از سال ۱۹۰۹ میلادی که تیم ملی فوتبال فرانسه نخستین بازی خود را در برابر بلژیک انجام داد، تا امروز که در چهارچوب بازی‌های جام ملت‌های اروپا ۲۰۲۴ بازی می‌کند، خروس به عنوان نماد این کشور روی پیراهن بازیکنانش نقش بسته است، اما این نماد داستانی بسیار کهن‌تر دارد.
نقش خروس که امروزه به عنوان نماد ملی نه تنها روی پیراهن فوتبالیست‌ها، بلکه بازیکنان دیگر رشته‌های ورزشی فرانسه از جمله هندبال، والیبال و راگبی دیده می‌شود، از دیرباز روی سکه، تمبر، مهر، سر در ساختمان‌ها و بسیاری اشیا دیگر قرار می‌گرفته است.
به نظر می‌رسد که این پرنده اهلی پرغرور و جنگنده از جامعه و فرهنگ فرانسه جدایی‌ناپذیر است، به طوری که حتی صدای قوقولی قوقو نیز برای فرانسویان بیانگر شادی آغشته به میهن‌پرستی است.
خروس چگونه نماد فرانسه شد؟
برای درک اینکه چگونه خروس به نماد فرانسه تبدیل شد، باید به دوران باستان برگردیم، به زمانی که رومی‌ها اجداد فرانسوی‌های امروزی، یعنی گُل‌ها را به نام «خروس» می‌خواندند.
در واقع، واژه لاتینی «گالوس» که رومی‌ها استفاده می‌کردند، هم به معنی خروس بود و هم به معنی قوم «گُل» یا همان فرانسوی‌ها. شاعران رومی نیز ضمن بازی با این دو کلمه در قالب آرایه ادبی «جناس»، از پیوند دادن خروس با ساکنان سرزمین گُل به هر نحو لذت می‌بردند.
مورخان دریافته‌اند که شخصیت‌های بزرگ تاریخی رومیان مانند جولیوس سزار، گُل‌ها را با خروس مقایسه می‌کردند، اما به سختی می‌توان گفت که رومیان این تشبیه را از سر تمسخر انجام می‌داند یا تحسین. اما هر چه بود، خود فرانسوی‌ها این تشبیه را به فال نیک گرفته و وجه نمادین غرور، افتخار و شجاعت خروس را به خودشان نسبت دادند.
معروف‌ترین ماجرای تاریخی درباره نماد خروس فرانسوی‌ها مربوط به زمانی است که وِرسنژتوریکس، فرمانده گُل‌ها در نبرد علیه رومیان در سال ۵۲ پیش از میلاد، یک خروس جنگی را برای جولیوس سزار فرستاد تا او را از خصلت غرور و جنگندگی فرانسویان آگاه سازد. اما جولیوس سزار در پاسخ، همان خروس را به آشپزهایش داد تا با آن غذای معروف «خروس در شراب» بپزند و آن گاه سردار گُل‌ها را به صرف شام برای خوردن همان خروس دعوت کرد.
بعد از فتح رومیان
در سده‌های میانه، دشمنان فرانسوی‌ها از جمله ایتالیایی‌ها و انگلیسی‌ها نام خروس را برای تحقیر آنها به کار می‌بردند و پادشاهان فرانسه را به دلیل غرور بی‌جا و ستیزه‌جویی به خروس جنگی تشبیه می‌کردند.
در دوران رنسانس، برخی از اهل ادب به اشتباه بر این باور بودند که خروس نشان گُل‌ها قبل از فتح کشورشان به دست رومیان بوده است، اما امروز می‌دانیم که این گونه نیست. تا پیش از آن گل زنبق نماد پادشاهان فرانسه بود و رومیان بودند که نماد خروس را به گل‌ها نسبت دادند.
گر چه بعد از فتح رومیان، زنبق همچنان نماد پادشاهان فرانسه باقی ماند، اما آنها روی سکه‌هاشان تمثال خودشان را به همراه نقش خروس حکاکی می‌کردند.
