شده میان ایران و گروه 1+5 سیاسی است اما قاعدتاً بیشترین تأثیر آن بر اقتصاد ایران خواهد بود. براساس متن این توافق تحریم‌هایی که به دلیل مسائل هسته‌ای علیه ایران اعمال شده است، لغو خواهد شد و به این ترتیب کشور ما می‌تواند وارد مبادلات بین‌المللی شود و پس از سال‌ها از دارایی‌های بلوکه شده خود استفاده کند. در این شرایط کارشناسان و صاحبنظران بر این باورند که اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها می‌تواند نقطه عطفی در اقتصاد ایران باشد، البته مشروط بر آنکه سیاست‌های اقتصادی صحیحی در کشور اعمال شود و دارایی‌های بلوکه شده ایران بدون برنامه‌ریزی و بدون حساب و کتاب وارد جامعه نشود.
کارشناسان معتقدند در صورتی اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها می‌تواند موجب رشد اقتصادی شود که دارایی‌های آزاد شده ایران وارد عرصه تولید صادرات محور و همچنین توسعه صادرات شده و در عین حال مشکلات ساختاری موجود در اقتصاد که ارتباطی با تحریم‌ها ندارد نیز مرتفع شود. «فرصت امروز» در این گزارش تأثیرات اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها بر رشد اقتصادی را مورد بررسی قرار داده است.
کامران ندری:
رشد اقتصادی 5درصدی حاصل می‌شود
کامران ندری، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی معتقد است که اجرای توافق هسته‌ای در میان‌مدت موجب رشد اقتصادی 4 تا 5درصدی در کشور خواهد شد و پس از لغو تحریم‌ها کشور به میانگین رشد اقتصادی یک تا دو دهه قبل خواهد رسید.
همان‌طور که می‌دانید تایید مجالس کشورهای تنظیم‌کننده توافق هسته‌ای و اجرای قطعنامه شورای امنیت، یک بازه زمانی شش تا 9ماهه را به خود اختصاص خواهد داد. تلقی برخی این است که در این مدت تاثیر توافق هسته‌ای بیشتر روانی خواهد بود. شما با این نظریه موافق هستید؟
خیر، نمی‌توان گفت در مدت مذکور توافق هسته‌ای بر اقتصاد کشور تنها اثر روانی دارد. زیرا طبق توافق هسته‌ای تحریم‌ها در مدت کوتاهی لغو می‌شود و بنابراین رشد اقتصادی امسال نسبت به آنچه پیش‌بینی شده بیشتر خواهد بود و در کوتاه‌مدت هم اثر مثبت خود را بر رشد اقتصادی خواهد داشت.
بنابراین می‌توان این‌چنین تلقی کرد که توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، موجب رشد اقتصادی قابل توجهی در کشور خواهد شد؟
تصور من این است که در میان‌مدت حدود 4 تا 5درصد رشد اقتصادی در کشور حاصل می‌شود. زیرا یکی از دلایل افت تولید مربوط به تحریم‌ها بود و بخشی از تولیدات کشور وابسته به واردات است و تحریم‌ها مانعی بر سر راه واردات مواد اولیه و تجهیزات و ماشین‌آلات ایجاد کرده بود. از سوی دیگر در شرایط تحریم، وابستگی اقتصاد به نفت، موجب شد که به‌دنبال کاهش قیمت نفت شرایط انقباضی در اقتصاد ایجاد شود.اما به نظر می‌رسد که پس از توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، مشکلات مذکور برطرف شود و به میانگین رشد اقتصادی یک تا دو دهه قبل برسیم.
این توافق در بلندمدت چه اثری بر رشدی اقتصادی کشور بر جا خواهد گذاشت؟
البته در بلندمدت رفع مشکلات ناشی از تحریم‌ها و اجرای توافق هسته‌ای نمی‌تواند میزان رشد اقتصادی را متفاوت از میان‌مدت کند، زیرا اقتصاد ما دچار مشکلات ساختاری است و تا زمانی که این مشکلات ساختاری در حوزه‌های مختلف مرتفع نشود، نرخ رشد اقتصادی از 4 تا 5درصد فراتر نخواهد رفت.
رفع مشکلات ساختاری نه‌فقط برای دستیابی به رشد اقتصادی، بلکه برای ایجاد یک تحول در اقتصاد هم ضروری است؟
بله، همین‌طور است. اگر این مشکلات ساختاری حل نشود به برنامه‌های ترسیم شده در چشم‌انداز 1404 دست نخواهیم یافت. بخشی از مشکلات ساختاری اقتصاد بسیار جدی بوده و در سال‌های اخیر تشدید نیز شده است و اصولا ارتباطی با تحریم‌ها ندارد و اگر برطرف نشود، نمی‌توانیم از شرایط پساتحریم استفاده مطلوبی داشته باشیم. به عنوان مثال مشکلات نظام بانکی نسبت به گذشته افزایش یافته و ربطی به تحریم‌ها ندارد و نیاز به اصلاحات جدی و اساسی دارد مگر اینکه در برنامه ششم توسعه این اصلاحات هم درباره مشکلات نظام بانکی و هم در مورد سایر مشکلات لحاظ شود.
