منطقه عسلويه با كشف ميادين عظيم گازي در سال‌هاي گذشته دستخوش تحولات بسيار زيادي شد. واحدهاي پتروشيمي احداث شده دركنار ميادين گازي يكي از بزرگترين پروژه‌هايي بود كه در سال‌هاي گذشته در كشور اتفاق افتاد. هر چند صنعت پتروشيمي اكنون نيمه خصوصي تلقي مي‌شود اما حسن پيوندي، قائم مقام شركت ملي صنايع پتروشيمي به تازگي از فاز دوم مجتمع‌هاي پتروشيمي منطقه به عنوان جهش دوم اين صنعت ياد كرده است. «تعادل» براي بررسي مجتمع‌هاي فاز 1 اين مجتمع كه در بسياري از موارد يك دهه از آغاز فعاليت‌هايشان مي‌گذرد، نگاهي تازه به اتفاق‌هاي رخ داده در آنها سراغ منابع در دسترس رفت. هر چند اطلاعاتي كه درباره هر كدام از اينها يافت مي‌شد در خيلي از موارد توسط شركت‌ها به‌روز رساني نشده است و مربوط به 2 يا 3سال گذشته است. در واقع بيشترين مناقشاتي كه در يك سال گذشته در اين واحدها به صورت رسانه‌يي مطرح شده است راجع به «سهام» و «سود» است و اطلاعات مربوط به توليد و افزايش ظرفيت توليد چندان روي بورس اظهارات مديران اين واحدها نيست.
شركت پتروشيمي پرديس
شركت پتروشيمي پرديـس توليد و عرضـه‌كننده محصولات آمونيـاك و اوره، مالك بزرگترين مجتمع توليدكننده آمونيـاك و اوره در خاورميانـه و نيز يكي از بزرگترين توليدكنندگان اين محصولات در سطح جهان است. احداث فاز اول شركت پتروشيمي پرديس با ظرفيت توليد سالانه 000، 680 تن آمونياك و 000، 750،1 تن اوره در راستاي سياست‌هاي وزارت نفت مبني بر توسعه ميدان عظيم گازي پارس جنوبي همچنين خودكفايي در توليد محصول استراتژيك اوره در سال 1380 آغاز شد. فاز اول اين مجتمع در آبان ماه 1386 و فاز دوم آن نيز در نيمه اول 1389 به بهره‌برداري رسيد. درحال حاضر ظرفيت توليد اوره در اين مجتمع در دو فاز معادل 000، 2،150 تن است. تاكنون فاز اول و دوم اين مجتمع به بهـره‌برداري رسيده كه توليدات اين دو فاز سهم ايران را در توليد آمونياك و اوره به مقدار قابل توجـهي افزايش داده است. همچنين مقدمات توسعـه مجتمع در فاز سوم نيز از سال ۱۳۹۰ آغاز شده است. درحال حاضر شركت پتروشيمي پرديس چهارمين توليدكننده اوره در جهان است كه در صورت به بهره‌برداري رسيدن فاز سوم اين مجتمع رتبه آن به دومين توليدكننده بزرگ اوره در جهان ارتقا خواهد يافت. همچنين 49درصد توليد اوره كشور و52/1ميليارد مترمكعب / خوراك اصلي مجتمع، گاز طبيعي است و ميزان مصرف سالانه آن درحال حاضر 34 است. عمده‌ترين موارد مصرف اوره در كودهاي شيميايي جهت مصارف كشاورزي است. همچنين از اين محصول به عنوان ماده اوليه ملامين و برخي ديگر از كالاهاي صنعتي استفاده مي‌شود. درحال حاضر واحد آمونياكي پرديس شامل دو قسمت واحد يك شامل تبديل گاز مايع به آمونياك و قسمت دوم تبديل آمونياك به اوره است. واحد آمونياك 1 پرديس با ظرفيت 2000 تن در روز با ليسانس كلاگ و طراحي
Toyo - Chiyoda از ژاپن با استفاده از گاز طبيعي احداث شده است. واحد پرديس 2 كه در شمال واحد آمونياك و اوره 1 پرديس قرار گرفته مشابه واحدهاي آمونياك و اوره 1 از نظر پروسس و تجهيزات بوده و توليد 2000 تن در روز اين واحد به اوره 2 يا مخازن ريخته مي‌شود. اين پتروشيمي توسط سهامداران شركت تامين مالي مي‌شود. اين پتروشيمي بيشترين تاثير را بر رشد شاخص بورس امروز با 215واحد گذاشت.
