برق یکی از نیازهای اساسی جوامع امروزی است و کشورهای مختلف جهان هر کدام به نحوی تلاش می‌کنند ضمن افزایش ظرفیت تولید خود با حضور پررنگ در عرصه دیپلماسی انرژی سهم قابل توجهی از بازار منطقه را به خود اختصاص دهند.
بررسی‌ها در مورد تراز تجاری مبادلات برق در میان کشورهای همسایه ایران نشان می‌دهد که برخی کشورهای منطقه دارای تراز تجاری منفی و برخی دیگر دارای تراز تجاری مثبت هستند.
به عنوان نمونه کشورهای همسایه شرقی ایران یعنی پاکستان و افغانستان و نیز کشور عراق به عنوان همسایه غربی، از جمله همسایگانی هستند که با توجه به ناترازی تولید و مصرف برق به واردات برق روی آورده و دارای تراز تجاری منفی در این رابطه هستند.
بر اساس آمار و اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) کشور عراق سالانه تنها ۹ تراوات ساعت واردات برق دارد و ظرفیت تولید برق این کشور به قدری نیست که بتواند صادراتی داشته باشد، بنابراین دارای تراز تجاری منفی ۹ ترا وات ساعت در سال است.
کشور پاکستان نیز در حوزه صادرات برق فعالیتی ندارد و با ۰.۵ تراوات ساعت واردات برق دارای تراز منفی در این رابطه است. کشور افغانستان نیز با سالانه ۵.۵ تراوات ساعت واردات دارای تراز منفی در بخش تجارت برق است.
کشور ترکیه، اما شرایط متفاوتی دارد و ۴,۱ تراوات ساعت برق به صورت سالانه صادرات انجام می‌دهد و در کنار آن نیز ۲,۳ تراوات ساعت واردات دارد که همین موضوع سبب شده تراز تجاری این کشور مثبت و ۱,۸ تراوات ساعت برق در سال باشد.
در این بین شرایط برای ایران با کشورهای همسایه و منطقه کاملاً متفاوت است و ایران با ۵.۵ تراوات ساعت برق صادرات و ۳ تراوات ساعت برق واردات بالاترین میزان تراز تجاری برق را در منطقه به خود اختصاص داده و دارای تراز تجاری مثبت ۲,۵ است که با سایر کشورهای همسایه فاصله زیادی دارد.
بر اساس این گزارش ایران همچنین با برنامه‌ریزی صورت گرفته برای تبادل برق با کشورهای ترکیه و روسیه در تلاش است تا تراز تجاری مبادلات برق خود را در سال‌های آینده از ارقام کنونی به مراتب افزایش دهد.
برق ایران در راه اروپا
گزارش‌ها نشان می‌دهند که اکنون با ارتباطی که بین ایران و ترکیه ایجاد شده امکان تبادل برق با اروپا از لحاظ فنی فراهم شده اما این کار نیاز به مذاکره‌های قراردادی و حقوقی دارد که در دست پیگیری است.
۲ پروژه «ایر» و «آگیر» نیز برای ارتباط بین ایران و روسیه در دست اقدام است که از آن طریق نیز می‌توان به اروپا برق صادرکرد.
در همین راستا، وزیر نیرو ضمن اعلام آمادگی ایران برای توسعه هرچه سریع‌تر تبادل برق با ترکیه، پیش‌بینی کرد که در سریع‌ترین زمان ممکن فرایند عملیاتی‌کردن این مذاکرات محقق شود.
علی‌اکبر محرابیان در دیدار با آلب‌ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه که به ایران سفرکرده است، افزود: روابط سیاسی ایران و ترکیه در شرایط بسیار خوبی قرار دارد و در حوزه روابط اقتصادی نیز ظرفیت‌های بسیار بالایی برای توسعه همکاری‌ها میان دو کشور وجود دارد.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین حوزه‌های اقتصادی که امکان توسعه همکاری‌ها میان ایران و ترکیه در آن وجود دارد، حوزه انرژی به‌خصوص انرژی برق است که در دیدار اخیر رئیس‌جمهور کشورمان با رئیس‌جمهور ترکیه نیز بر آن تأکید شد.
وزیر نیرو خاطرنشان کرد: ترکیه اکنون یکی از مصرف‌کنندگان بزرگ برق در منطقه است و علاوه‌برآن از امکان انتقال انرژی به اروپا نیز برخوردار است که این موضوع زمینه برای تبادل انرژی میان دو کشور را به لحاظ اقتصادی بشدت توجیه‌پذیر می‌کند.
محرابیان گفت: یکی از ویژگی‌های مهم صنعت برق ایران تفاوت قابل‌توجه میان ظرفیت تولید و مصرف در دو فصل زمستان و تابستان است که همین موضوع زمینه را برای تبادل برق با کشور ترکیه به‌عنوان یکی از همسایه‌های راهبردی کشور توجیه‌پذیر می‌کند.
وی با ابراز رضایت از مذاکرات صورت‌گرفته با وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه ادامه داد: در این دیدار مذاکرات بسیار خوبی پیرامون تبادل برق با کشور ترکیه انجام شد و پیش‌بینی می‌کنیم در سریع‌ترین زمان ممکن فرایند عملیاتی‌کردن این مذاکرات محقق شود.
در ادامه این دیدار وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه نیز درباره مذاکرات صورت‌گرفته با وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران در حوزه برق و انرژی گفت: هدف اصلی من از این سفر و دیدار با وزیر نیروی ایران پیگیری توافق صورت‌گرفته میان رؤسای جمهور دو کشور در کشور ترکیه پیرامون ضرورت افزایش ظرفیت تعاملات اقتصادی بویژه از طریق تبادل برق است.
آلب ارسلان بایراکتار خاطرنشان کرد: رؤسای جمهور دو کشور رقم ۳۰ میلیارد دلار را به‌عنوان هدف مبادلات اقتصادی در نظر گرفته‌اند و همان‌طور که می‌دانیم یکی از راه‌های مهم تحقق این هدف توسعه همکاری‌های دو کشور در حوزه انرژی است.
وزیر انرژی ترکیه افزود: اگر چه بر اساس تصور سنتی گاز و نفت مهم‌ترین زمینه برای توسعه همکاری‌ها در حوزه انرژی است، اما باتوجه‌به پیشرفت‌های خوب ایران و ترکیه در صنعت برق، امروزه این حوزه نیز از ظرفیت بسیار بالایی برای افزایش همکاری‌های دوجانبه برخوردار است.
وی با تأکید بر اینکه مذاکرات با ایران برای تبادل برق و توسعه همکاری‌ها در این حوزه ادامه خواهد داشت، ادامه داد: علاوه بر موضوع تبادل برق، ترکیه این آمادگی را دارد تا در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و بورس انرژی نیز با ایران همکاری کند و ضمن استفاده از توانمندی‌های ایران، تجربیات خود را در اختیار ایران قرار دهد.