پس معتقدید که همزمانی اجرای توافق هسته‌ای و بنابراین تهیه و تدوین برنامه ششم توسعه باید سبب شود که حداقل در این برنامه به رفع مشکلات ساختاری اقتصاد توجه بیشتری شود؟
بله، فرصت خوبی است. از یک‌سو تحریم‌ها لغو خواهد شد و از سوی دیگر در سال پایانی اجرای برنامه پنجم توسعه قرار داریم و اگر دولت عزم جدی داشته باشد می‌تواند اقداماتی را انجام دهد. مگر اینکه صلاحدید‌های کوتاه‌مدت مانع از این موضوع شود زیرا ممکن است به دلیل نزدیک بودن به زمان انتخابات مجلس، دولت مصلحت بلندمدت را فدای امتیازاتی کند که می‌خواهد در کوتاه‌مدت به دست بیاورد. اما اگر این صلاحدیدها نباشد، فرصت مناسبی است تا دولت در قالب برنامه ششم توسعه به رفع مشکلات ساختاری اقتصاد بپردازد.
ایرج ندیمی:
جهت‌دهی به نقدینگی ضروری است
ایرج ندیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است که اگر پس از اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، سیاست‌های اقتصادی صحیحی در کشور اعمال شود، می‌تواند به رشد اقتصادی بینجامد.
کارشناسان و صاحبنظران بر این باورند که پس از اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها باید در انتظار بهبود وضعیت اقتصاد و رشد اقتصادی در کشور بود. این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طی سال‌های زیادی از راه صادرات نفت و کالاهای غیرنفتی، پول بسیاری وارد کشورمان شده، اما اقتصاد کشور به سامان نشده است، زیرا سیاست‌های درستی در بخش‌های اقتصادی اعمال نشده، آنچه عامل رشد اقتصادی در کشور می‌تواند باشد، سیاست‌های صحیح و در کنار آن وجود منابع مالی است. بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که اتفاقات عجیبی در مورد رشد اقتصادی رخ دهد. زیرا علت تمام مسائل اقتصادی پول نیست و تا زمانی که مسائلی مانند بهبود فضای کسب و کار، تولید بازارپسند و... نداشته باشیم، نباید انتظار داشته باشیم که به صرف لغو تحریم‌ها، تمام مشکلات حل شده و رشد اقتصادی قابل توجهی حاصل شود.
البته حصول توافق هسته‌ای موجب شد که حداقل امیدی در عرصه اقتصادی به وجود بیاید. در این میان مسئله مهم این است که به یک سیاست جامع و کامل نیازمندیم که اقتصاد را متحول کند، اما این بدان معنا نیست که درباره لغو تحریم‌ها به گونه‌ای حرف بزنیم که گویا با آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران تمام مشکلات رفع خواهد شد و البته رفع تحریم‌ها یک ضرورت بوده و هست.
بنابراین شما معتقدید که نباید پس از لغو تحریم‌ها به رشد اقتصادی قابل توجهی امیدوار بود؟
باید به این موضوع توجه داشته باشیم که رشد اقتصادی کشور به سرمایه‌گذاری نیاز دارد اما به ده‌ها عامل اصلی و فرعی دیگر مانند جهت‌دهی و کنترل نقدینگی به سمت تولید و اشتغال نیاز دارد. به عبارت دیگر اگر نتوانیم پول‌هایی را که داشتیم، داریم و خواهیم داشت به سمت تولید، اشتغال و صادرات هدایت کنیم روزی این پول تمام خواهد شد، باید این موضوع را ارزیابی کنیم که این پول چگونه پایدار و ثابت می‌شود. بنابراین اعتقادم این است که برای رشد اقتصادی شاخص‌هایی وجود دارد و اگر مدیریت و سیاست‌های اقتصادی درستی اعمال شود می‌تواند منجر به رشد اقتصادی شود.
فکر می‌کنید چه مدت زمان نیاز داریم تا به این رشد اقتصادی دست پیدا کنیم؟
ما در دو سال اخیر با وجود تحریم‌ها توانستیم حدود 3 تا 4 درصد رشد اقتصادی داشته باشیم و بنابراین به دنبال لغو تحریم‌ها نیز می‌توانیم در یک پروسه میان مدت رشد اقتصادی 3 تا 4 درصدی داشته باشیم.