پتروشيمي آريا ساسول
شركت پليمر آريا ساسول يكي از توليدكنندگان محصولات اتيلن و پلي اتيلن است كه در زميني به مساحت 78هكتار در منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس (عسلويه) واقع شده است. مالكيت اين مجتمع در ابتدا 50 درصد در اختيار شركت ملي صنايع پتروشيمي و 50 درصد به شركت ساسول آفريقاي جنوبي بود كه در ادامه 50 درصد متعلق به شركت آفريقايي توسط هلدينگ خليج فارس خريداري شد. عباس شعري‌مقدم، مديرعامل شركت ملي صنايع پتروشيمي در حاشيه نمايشگاه بيستم نفت، گاز و پتروشيمي به «تعادل» گفت كه از نظر او وضعيت شركت از زماني كه به مالكيت هلدينگ خليج فارس درآمده با مشكلي مواجه نشده است. عمليات اجرايي اين پتروشيمي از فروردين ماه 1380 آغاز شده كه واحد توليد اتيلن اين مجتمع در دي ماه 1386 راه‌اندازي شد و ساير واحدها نيز در نيمه اول سال 1387 راه‌اندازي شدند. اين مجتمع در زمينه توليد مواد پليمري فعاليت ميكند و محصولات اصلي آن اتيلن، پلي اتيلن سبك، پلي اتيلن متوسط و سنگين و ساير محصولات جانبي هستند. مواد اوليه اين پتروشيمي شامل اتان: 1267هزار تن در سال، پروپان442/0هزار تن در سال، نرمال هگزان865/0هزار تن در سال، 1- هگزان17/6 هزار تن در سال و پروپيلن: 18/4 است. به تازگي مخزن سيتري پلاس اين پتروشيمي افتتاح شد.
پتروشيمي مهر
شركت پتروشيمي مهر نخستين واحد پتروشيمي است كه در زميني به وسعت 13هكتار در فاز دو پتروشيمي منطقه ويژه عسلويه واقع شده است. اين شركت با سرمايه‌گذاري مشترك شركت پتروشيمي بين‌الملل و شركت‌هايي از تايلند و ژاپن در سال 1381 تاسيس شد. محصول توليدي اين شركت گريدهاي مختلف پلي اتيلن سنگين ماده اوليه صنايع پايين‌دستي است كه در زمينه توليد لوله‌هاي پلي اتيلن، قطعات صنعتي تزريقي، انواع فيلم‌ها، كيسه‌هاي نايلوني و ... فعال هستند. اين محصولات به كشورهاي مختلفي از جهان مانند چين، هند، تركيه، مالزي، اندونزي، روسيه، اكراين، فيليپين، آذربايجان، ارمنستان، گرجستان و... صادر مي‌شود توليد 300هزار تن پلي اتيلن سنگين در سوم اسفند ماه سال گذشته در اين پتروشيمي صورت گرفت.
پتروشيمي جم
شركت پتروشيمي جم شهريور ماه سال 79 در اداره ثبت شركت‌ها به ثبت رسيد و براساس صورتجلسه مجمع عمومي فوق‌العاده در بيست و پنجم همان ماه از «سهامي خاص» به «سهامي عام» تغيير يافت. درحال حاضر شركت پتروشيمي جم با سرمايه 9,600ميليارد ريال 49درصد سهام شركت پلي پروپيلن جم و 100درصد سهام شركت جم صنعت‌كاران را تحت تملك دارد. از تاريخ ثبت اوليه اين شركت اجراي طرح‌هاي الفين دهم از طرح‌هاي برنامه پنج ساله سوم توسعه صنايع پتروشيمي بنابر مصوبه هيات‌مديره شركت ملي صنايع پتروشيمي به شركت پتروشيمي جم (سهامي خاص) در مرحله قبل از بهره‌برداري واگذار شد. براساس تجديد نظر نهايي بودجه مصوب، برآورد كل سرمايه‌گذاري اجراي طرح شامل 1585ميليون دلار بودجه ارزي و 11185 ميليارد ريال بودجه ريالي بوده است.