نفرت ناپلئون از خروس
در طول انقلاب فرانسه در اواخر سده هجدهم، خروس همچون «نماد هوشیاری» بر روی سکه‌ها یا مهرها ظاهر می‌شد و این نمادشناسی در نهم آوریل ۱۷۹۱ در قانون انقلاب ثبت شد.
اما در اوايل سده نوزدهم، ناپلئون بناپارت که به شدت از این نماد متنفر بود، عقاب را جانشین آن ساخت. ناپلئون اول در توجیه این اقدام گفته بود: «خروس قدرتی ندارد و نمی‌تواند تصویر کشوری امپراطوری مانند فرانسه باشد.»
اما این جانشینی نماد دیری نپایید و بعد از ناپلئون، در زمان پادشاه لوئی فیلیپ خروس دوباره ظاهر شد و نقش آن بر روی دگمه‌های یونیفورم گارد ملی ارتش قرار داده شد.
آیا خروس نماد رسمی فرانسه است؟
در دوران جمهوری‌های متوالی فرانسه از سده نوزدهم تا به امروز که جمهوری پنجم حاکم است، نقش خروس روی سکه‌ها، تمبرها و ساختمان‌های خاص، مثلا روی سر در کاخ الیزه گذاشته شده و می‌شود.
ولی امروزه دیگر خروس نشان رسمی جمهوری فرانسه نیست و جای آن را «ماریان» گرفته است. ماریان گونه‌ای انسان‌نگاری است که به شکل نقاشی و مجسمه ساخته می‌شود و در واقع تجسم آزادی و خرد در چهره یکی از ایزدبانوهای رومی به نام ایزدبانوی آزادی است.
خروس فرانسوی چه ارزش‌هایی را بیان می‌کند؟
با وجود داده‌های تاریخی کشف شده، پیوند فرانسه با نماد خروس هنوز مبهم است. از یک طرف نمادی تمسخرآمیز است، زیرا این پرندۀ ناپرنده می‌تواند پر سر و صدا، مغرور، جنگ‌طلب و بداخلاق در نظر گرفته شود. نمادشناسی خروس از این منظر و در مقایسه با سایر حیوانات با شکوه‌تر همچون عقاب یا شیر، ضعیف و بی‌خاصیت قلمداد می‌شود.
با این حال خروس از منظری دیگر دارای ویژگی‌هایی عالی است: او شجاع و مبارز و دلاور است. خروس با این صفات همراه برخی از خدایان اساطیر رومی مانند مرکور دیده می‌شود. خروس همچنین یک نماد مسیحی است، زیرا به نمایندگی از مسیح، بانگ می‌زند تا بازگشت خداوند را اعلام کند.
این حیوان همچنین نماینده خصلت پطرس، از حواریون مسیح است.
شاید به همین دلایل است که پادشاهان فرانسه در این حیوان نمادی در خور قدرت خود می‌دیدند.
چه کسانی خروس را به عنوان نشان خود انتخاب کرده‌اند؟
نقش خروس جسور، با یک پنجه بلند شده بر روی پرچم رسمی والونیا، بخش فرانسوی‌زبان بلژیک دیده می‌شود. تمثال این پرنده همچنین بر روی نشان‌های برخی شهرهای فرانسه مانند ورسای، سن تروپه یا ژوی آن ژوزاس نقش بسته است.
از سال ۱۹۵۱، خروس بر روی نشان رسمی شهرداران فرانسه ظاهر شد. همچنین آن را روی پیراهن و آرم فدراسیون‌های مختلف ورزشی و نیز کمیته ملی المپیک فرانسه می‌بینیم.
همچنین نماد یا شگونه بازی‌های جام جهانی فوتبال ۱۹۹۸ که در فرانسه برگزار شد و به قهرمانی تیم ملی این کشور انجامید، یک خروس به نام فوتیکس بود.