ایران و روسیه تجارت تهاتری را پیگیری می‌کنند؛ قرار است دو کشور برای کاهش اثرات دلار در اقتصاد خود، تجارت را از طریق خرید و فروش کالاهای صنعتی به سرانجام برسانند. طی دو سال اخیر مذاکرات متعدد و گفت‌و‌گوهای تخصصی صورت گرفته است تا تجار بتوانند کالاهای مورد نیاز طرفین را بدون آنکه ارزی جابه‌جا شود، تأمین کنند.
دو کشور ایران و روسیه مورد شدیدترین تحریم‌ها واقع شدند، لذا برای کاهش اثرات منفی تحریم و جلوگیری از تسلط کشورهای متخاصم ضرورت دارد که اقتصاد ایران و سایر کشورهای تحریم‌شده، از دلار فاصله بگیرد.
تجار و فعالان اقتصادی ایران و روسیه از چندی پیش مذاکرات خود را برای تجارت در قالب تهاتر آغاز کردند و گفته شده لیست بخشی از کالاها نهایی شده است. از بخش‌هایی که در این حوزه فعالیت‌های خوبی را آغاز کرده‌اند، قطعه‌سازان خودرو و لوازم خانگی هستند. البته در حوزه محصولات کشاورزی و ماشین‌آلات کشاورزی هم گفت‌و‌گوهایی صورت گرفته است. طرف روس برای آنکه با ایران در قالب تهاتر همکاری کند، اعلام آمادگی کرده است ولی تجار و فعالان اقتصادی ایران هنوز گام جدی برنداشته‌اند. تجار ایرانی می‌گویند برای تهاتر کالا باید میز مشخصی در سازمان توسعه تجارت شکل بگیرد و آن میز تعیین کند که در قبال صادرات چه کالاهایی را می‌توان وارد کرد.
آنها اعتقاد دارند که تجار ایرانی در تهاتر کالا سردرگم هستند و باید لیست کالاهایی که دو طرف می‌توانند تهاتر کنند به صورت رسمی اعلام شود.
به هر حال در برخی از کالاها ایران ظرفیت بالایی دارد و می‌تواند کالاهای خود را به این کشور صادر کند و در مقابل هم روسیه در برخی از بخش‌ها به‌خصوص کشاورزی قابلیت‌های متعددی دارد که می‌تواند به ایران وارد کند، لذا با هدف دلارزدایی که ایران، روسیه و سایر کشورهای عضو اورسیا دنبال می‌کنند، می‌توان تهاتر را با جدیت بیشتری دنبال کرد.
تهاتر کالا در شرایطی است که دو کشور در تلاش هستند استاندارد کالایی کشور مقابل را تأمین کنند و بر اساس سفارشی که داده می‌شود، محصولات خود را صادر کنند. بر اساس آخرین آمارها، حجم مبادلات تجاری حاصل از پذیرش استانداردهای ایران و روسیه از ماه‌های آوریل تا نوامبر ۲۰۲۳ میلادی به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار ارتقا یافته که این رقم رشد ۱۸ درصدی حجم مبادلات را نسبت به مدت مشابه سال قبل میلادی نشان می‌دهد؛ این امر بیانگر آن است که اگر پذیرش‌ها و همگرایی‌های استاندارد کیفی دو کشور توسعه پیدا کند سطح مبادلات و تجارت ایران و روسیه گسترش می‌یابد.
طی 8 ماهه سال‌جاری نیز میزان وزنی تجارت ایران و روسیه ۳ میلیون و ۷۴۸ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۳ درصد افزایش داشته؛ در این مدت ۶۱۶ میلیون و ۳۲۶ هزار دلار کالا به روسیه صادر شده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۲ درصد افزایش داشته است؛ همچنین میزان وزنی کالاهای صادرشده به روسیه در این مدت یک میلیون و ۴۹۵ هزار تن بوده که ۶۶ درصد رشد نشان می‌دهد.
