وزیر امور خارجه ایران نسبت به مواضع همسایگان درباره تغییر احتمالی مرزهای مشترک هشدار داد و هر گونه تغییر احتمالی را غیر قابل قبول خواند. این هشدار سید عباس عراقچی در پی سفری مطرح شد که «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در روزهای اخیر به باکو داشت و همزمان «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه این کشور از ضرورت امضای یک صلح نامه میان باکو و ایروان برای رفع انسداد ارتباطات زمینی سخن به میان آورد.
این موضعی بود که «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در اظهاراتی دیگر بر حساسیت آن افزود. او با اشاره به اینکه «زنگزور» مسیری است که می‌تواند قلمرو اصلی آذربایجان را به «نخجوان» از طریق «سیونیک» ارمنستان متصل کند، موضع مسکو درباره این کریدور را قطعی خوانده است. این موضعگیری مقام‌های روسی به تفاسیر مختلفی از سوی محافل خبری مبنی بر تمایل مسکو برای بازشدن کریدور «زنگزور» و متقابلاً هشدار مقام‌های جمهوری اسلامی نسبت به این خواسته ادعایی منجر شد.
دالان تحدید ایران
گذرگاه «زنگزور» یکی از اصلی‌ترین مسیرهای حمل‌و‌نقل زمینی است که جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را از طریق ارمنستان به روسیه و ترکیه متصل و آسیا، اروپا و خاورمیانه را به یکدیگر مرتبط می‌سازد. در پی تشدید اختلاف‌ها میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان احیای این مسیر به موضوعی مناقشه برانگیز تبدیل شد. در صورت احداث دالان «زنگزور»، پیوستگی سرزمینی ایران با ارمنستان قطع شده و همچنین مسیرهای ترانزیتی کشور در شمال و شمال غربی به سمت اروپا برای صادرات و واردات در اختیار جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار می‌گیرد. همچنین قطع رابطه جغرافیایی ایران و ارمنستان از طریق تسلط باکو بر استان «سیونیک» ارمنستان موجب قطع دسترسی کشورمان به گرجستان و بندر «باتومی» در ساحل دریای سیاه خواهد شد و آن را از منظر ژئواستراتژیک در تنگنا قرار خواهد داد.
پیشتر مقامات کشور بر خطوط قرمز جمهوری اسلامی در این خصوص تأکید کرده‌اند. در جدیدترین موضعگیری، رهبر انقلاب مردادماه سال‌جاری در دیدار با «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان که برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس دولت چهاردهم به تهران آمده بود، مخالفت خود با راه‌اندازی این کریدور را مطرح و تأکید کردند که باید حساسیت‌ها و مراقبت‌ها نسبت به مسائل مرزی ارمنستان و حوادث مرتبط به آن همچنان حفظ شود. برگزاری چندین رزمایش نظامی در مرزهای شمالی هم پشتوانه‌ای برای رویکرد اعلامی ایران در قبال تحرکات جنجالی درباره دالان «زنگزور» بود.
مواضع متناقض با همکاری‌های راهبردی
تنها ساعاتی پس از دیدار «پوتین» و «الهام علی اف» و موضع ادعایی مقام‌های دیپلماتیک روسیه درباره دالان «زنگزور»، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس با بیان اینکه ترسیم دوباره مرزها، خط قرمز ایران است، هشدار داد: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملاً غیرقابل قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود». علاوه بر این هشدار، وزارت خارجه با دعوت از سفیر روسیه بر مخالفت ایران با تغییر مرزهای شناخته شده بین‌المللی و تغییرات ژئوپلیتیک و همچنین حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و منافع متقابل کشورها در حوزه قفقاز تأکید کرد. محسن رضایی، دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا نیز رویکرد دولتمردان روسیه درباره گذرگاه «زنگزور» را زیر ضرب انتقاد برد و در پیامی نوشت: رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه «زنگزور» و جزایر سه گانه ایران، به هیچ وجه قابل قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.
لزوم تجدید نظر در یک ادعا
در بحبوحه این تحولات و موضعگیری ادعایی مقام‌های روسیه و جمهوری آذربایجان، آنچه نباید فراموش شود این واقعیت است که جمهوری اسلامی به عنوان یک بازیگر مهم و اثرگذار و با بهره‌مندی از بالاترین سطح از مؤلفه‌های قدرت در منطقه، امکان ایستادگی بر رویکرد اصولی خود در منطقه قفقاز را دارد و سیاست اشتباه در این روند مورد مناقشه، می‌تواند هزینه‌های گزافی برای رابطه ایران و متحدانش به دنبال داشته باشد.
از سوی دیگر نقش استراتژیک ایران در منطقه و تأثیراتی که بویژه در جریان حل و فصل منازعات تاریخی و هزینه ساز قفقاز داشته، واقعیتی است که نباید از نظر تصمیم گیرندگان باکو دور بماند. آنچه مسلم است اینکه «الهام علی اف» در ادوار اخیر به موازات مواضعی که پیرامون دالان «زنگزور» مطرح شده، از کانال‌های رسمی و غیر رسمی، پیام‌های لازم را پیرامون رویکرد ایران و خطوط قرمز تعیین شده‌اش در مناطق مورد مناقشه دریافت کرده و به این مهم وقوف دارد که در روند شکل‌گیری نظم نوین منطقه که زیر سایه ائتلاف‌های جدید پیش‌بینی می‌شود، دیگر امکانی برای زیاده طلبی‌های فراسرزمینی نیست و از سوی قدرت‌های بزرگ این منطقه بویژه ایران تحمل نمی‌شود. شاید از این روست که مسئولان مسکو و باکو باید در این موضع صریح تهران که «ارتباط ایران و ارمنستان نباید به خطر بیفتد و راه‌های ارتباطی باید تحت حاکمیت دولت‌ها باشند»، توجه بیشتری کنند و قدرت ایران در دفاع از خطوط امنیتی خود را به آزمون نگذارند.