واحد الفين مجتمع پتروشيمي جم با ظرفيت توليد
000. 320. 1 تن اتيلن و 306هزار تن پروپيلن در سال، يكي از بزرگترين واحدهاي الفين دركشور و جهان است. اين واحد امكان بهره‌وري از كوره‌هاي دو منظوره را دارد كه آن را قادر مي‌سازد تا از هر دو خوراك مايع و گاز استفاده كند. واحد HDPE شركت پتروشيمي سالانه
000. 300 تن محصول توليد ميكند. اين واحد علاوه بر قابليت توليد 26 گريد اصلي، توانايي توليد گريدهاي مشكي، زرد، آبي و نرمال را نيز دارد. واحد LLDPE پتروشيمي جم نيز سالانه 300هزار تن محصول توليد ميكند. ظرفيت اكسترودر اين واحد 42 تن در ساعت بوده و توانايي توليد بيش از 54 گريد متفاوت محصول را داراست. واحد بوتادين پتروشيمي جم نيز ظرفيت توليد 000. 115 تن را دارد. ثبت بالاترين ارزش معاملات فرابورس در ارديبهشت ماه مربوط به اين پتروشيمي و پتروشيمي مارون بوده است. رييس واحد پلي اتيلن اين مجتمع در شهريور ماه 91 از افزايش 80 درصدي صادرات اين مجتمع نسبت به دو سال گذشته خبر داده بود. يكي از 12كاتاليست طراحي شده در كشور در سال 90 در اين واحد توليد مي‌شود.
پتروشيمي مرواريد
طرح اتيلن عسلويه به عنوان بخشي از الفين خارگ بوده كه به شركت پتروشيمي مرواريد واگذار شده است. خوراك واحد از اتان توليدي واحدهاي پارس‌جنوبي به ميزان 650هزار تن در سال تامين خواهد شد. ظرفيت واحد 500 هزار تن اتيلن در سال بوده و به خط لوله اتيلن غرب تبديل خواهد شد. ايجاد اشتغال و انتقال دانش فني، افزايش و بهره‌برداري از توانمندي‌هاي داخل كشور، صرفه اقتصادي، ارزآوري و تامين خوراك خط لوله اتيلن غرب از اهداف اصلي اين طرح است. اين پتروشيمي اسفندماه سال گذشته به دليل توسعه در صنايع پايين‌دستي جايزه تعالي سه ستاره پتروشيمي را از عباس شعري‌مقدم مديرعامل شركت ملي صنايع پتروشيمي كشور دريافت كرد.
پتروشيمي پارس
شركت پتروشيمي پارس در اسفند ماه ۱۳۷۷ تاسيس شده و فعاليت‌هاي اجرايي مرتبط با آن از سـال ۱۳۷۸ آغـاز شد. كل سرمايه‌گذاري ارزي انجام‌شده ۷۲۰ميـليون دلار و سرمايه‌گذاري ريـالي انجام‌شده ۲۸۳۵ميليارد ريـال بوده است. پنجاه‌درصد سهام شركت پليمر آريا ساسول نيز متعلق به شركت پتروشيمي پارس است. شركت پتروشيمي پارس از سه واحد استحصال اتان، استحصال بنزن و واحد استايرن منمور تشكيل شده است. مخازن ذخيره خوراك بنزين و محصول مياني اتيل بنزن نيز در اين پتروشيمي قرار دارد.
پتروشيمي نوري (برزويه)
پتروشيمي نوري در تيرماه ۱۳۸۶ توسط شركت ملي صنايع پتروشيمي ايران و با سرمايه‌گذاري حدود ۸هزار ميليارد ريال راه‌اندازي شد. اين شركت در سال ۱۳۸۹ توسط شركت صنايع پتروشيمي خليج‌فارس خريداري شد. از نظر جغرافيايي، مجتمع پتروشيمي نوري در زميني به مساحت ۶۱هكتار در حاشيه شمالي خليج فارس به فاصله ۲۸۰كيلومتري از مركز استان بوشهر، در منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس در بندر عسلويه واقع شده است و در حال حاضر به عنوان بزرگترين توليدكننده مواد آروماتيكي جهان، با ظرفيت ۴٫۵ميليون تن در سال محسوب مي‌شود. سهامداران اصلي شركت پتروشيمي نوري، شامل: شركت صنايع پتروشيمي خليج‌فارس (۷۶٫۵۵درصد)، شركت سرمايه‌گذاري تامين اجتماعي (۱۷درصد) و شركت سرمايه‌گذاري صندوق بازنشستگي كشور (۶٫۴۵درصد) هستند. مهندس نوري احداث‌كننده اين پتروشيمي در همين منطقه درگذشت و بعد از آن در سفر رييس‌جمهور وقت به اين پتروشيمي به درخواست خانواده مهندس نوري نام اين شركت به پتروشيمي نوري تبديل شد. اين شركت بزرگترين توليدكننده بنزين داخلي كه اصطلاحا بنزين پتروشيمي نام گرفت بود و مناقشات زيادي بر سر آن در كشور به وجود آمد. مديرعامل اين پتروشيمي بعد از مهندس نوري به سمت مدير برنامه‌ريزي تلفيقي شركت ملي پتروشيمي در دولت فعلي رسيد.
