سازمان غذا و دارو كه چندي قبل بر برندسازي در صنعت داروي كشور تاكيد دوباره كرده بود، به تازگي اعلام كرده كه برندسازي دارويي چندان مناسب بازار ايران نيست. مديركل نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو گفته است كه برندسازي در ايران با مفهوم آن در دنيا متفاوت است، بنابراين توسعه ژنريك اين صنعت ادامه مي‌يابد. با اين حال، مديرعامل يكي از بزرگ‌ترين شركت‌هاي داروسازي ايران در گفت‌وگو با «تعادل»، از «ژنريك‌نويس» بودن پزشكان ايراني هم انتقاد كرد. انتقادي كه شايد بتوان گفت به نوعي، عادت‌هاي اقتصادي ما ايراني‌ها را هم هويدا مي‌كند.
مهدي پيرصالحي در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه برندسازي در صنعت دارويي كشور چه جايگاهي دارد، گفت: برندسازي در صنعت داروسازي ايراني به‌دليل آنكه مبتني برسيستم داروسازي ژنريك است، قطعا به آن مفهومي كه در دنيا مرسوم است، نخواهد بود.
وي با تاكيد بر اينكه هيچ توسعه برندي در دستور كار نخواهيم داشت و هر گسترشي از اين جنس داشته باشيم، ژنريك خواهد بود، تصريح كرد: براي اينكه مردم بتوانند دركيفيت تمايز قايل شوند، استفاده از trade mark يا اسامي اختصاصي را ترجيح مي‌دهيم و خود شركت‌ها نيز از اين موضوع استقبال كرده و كار خود را در اين‌باره با همين شيوه آغاز كرده‌اند. بنا بر اعلام روابط عمومي سازمان غذا و دارو، وي همچنين گفت: تصور سازمان غذا و دارو اين است كه اگر از طريق مذكور بشود تمايز دارويي ايجاد كرد، استفاده از اسامي اختصاصي ضرورت مي‌يابد و اين روش بايد ادامه پيدا كند.
وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو چند سالي هست كه برندسازي درصنايع دارويي ايران را دنبال مي‌كنند و استدلال آنها در بيشتر موارد اين بوده كه برندسازي موجب افزايش رقابت و توان صادراتي صنعت دارو خواهد شد. صنايعي هم كه توان صادرات داشته باشند، سرمايه بيشتري خواهند داشت و سيكلي ايجاد مي‌شود كه خروجي آن توان و وجهه توليد براي شركت‌ها خواهد بود. اما واقعا چرا سازمان غذا و دارو مناسب ديده است كه به‌صرفه نبودن توليد تجاري دارويي را اعلام كند؟
طبق گفته‌هاي دكترمحمدرضا شانه‌ساز معاون سابق امور دارويي سازمان غذا و دارو، در سال‌هاي ابتدايي پس از انقلاب، فقط 25درصد داروي موردنياز در كشور توليد و بقيه از طريق واردات تامين مي‌شد. برهمين اساس، سيستم توليد دارو در ايران به سمت توليد ژنريك متمايل شد و از آنجا كه هدف تنها تامين دارو در شرايط سخت آن سال‌ها بود، همه كارخانه‌ها داروهايشان را با يك نام توليد و وارد بازار مي‌كردند. در اين وضعيت قيمت دارو نيز قابل كنترل بود. سازمان غذا و دارو نيز بارها اعلام كرده كه سياستش حركت به سوي برندسازي است. با اين اقدام، رقابت سالم بين توليدكنندگان ايجاد خواهد شد و توليدكنندگان بيشتر به ارتقاي كيفيت مي‌انديشند. با درنظر گرفتن سازوكار حقوقي براي برندينگ، شركت‌هاي توليدكننده خارجي نيز مي‌توانند برندهاي دارويي را در ايران توليد كنند.
پزشكان «ژنريك‌نويس»
با مديرعامل يكي از شركت‌هاي بزرگ داروسازي كه البته مايل نبود نامش فاش شود، تماس گرفتم. او معتقد است كه برندينگ دارويي، به‌دليل هزينه‌هاي بازاريابي، بسيار گران تمام مي‌شود و شايد به همين دليل باشد كه بسياري از شركت‌هاي داروسازي داخلي تمايلي به ساخت داروهاي تجاري ندارند و واكنش وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو هم ناشي از همين عدم تمايل شركت‌هاي داروسازي به تحمل هزينه‌هاي بالاي توليد داروهاي تجاري است. «چيزي كه مسلم است، اين است كه برندينگ موجب ارتقاي موقعيت و جايگاه شركت‌هاي دارويي دركشور مي‌شود و به همين خاطر خود شركت‌ها هم به‌دنبال اين مساله هستند، اما به‌دليل هزينه‌هاي بالايي كه در مراحل تحقيقات و همين‌طور بازاريابي محصولات وجود دارد، شركت‌ها ترجيح مي‌دهند مسيري را كه يك‌بار پيموده شده بپيمايند، نه اينكه توليد يك داروي جديد و منحصربه‌فرد را به نام خودشان شروع كنند.»
