با گذشت دو ماه گرم از تابستان 1403، به نظر مي‌رسد كه در هفته اول شهريور ماه رويكرد شبكه تامين برق كشور با تغييراتي همراه شده و بحران خاموشي‌ها حالا از صنايع به بخش خانگي و خرده‌فروشي‌ها منتقل شده است. اينكه چه دستگاهي و با چه استراتژي خاصي به اين نتيجه رسيده‌اند كه بار اصلي كمبود برق را به بخش خانگي منتقل كنند، مشخص نيست، اما در يك هفته گذشته گزارش‌هاي متعددي از گلايه شهروندان، اصناف، خرده‌فروشان و كسب و كارهاي كوچك از شهرهاي مختلف به دست «اعتماد» رسيده كه نشان‌دهنده اوج‌گيري خاموشي‌ها در بخشي غير از صنايع بزرگ و شهرك‌هاي صنعتي است كه در اوايل تابستان با اين مشكل مواجه بودند.
«بده - بستان» خاموشي ميان بخش خانگي و بخش توليد، از سه سال پيش تاكنون تداوم داشته و گفته مي‌شود با روند فعلي سرمايه‌گذاري در صنعت برق، شرايط ناگوارتري هم در راه است. پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه عمر 15درصد از نيروگاه‌هاي كشور به پايان رسيده و حدود 20درصد از ظرفيت پست‌هاي شبكه دچار فرسودگي و عمر بالاي ۳۰ سال دارند. 15.3درصد از آن نيز عمر بالاي 35 سال را دارد.
اين اميدواري وجود داشت كه با رسيدن به روزهاي پاياني تابستان و بهتر شدن شرايط آب و هوايي، سطحي از نرمال شدن شرايط نيز به وجود بيايد. اما گويا ميزان مصرف برق از انتظارها فراتر رفته است!
4 روز پيش مديرعامل شركت توانير اعلام كرد كه تقاضاي مصرف برق به 77 هزار مگاوات رسيده كه 42 روز و 42 نوبت از ميزان تقاضاي مصرف برق در سال گذشته با اعداد غيرقابل باور عبور كرده است. تقاضاي مصرف برق 77 هزار مگاواتي درحالي از طرف شركت توانير مطرح شد كه اين شركت پيش از اين پيش‌بيني مصرف 75 هزار مگاوات را كرده بود و اين تقاضاي جديد از پيش‌بيني‌ها نيز فراتر رفته است.
حالا به نظر مي‌رسد مديريت ناترازي برق كه ابتدا با قطعي برق كارخانه‌ها و صنايع توليدي آغاز شده بود، در يك هفته اخير بحران قطعي برق را به بخش خانگي و خرده‌فروشي‌ها منتقل كرده است. در طول بروز مشكلات برقي كشور، توانير و مقامات مختلف نيرو دائما به خانوارها هشدار مي‌دادند كه در مصرف برق صرفه‌جويي كنند. در واقع انگشت اتهام اين ناترازي‌ها به سمت خانوارها گرفته مي‌شد، درحالي كه ميزان مصرفه خانگي برق سهم كوچكي از ميزان مصرف برق در كشور را به خود اختصاص مي‌دهد.
مطابق گزارش وزارت نيرو در تير ماه سال جاري سهم بخش خانگي از مصرف برق 27.1درصد بوده و 44درصد مصرف برق در بخش صنعتي بوده است. حتي سهم بخش تجاري (خرده‌فروشان و كسب و كارهاي كوچك) نيز از مصرف برق 7.8درصد بوده است.
خسارت به خرده‌فروشي‌ها
انتقال قطعي برق به بخش خرده‌فروشي‌ها و كسب و كارهاي كوچك، مشكلات ريز و درشت زيادي براي اين دسته از مشتركان ايجاد كرده است. بيشتر اين واحدهاي تجاري در حوزه فروش اقلام خوراكي فعاليت مي‌كنند كه با قطع برق امكان فساد مواد غذايي و دورريز خوراكي‌هاي مانده در يخچال اين فروشندگان زياد شده است.
بررسي‌هاي ميداني «اعتماد» هنگام قطع برق در بخش تجاري نشان مي‌دهد كه اين دسته از مشتركان برق اضطراري هم ندارند و مي‌گويند قطع برق موجب ضرر و زيان هنگفتي براي كسب و كار كوچك آنها شده است. فارغ از گرماي كشنده‌اي كه اين روزها روي پايتخت خيمه زده، مواد خوراكي نيز كه بايد در يخچال نگهداري شوند، فاسدشدني هستند و دو ساعت قطع برق براي اين مشتركان، شرايط نامطلوبي را به جاي گذاشته است.