پتروشيمي زاگرس
شركت پتروشيمي زاگرس در سال 1379 تاسيس شد. طراحي اين مجتمع به شكلي است كه تا از حداكثر انرژي توليدي در راكتورهاي سنتز و همچنين انرژي بازيافتي در واحد ريفرمينگ براي تامين انرژي مورد نياز استفاده شود و از اين طريق در حدود 205 تن بخار در ساعت با فشار 40بار توليد و به فروش رسد. قرارداد انجام مهندسي پايه، تفصيلي، خريد تجهيزات با كنسرسيومي متشكل از شركت‌هاي Lurgi آلمان و پيدك ايران منعقد شد و كليه فعاليت‌هاي مربوط به اجراي عمليات ساختمان و نصب توسط پيمانكاران ايراني انجام شود. براساس قرارداد با شركت‌هاي لورگي و پيدك، فاز اول از سال 1380 آغاز و با ظرفيت سالانه يك ميليون و ششصد و پنجاه هزار تن متانول شد و در سال 1385 پايان يافت. با خاتمه عمليات اجرايي فاز دوم در سال 1388، شركت پتروشيمي زاگرس با ظرفيت توليد سالانه سه ميليون و سيصد هزار تن در زمره پنج شركت بزرگ توليدكننده اين محصول در دنيا قرار گرفت. پتروشيمي زاگرس اكنون 5درصد بازار جهاني متانول را در اختيار دارد و عمده محصولات خود را به بازارهاي آسيايي صادر ميكند. اين پتروشيمي در سال 91 با برخي مشكلات در زمينه حمل‌ونقل خود مواجه شد كه حجم توليد آن را 30درصد كاهش داده و به 2ميليون تن در سال رساند كه موجب خريد كشتي‌هاي جديد براي حمل‌ونقل از سوي اين شركت شد.
پتروشيمي مبين
شركت پتروشيمي مبين، يكي از بزرگترين يوتيليتي‌هاي متمركز دنياست. اين مجتمع عظيم و مدرن صنعتي در فاز يك پتروشيمي منطقه ويژه اقتصادي پارس جنوبي در پنج بخش مجزا و مساحت 88هكتار ساخته شده است. وظايف اين مجتمع صنعتي شامل توليد و توزيع برق و بخار، توليد و توزيع اكسيژن، نيتروژن، هواي سرويس، هواي ابزار دقيق، توليد و توزيع آب شيرين، آب بدون املاح، آب سرويس، آب آتش‌نشاني و آب كولينگ، دريافت و تصفيه پساب‌هاي صنعتي و بهداشتي شركت‌هاي پتروشيمي منطقه، سوزاندن پسماندهاي مايع و جامد در كوره‌هاي زباله‌سوز و دريافت گاز از شبكه سراسري و تقليل فشار آن و توزيع بين مجتمع‌هاي پتروشيمي است. مجتمع پتروشيمي مبين بزرگترين طرح يوتيليتي متمركز كشور جمهوري اسلامي ايران بوده و در نوع خود يكي از بزرگترين پروژه‌هاي دنيا به شمار مي‌آيد كه در سال 1379 در شركت ملي صنايع پتروشيمي تصويب و به نام شركت پتروشيمي مبين احداث شد و مهندسي تفصيلي آن توسط شركت تكنيپ فرانسه انجام شده است. عرضه اوليه سهام اين شركت 8 ارديبهشت ماه در بورس صورت گرفت و 10درصد از سهام آن به فروش رفت. سهم اين پتروشيمي كه اين روزها بسيار سر زبان‌ها است يك بار توسط سازمان بورس منحل شد.