اين فعال صنعت داروسازي ادامه داد: «متاسفانه استفاده از داروهاي ژنريك در ايران به نوعي عادت تبديل شده، جوري كه حتي پزشكان هم فقط داروهاي ژنريك را مي‌شناسند. در واقع بايد گفت كه پزشكان ما هم همگي «ژنريك نويس» هستند نه «برندنويس».
درچنين وضعيتي، تغيير دادن شرايط كمي مشكل است. در مورد پزشكان مثلا بايد از بازارياب‌ها و ابزارهاي تبليغاتي استفاده كرد تا پزشكان و حتي مصرف‌كننده‌ها با داروهاي به اصطلاح تجاري هم آشنا بشوند. او ادامه داد: «با همه اينها بايد اميدوار بود، شركت‌هاي داروسازي براي ورود به توليد داروهاي تجاري هم آستين بالا بزنند چراكه توليد داروي تجاري يعني بالا رفتن رقابت و كيفيت دارو. درحال حاضر در دنيا نيز بازار توليد داروي تجاري بسيار گرم است. اگر شركت‌هاي داخلي ما به سمت توليد داروهاي تجاري بروند، امكان صادرات دارو هم بالاتر مي‌رود و ما اگر بتوانيم خيلي از تاييديه‌هاي دارويي و بهداشتي كه در كشورهاي ديگر وجود دارند را هم احراز كنيم، كاملا قابليت صادرات را خواهيم داشت.»
بيمه‌ها زير بار نمي‌روند
با محمود نجفي عرب رييس سنديكاي صاحبان صنايع داروهاي انساني و عضو اتاق بازرگاني ايران هم تماس گرفتم. او در اتومبيل و در سفر بود و با اين حال با خوش‌رويي به سوالاتم جواب داد. نجفي عرب معتقد است كه بازار صنعت داروي كشور تركيب مناسبي از سه شكل مختلف برند، ژنريك و برند-ژنريك است و اين اتفاقا براي اين صنعت يك نقطه قوت محسوب مي‌شود. «قسمت عمده سيستم داروسازي ما در ايران، ژنريك است و صد البته من معتقدم كه اين به نفع صنعت ماست. با اين حال شما مي‌توانيد انواع ديگر توليد دارو، يعني داروهاي برند و برند-ژنريك را هم دركشور ببينيد.» نجفي عرب معتقد است اتفاقا در كشورهاي پيشرفته‌تر دنيا هم سيستم داروسازي ژنريك، محبوبيت بيشتري دارد. «دولت‌ها و شركت‌هاي بيمه‌يي دركشورهاي پيشرفته، طرفدار سيستم توليد ژنريك هستند، چون با اين شيوه، توليد دارو ارزان‌تر تمام مي‌شود و بنابراين، بار مالي كمتري روي دوش دولت و شركت‌هاي بيمه‌يي مي‌افتد. به همين خاطر است كه مطابق آمار، توليد اين گروه از داروها، سال به سال درحال افزايش است.» نجفي عرب اما مشكل توليد تجاري دارو در ايران را متوجه بيمه‌ها مي‌داند. «در داخل كشور توليد‌كنندگاني هستند كه داروي تجاري توليد مي‌كنند، اما طبيعتا اين داروها گران‌‌ترند و بيمه‌ها هم متاسفانه زير بار هزينه مالي آن نمي‌روند. البته ما سعي كرده‌ايم با بيمه‌ها رايزني كنيم تا اين مشكل هم حل شود.»
توليد ژنريك دارو يعني استفاده از فرمول‌هاي دارويي موجود دربازار، با بسته‌بندي دلخواه شركت توليدكننده. در واقع پيمودن راه 100ساله در يك شب و توليد تجاري دارو يعني رقابت و كيفيت بالاتر و حتي قابليت صادرات. البته در باب توليد دارو هر دو سيستم توليد مفيد فايده‌اند و هر يك محاسن خود را دارند صنعت و بازار داروسازي در ايران، مثل بسياري ديگر از صنايع و بازارها نيازمند نقشه راه است. زماني كه همه توليدكنندگان دارو، داروهاي ژنريك توليد مي‌كنند و براي مصرف‌كننده هم فرقي ندارد كه برند دارويي كه مصرف مي‌كند چيست، نمي‌توان انتظار كيفيت بالا و رقابت را داشت و صادرات هم تنها محدود به كشورهاي همسايه‌يي خواهد بود كه همين داروهاي ژنريك را هم نمي‌توانند توليد كنند. بايد گفت اگر به‌دنبال شكوفا كردن توان توليد صنعت داروسازي در كشور هستيم، بد نيست گوشه چشمي هم به توليد داروهايي بيندازيم كه برند خودمان را بر پيشاني دارند.