بابک احمدی، رئیس هیأت عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران هم اعتقاد دارد که ایران و روسیه می‌توانند سیستم تهاتر موازی برای صادرات و واردات ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی داشته باشند. بر اساس این مدل، سازکاری تعریف می‌شود که مشکلات تبادلات مالی مرتفع می‌شود و از این طریق می‌توان نیازهای صنعتی دو کشور را رفع کرد. امیدوارم این پلتفرم هر چه زودتر عملیاتی شود تا با اجرایی شدن زودتر آن، تجار و فعالان اقتصادی و صنعتی نیز علاقه‌مند به مشارکت در این مدل همکاری شوند.
ورونیکا نیکیشینا، رئیس مرکز صادرات روسیه (آر ای سی) هم اعتقاد دارد که سیستم تهاتر موازی برای صادرات و واردات ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی می‌تواند به مکانیزم صادرات و واردات کمک شایانی کند. مرکز صادرات روسیه از طریق ایدرو اطلاعات لازم از جمله نوع ماشین‌آلات و تجهیزات و شرکت‌های ایرانی را دریافت خواهد کرد و در این خصوص تعیین نرخ مبادله روبل و ریال و چرخه زمان تسویه‌حساب از مسائل مهم است.
بر اساس اعلام گمرک جمهوری اسلامی ایران، از مجموع مبادلات تجاری ایران با کشورهای همسایه در 11 ماهه ابتدای امسال، ۲۵ میلیارد و ۸۴۴ میلیون دلار آن به صادرات و ۲۹ میلیارد و ۴۳۱ میلیون دلار به واردات اختصاص داشته است. بدین سبب حجم مبادلات تجاری کشورمان در 11 ماهه سال‌جاری با کشورهای همسایه با 2.5 درصد افزایش به رقم 55 میلیارد و 275 میلیون دلار رسید. در ۱۱ ماهه سال‌جاری ارزش صادرات ایران به ۷ کشور همسایه چون امارات متحده عربی، پاکستان، افغانستان، عمان، فدراسیون روسیه، قزاقستان و بحرین با افزایش روبه‌رو بوده است.
هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با بیان اینکه تهاتر یک راهکار مناسب برای تسهیل تجارت بین‌الملل است، می‌گوید: تهاتر یکی از انواع روش‌های تجارت متقابل است، در این روش برای طرفین تجارت امکان مبادله کالا و خدمات بدون نیاز به انتقال ارز، فراهم می‌شود. تجارت تهاتری ایران با دیگر کشورها به‌خصوص روسیه، می‌تواند بخشی از مبادلات خارجی ایران را پوشش دهد و این خود در کمرنگ کردن تأثیر تحریم‌های امریکا بسیار اثر‌گذار است، زیرا هم امکان شناسایی شرکای تجاری ایران ضعیف می‌شود و هم کشور از مبادلات دلاری و زیرساخت‌های مالی وابسته به آن بی‌نیاز می‌شود.
او تأکید کرد: تهاتر یک راهکار عملیاتی برای تجارت در میان کشور‌هایی است که با کمبود منابع ارزی مواجه هستند، همچنین از این روش در مواقع بحرانی بویژه در رکود اقتصادی، تورم بالا یا کاهش ارزش پول ملی استفاده می‌شود. روابط تجاری و اقتصادی با هر کشور یا منطقه‌ای می‌تواند مزایای خاص خود را برای اقتصاد کشور فراهم آورد و این هنر ماست که به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم تا این مسیر بیشترین منفعت را برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.
بر اساس آخرین برآوردها، ایران با چین حدود 5 میلیارد دلار تهاتر کالا دارد. همچنین این موضوع با کشورهای پاکستان، عمان، کوبا، ترکیه و ونزوئلا در دستور کار قرار دارد، لذا می‌توان با روسیه نیز سیاست تهاتر را جدی‌تر دنبال کرد. امکان تهاتر کالا با روس‌ها به‌سادگی میسر نیست، چرا که قوانین حاکم بر اقتصاد فدراسیون روسیه به‌گونه‌ای است که امکان اجرای این طرح را دشوار کرده است، اما با مذاکره سیاستگذاران این امر قابل حل است به‌خصوص اینکه تجار دو کشور خواهان تحقق چنین امری هستند.