عرضه اولیه که ترجمه عبارتInit ial Public Offering (IPO) i است، به عرضه سهام یک شرکت برای اولین‌بار در بورس یا فرابورس گفتـه می‌شود. پس از انجام فرآیند عرضه اولیه، کلیه سرمایه‌گذاران می‌توانند سهام شرکت موردنظر را در بازار سرمایه خریداری کنند، بنابراین پس از انجام عرضه اولیه، سهام شرکت در بازار ثانویه معامله می‌شود. یک شرکت برای عرضه اولیه سهام خود در بازار سرمایه باید مجوزهای لازم را از سازمان بورس و اوراق‌بهادار یا فرابورس ایران دریافت کند و پس از طی مراحل مشخص و ارائه مدارک از جمله گزارش‌ها و صورت‌های مالی شرکت، اقدام به عرضه سهام خود در قیمت و تعداد مشخص می‌کند.
مزایای بورسیشدن
سوالی که در این اثنا مطرح می‌شود این است که بورسیشدن چه مزیتی برای یک شرکت دارد؟ اولین و مهم‌ترین هدفی که شرکت‌ها برای حضور در بورس و عرضه سهام خود در بازار سرمایه اقدام می‌کنند، تامین مالی و جذب سرمایه موردنیازشان است.
هرچند حضور در بازار سرمایه و بورس الزاماتی را برای شرکت‌ها (نظیر ارائه گزارش‌های منظم از نحوه عملکرد، شرایط و وضعیت مالی شرکت) به‌وجود می‌آورد، اما مزایای زیادی نیز به‌همراه خواهد داشت. از جمله مزایای عرضه سهام شرکت‌ها در بورس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ارائه گزارش‌ها و صورت‌های مالی فصلی و سالانه باعث می‌شود سهامداران شرکت، از وضعیت و عملکرد مالی و مدیریتی شرکت اطلاعات دقیقی به‌دست بیاورند و از ارزش واقعی آن مطلع شوند. علاوه‌بر سهامداران شرکت، دیگر ذی‌نفعان شرکت اطلاعات دقیقی از شرکت به‌دست می‌آورند که به دلیل نظارت بالای سازمان بورس و شرکت‌های بورس و فرابورس از درستی و صحت آن می‌توانند مطمئن باشند. اعتبارسنجی شرکت به نحو بهتری انجام‌شده و اعتباردهی از سوی بانک‌ها راحت‌تر صورت می‌گیرد، بهره‌مندی از معافیت مالیاتی که تنها برای شرکت‌های حاضر در بازار سهام درنظر گرفته شده‌است و افزون بر این، تامین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق‌بهادار از مهم‌ترین مزیت بورسیشدن برای شرکت‌ها است.
افزایش عمق بازار
یکی از اقداماتی که همواره در راستای افزایش عمق بازار سرمایه باید در سرلوحه اقدامات نهادهای ناظر و متولی بازار سهام قرار داشته‌باشد، پذیرش و عرضه سهام شرکت‌های جدید در بازار است. بازار اوراق‌بهادار نیازمند عرضه‌های اولیه است که به دلیل زمانبر‌بودن آماده‌سازی شرکت‌ها از طرف ناشر در فرآیند پذیرش و درج، باید در دوران عدم‌رونق بازار این اقدامات انجام شود تا در زمان درخواست‌شده آمادگی عرضه اولیه وجود داشته‌باشد. سهام شرکت‌ها پس از درج نماد در بورس تهران، با انجام مجموعه اقداماتی از قبیل اخذ توکن و بارگذاری صورت‌های مالی، اطلاعات فعالیت و... در سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران اوراق‌بهادار (کدال)، ارائه گزارش ارزش‌گذاری، تعیین بازارگردان، سپرده‌کردن سهام و... آماده عرضه اولیه می‌شوند. انجام‌‌‌شدن عرضه‌اولیه‌ها به منزله بزرگ‌‌‌شدن و عمق بخشیدن به کلیت بازار است.
بزرگ‌تر‌‌‌شدن بازار سبب می‌شود تا از حبابی‌شدن قیمت سهام موجود در بازار جلوگیری به‌عمل آید، به همین‌دلیل است که در سال99 که قیمت‌های بورس تهران در معرض حبابی‌شدن قرارگرفت، تاکید بسیاری به عمق کم بازار می‌شد و بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان بازار اعتقاد داشتند که باید هرچه سریع‌تر انجام عرضه‌اولیه‌ها در مدار قرار گیرد تا بخشی از نقدینگی سیال و سرگردانی که در آن مقطع در سهام مختلف بازار در حال گردش بود را به خود جذب کنند. افزون بر اینکه بزرگ‌تر‌‌‌شدن ظرف بازار سهام از حبابی‌شدن کلیت بازار جلوگیری می‌کند، می‌توان گفت: هرچه اتمسفر بورس بزرگ‌تر شود، بازار بهتر می‌تواند در مسیر تامین مالی بنگاه‌های تولیدی که کارکرد اصلی آن است، حرکت کند.