نوسان ولتاژ در بخش خانگي
علاوه بر قطعي گسترده برق در بخش خانگي، به دليل دستكاري و كاهش ولتاژ برق، بسياري از لوازم برقي دچار آسيب و نقص كاركرد شده‌اند. حتي برخي شهروندان مي‌گويند امكان استفاده همزمان از وسايل برقي را ندارند و با افت ولتاژ مواجه مي‌شوند. پريدن فيوز به دليل بار زياد شبكه به موضوعي عادي تبديل شده كه هزينه‌هاي مضاعفي براي شهروندان به دنبال داشته است. همچنين با قطع برق، امكان استفاده از آب شهري به دليل افت فشار شديد و خاموش بودن پمپ‌هاي آب وجود ندارد و اين مشكلي است كه در ساختمان‌هاي چند طبقه بيشتر احساس مي‌شود.
چرا توليد برق متنوع نمي‌شود؟
وابستگي بالاي توليد برق به گاز، باعث شده تا در كنار افت توليد گاز پارس جنوبي تامين گاز كشور هم با چالش مواجه شود و توليد برق را نيز تحت تاثير قرار بدهد، از همين رو سوالي مطرح مي‌شود كه اصولا چرا تنوع‌بخشي به سبد توليد برق از طريق انرژي تجديدپذير در دستور كار نيست؟ اتفاقي كه علاوه بر كمك به حل ناترازي، امنيت توليد انرژي كشور را افزايش مي‌دهد و منجر به كاهش آلودگي زيست‌محيطي و آب مصرفي مي‌شود.
همين الان گفته مي‌شود كه ايران داراي پتانسيل توليد ۱۲۴ هزار مگاوات برق از منابع تجديدپذير است كه ۷۱ هزار مگاوات آن انرژي خورشيدي و ۴۹ هزار مگاوات آن مربوط به انرژي بادي است. اين درحالي است كه آخرين آمار وزارت نيرو مربوط به تير ماه امسال نشان مي‌دهد كه فقط 1.3درصد از برق ايران توسط انرژي تجديدپذير توليد شده است، آن‌هم درحالي كه مطابق همين آمار، ميزان راندمان (بهره‌وري) نيروگاه‌هاي حرارتي ايران در پايان سال گذشته چيزي حدود 40 درصد بوده است!
نياز به سرمايه‌گذاري داريم
تابستان امسال هم به زودي تمام مي‌شود و شرايط برق به وضعيت نرمال برمي‌گردد، اما با رشد روزافزون تقاضاي مصرف برق در ايران، كمبود برق بار ديگر خود را نشان خواهد داد. در حال حاضر به نظر مي‌رسد كه تنها راهكاري كه براي عبور از اين بحران توسط مسوولان وزارت نيرو و توانير مطرح مي‌شود صرفه‌جويي در مصرف برق است. چنان‌كه وزير نيرو ديروز گفته بود كه «مردم بهتر است از پنكه براي خنك شدن استفاده كنند!» و در پاسخ به اينكه چنين كاري منسوخ شده نيز پاسخ داده بود كه «در ژاپن هنوز از پنكه استفاده مي‌شود.»
گرچه جلوگيري از هدررفت برق و صرفه‌جويي در مصرف چيزي نيست كه كسي با آن مخالف باشد و حتي راهكارهاي قيمتي نيز براي آن درنظر گرفته شده است، اما راهكار درست سرمايه‌گذاري و جذب پول براي پروژه‌هاي نيروگاهي به ويژه نيروگاه‌هاي تجديدپذير است. اينكه در ژاپن مردم از پنكه استفاده مي‌كنند تا در مصرف برق صرفه‌جويي شود نه به مردم ايران ارتباطي دارد و نه در گرماي طاقت‌فرساي 50 درجه جنوب كشور قابل اجراست.
نظام انرژي ايران نياز به سرمايه‌گذاري جديد براي حفظ وضع موجود و بهبود روندهاي آينده دارد و حتي تخمين زده مي‌شود كه تا سالي 100 ميليارد دلار بايد براي سرمايه‌گذاري‌هاي جديد به بخش انرژي ايران تزريق شود. اگر سرمايه‌گذاري جديد در اين حوزه وجود نداشته باشد؛ اين ناترازي هر ساله افزايش مي‌يابد. كاهش سرمايه‌گذاري در صنعت برق طي سال‌هاي اخير، تجهيزات فرسوده و تصدي‌گري و نرخ‌گذاري دولت در اين صنعت ازجمله دلايلي است كه باعث افزايش هر ساله ناترازي برق شده است. كارشناسان همچنين معتقدند بخشي از كمبود برق فعلي كشور ناشي از انحصاري است كه به بهانه حمايت از ساخت داخل دراختيار برخي شركت‌ها قرار دارد. آيا بهتر نيست به جاي راهكارهايي چون استفاده از پنكه، به سمت رفع اين انحصارها و توليد پايدار شبكه برق حركت كرد؟