به نظر شما توافق هسته‌ای بر بهبود شاخص تورم به لحاظ کاهش تورم انتظاری چه تاثیری دارد؟
زمانی که امیدواری زیاد و نگرانی در جامعه کم شود، میزان سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد و زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد، بخشی از سیاست‌های اقتصادی جامه عمل می‌پوشد. بنابراین همین موضوع که مردم نگران ریسک نباشند، پول خود را حبس نکنند و از تولید ناامید نشوند و فقط به دلالی توجه نداشته باشند، ارزشمند است. در مورد تورم هم مدیریت اقتصادی باید مشخص کند که چگونه نقدینگی وارد بازار شود و مشخص شود که این ورود نقدینگی باید به شکل پول، خلق پول و شبه پول باشد یا اینکه پول به تولید کالا و خدمات برگردد. در واقع باید مدیریت اقتصادی به نقدینگی جهت دهد که پول بدون برنامه‌ریزی وارد بازار نشود، بلکه با یک حساب و کتاب از جهت کنترل و جهت‌دهی نقدینگی به بازار ورود پیدا کند. در صورت تحقق این موضوع می‌توان به بهبود شاخص تورم در جامعه نیز امیدوار بود.
مهدی تقوی:
لازمه رشد اقتصادی سرمایه‌گذاری صحیح است
مهدی تقوی، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی معتقد است اگر منابعی که به سبب آزاد شدن پول‌های بلوکه‌شده ایران وارد کشور خواهد شد، صرف سرمایه‌گذاری و تولید شود به‌طور قطع رشد اقتصادی نیز به وقوع می‌پیوندد.
اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها چه تاثیراتی بر رشد اقتصادی کشور خواهد داشت؟
در دولت گذشته با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، منحنی اقتصاد به سمت چپ و بالا کشانده شد اما پس از اجرای توافق هسته‌ای و کاهش قیمت ارز، هزینه تولید کاهش خواهد یافت و منحنی اقتصاد به سمت راست و پایین کشیده خواهد شد. در واقع برعکس دولت گذشته پس از اجرای توافق هسته‌ای، هم نرخ رشد اقتصادی مثبت می‌شود و هم تورم کاهش می‌یابد. بنابراین اگر منابعی که به سبب آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران در خارج، وارد کشور خواهد شد به درستی هزینه شده و صرف سرمایه‌گذاری و تولید شود، به‌طور قطع رشد اقتصادی نیز به‌وقوع می‌پیوندد و اقتصاد کشور از پویایی و تحرک برخوردار می‌شود.
برخـی کارشـــناسان و صاحبنظران معتقدند که لغو تحریم‌ها، اقتصاد کشور را به شرایط 10 سال قبل بازمی‌گرداند. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟
در واقع در دولت هفتم و هشتم زحمات بسیاری کشیده شد تا تورمی که در دولت سازندگی به‌وجود آمده بود، پایین آورده شود و بنابراین در زمان دولت هشتم اقتصاد شرایط مناسبی داشت اما متاسفانه در زمان دولت نهم و دهم اقدامات فاجعه‌باری در مورد اقتصاد انجام شد. در حال حاضر و پس از اجرای توافق هسته‌ای شرایط بین‌المللی برای کشورمان رو به بهبود است و اگر بتوانیم وارد بازارهای جهانی شویم و صادرات نفتی و غیرنفتی کشورمان افزایش یابد، قطعا می‌توانیم به شرایط حتی بهتر از 10 سال قبل نیز بازگردیم.
در واقع می‌توانیم این‌گونه تلقی کنیم که اجرای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، اقتصاد کشور را از سردرگمی نجات می‌دهد و تکلیف سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان و مردم را مشخص می‌کند.
برای آنکه چنین اتفاقی رخ دهد باید دولت مقداری کمک کند و شرایطی را فراهم کند که ریسک سرمایه‌گذاری در کشور کاهش یابد. البته هم‌اکنون تا حدودی ریسک سرمایه‌گذاری در کشور کاهش یافته است و سرمایه‌گذاران سعی می‌کنند موازنه‌ای را میان سود و ریسک ایجاد کنند. اگر میزان سود بیشتر از میزان ریسک باشد، سرمایه‌گذاران ریسک بالاتر را می‌پذیرند و وارد پروسه فعالیت می‌شوند. در این شرایط تولید نیز وضعیت عادی پیدا می‌کند و از سردرگمی و بلاتکلیفی خارج می‌شود. طبیعتا در صورت تحقق چنین شرایطی آثار رشد و رونق اقتصادی در زندگی مردم نیز نمایان خواهد شد.