جزئیات عرضه‌اولیه‌های سال‌جاری
در سال‌جاری 19 عرضه اولیه در بازار سهام انجام شد که از این تعداد 4عرضه اولیه در بورس و 15عرضه اولیه در فرابورس صورت‌گرفت. به لحاظ روش عرضه در سال‌جاری، 11عرضه اولیه به روش ترکیبی در بازار سرمایه انجام شد. 4عرضه اولیه به روش ثبت‌سفارش صورت‌گرفت و 4عرضه اولیه نیز با عرضه به صندوق‌های سهامی و مختلط انجام شد. گروه محصولات غذایی و آشامیدنی به‌جز قند و شکر نیز با سه عرضه اولیه در سال‌جاری، در صدر فهرست گروه‌های با بیشترین عرضه اولیه در سال1402 قرارگرفت. گفتنی است که عرضه اولیه نمادهای آردینه، غمایه و عالیس از این گروه در سال‌جاری در بازار سرمایه انجام شد.
مشارکت در عرضه‌های اولیه
به لحاظ تعداد مشارکت‌کننده در عرضه‌اولیه‌های سال‌جاری، نماد شهر با 2میلیون و 186هزار شرکت‌کننده، بیشترین شرکت‌کننده را در عرضه‌اولیه‌های سال‌جاری به خود اختصاص داد و نمادهای کتوسعه و نیان نیز به ترتیب با یک‌میلیون و 946هزار و یک‌میلیون و 846هزار متقاضی در رده‌های بعدی قرارگرفتند. کمترین مشارکت نیز به نمادهای فنر، نخریس و کرومیت اختصاص داشت. بررسی آمار و ارقام مربوط به تعداد مشارکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه نشان می‌دهد که در ابتدای سال‌جاری میزان مشارکت در عرضه‌های اولیه بالا بوده‌است، به‌گونه‌ای که هر سه نمادی که در صدر فهرست نمادهای با بیشترین میزان مشارکت در عرضه‌اولیه‌های سال‌جاری قرارگرفتند، در ابتدای سال‌در بازار عرضه شدند، اما هرچه که به پایان سال‌نزدیک‌تر شدیم، با بدتر‌شدن اوضاع تالار شیشه‌ای، از میزان مشارکت در عرضه‌های اولیه کاسته شد.
لغو عرضه‌اولیه‌ها تا اطلاع ثانوی
اخیرا در بازار سرمایه تصمیم به لغو عرضه‌های اولیه تا اطلاع ثانوی گرفته شد؛ درخصوص زمان انجام‌‌‌شدن عرضه‌های اولیه هیچ‌گونه محدودیتی وجود ندارد، اما گاهی اوقات با توجه به وضعیت بازار انجام عرضه‌اولیه‌ها با تسریع و تاخیر انجام می‌شود. برای جلوگیری از بروز حباب قیمتی در روندهای صعودی، انجام عرضه‌اولیه‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد، اما در نقطه مقابل و در مواقعی که بازار اوضاع و احوال چندان مناسبی ندارد، برای چندین ماه متوالی در بازار عرضه اولیه انجام نمی‌شود یا اینکه انجام این عرضه‌ها در کمترین میزان خود قرار می‌گیرد. علت این موضوع نیز به این برمی‌گردد که در مواقع این‌چنینی که بازار در رکود قرار دارد، برخی از سرمایه‌گذاران اعتقاد دارند که عرضه سهام شرکت‌های جدید به منزله مکیدن خون بازار است و نقدینگی را از کلیت بازار خارج می‌کند و موجب فرسایشی‌تر‌‌‌شدن روندهای نزولی و تداوم رکود و رخوت در بازار سهام می‌شود.
از سوی دیگر معمولا در شرایطی که بازار در شرایط نزولی و حتی رکود قرار دارد، استقبال چندانی از عرضه‌های اولیه به‌عمل نمی‌آید. بررسی سابقه آمار و ارقام مشارکت‌کنندگان در عرضه‌اولیه‌ها نشان می‌دهد هر موقع که بازار از اوضاع و احوال مناسبی برخوردار است، استقبال سرمایه‌گذاران از سهام تازه عرضه‌‌‌شده نیز بیشتر است، بنابراین می‌توان گفت که تصمیم کم‌‌‌شدن تعداد عرضه‌اولیه‌ها در مقطع کنونی، تصمیم درستی است و نباید در دوران رکود که بازار در فقر نقدینگی به‌سر می‌برد، نقدینگی سیالی که در بطن و متن بازار در جریان است را از بازار خارج کرد.