بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 96 تاکنون، تولید خودرو با رشد سنگین هزینه همراه بوده است. این در شرایطی است که به واسطه قیمتگذاری دستوری، خودروساز قادر به فروش محصولاتش مطابق تورم تولید نبوده است. بر این اساس بررسی قیمتی یک محصول پرتیراژ خودرویی نشان می‌دهد که از سال ۹۶ تاکنون این محصول ۶۲۷ درصد رشد قیمت داشته حال آنکه در همین بازه زمانی نهاده‌های تولید ۱۲۴۰ درصد و دلار نیز ۱۲۲۵ درصد افزایش را تجربه کرده است. با وجود رشد هزینه تولید و دلار، اما خودروساز مجوز تعیین قیمت خودرو بر اساس قیمت تمام‌شده را نداشته است.
طبق آخرین اطلاعات منتشره توسط مرکز آمار ایران، هزینه تولید خودرو در پاییز امسال در سه مقطع فصلی، نقطه‌به‌نقطه و سالانه رشد کرده،با‌این‌حال این روند برای کل صنعت کاهشی بوده است. مرکز آمار ایران به‌تازگی تورم تولیدکننده در بخش صنعت را به تفکیک صنایع مختلف مربوط به پاییز ۱۴۰۲ منتشر کرده است. مرکز آمار در این بررسی خود که بر مبنای سال پایه ۱۳۹۵ است، تورم تولیدکننده پاییز و تابستان سال جاری را مقایسه کرده است. طبق این آمار و اطلاعات تورم فصلی، نقطه‌به‌نقطه و سالانه در سومین فصل از سال نسبت به تابستان برای خودروسازان افزایشی بوده است. تورم تولیدکننده به هزینه‌هایی می‌پردازد که به بخش تولید تحمیل می‌شود. همچنین «دنیای اقتصاد» برای بررسی جزئیات تورم خودرو، بهای تعدادی از نهاده‌های اصلی تولید خودرو را زیر ذره‌بین قرار داده است که نشان از رشد قابل‌توجه بهای این نهاده‌ها دارد. این در شرایطی است که خودرو همگام با قیمتگذاری دستوری تاثیری از تورم نهاده‌های تولید نداشته است. آمار و اطلاعات دیگر مانند شامخ که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر می‌شود هم رشد هزینه خودروسازان را تایید می‌کند.
رشد هزینه تولید در حالی اتفاق افتاده که عموما تورم با کمی وقفه منجر به تورم مصرف‌کننده می‌شود اما در مورد خودرو موضوع متفاوت به نظر می‌رسد؛ چراکه قیمتگذاری دستوری، ناهماهنگی بین هزینههای تولید و قیمت محصولات ایجاد کرده است. اما آخرین قیمتگذاری رسمی خودرو مربوط به اردیبهشت‌ماه امسال است و به نظر نمی‌رسد که تا پایان سال جاری خبری از رشد قیمت کارخانه‌ای خودرو باشد.
این در صورتی است که رشد قیمت محقق‌شده در اردیبهشت امسال نیز بر پایه تورم شهریورماه سال ۱۴۰۱ بوده است. هزینههای تولید خودرو در پاییز امسال نسبت به پاییز ۱۴۰۱، یعنی بعد از بازه زمانی که شورای رقابت تورم آن را معیار قیمتگذاری خود قرار داده بود، ۴۱.۳درصد رشد پیدا کرده است. در چنین شرایطی آمار منتشر‌شده توسط مرکز آمار ایران نشان می‌دهد خودروسازان حتی نسبت به تابستان امسال با افزایش هزینههای ناشی از تورم مواجه بوده‌اند. از طرف دیگر صورت‌های مالی تولیدکنندگان خودرو درحالی رشد هزینه را به خود می‌بینند که زیان انباشته آنها تا پایان آذرماه به ۱۷۴هزار میلیارد تومان رسیده بود. همچنین بدهی خودروسازان به تولیدکنندگان قطعه تقریبا به یک بحران بدل شده و حتی پای وزیر صمت هم برای پرداخت بخشی از بدهی ۶۰هزار میلیارد تومانی مذکور به این مساله باز شد. به نظر می‌رسد که بدهی، زیان و تورم ساختار مالی خودروسازان را کاملا از کار انداخته است اما در این شرایط گویا برخی همچنان معتقدند که قیمت رسمی خودرو که فاصله قابل‌توجهی با قیمت بازار دارد همچنان ثابت بماند و حتی کاهش پیدا کند.
چنین وضعی را می‌توان نتیجه سال‌ها استمرار در اشتباهات سیاستگذاری دانست. قیمتگذاری دستوری و سرکوب قیمتی موضوعی است که باعث شده قیمت محصولات خودروسازان هرگونه ارتباط منطقی خود را با شاخص‌های اقتصاد کلان کشور از جمله تورم از دست بدهد. از طرف دیگر حتی مصرف‌کنندگان خودرو از این روند تصمیم‌گیری و قیمتگذاری منتفع نشده‌اند، چراکه خرید خودرو به قیمت کارخانه منوط به صف‌های بسیار طولانی شده و مصرف‌کنندگان برای رسیدن به آن باید از هفت خوان بگذرند. بنابراین بسیاری از آنها مجبور به خرید خودرو از بازار هستند که نه‌تنها متناسب با تورم افزایش پیدا کرده، بلکه در نتیجه تقاضای کاذبی که ایجاد شده، خودرو به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شده است. حضور دلالان نیز در فضای خلا اتفاق نیفتاده بلکه می‌توان این ادعا را داشت که سرکوب قیمتی در مبدا، فضای بازار خودروی کشور را به سمت واسطه‌گری هدایت کرده است و قطعا زمانی که سیاستگذار با تصمیم‌گیری‌های نادرست این فضا را ایجاد کرده، نمی‌توان به سوداگری دلالان در این بازار خرده‌ای گرفت.
جزئیات رشد تورم تولید خودرو
در گزارشی که مرکز آمار ایران از تورم تولیدکننده صنایع مختلف، از جمله خودرو و قطعات، در پاییز امسال منتشر کرده، در بخشی تورم فصلی تولیدکننده بررسی شده است. بر اساس این آمار شاخص قیمت تولیدکننده در پاییز امسال نسبت به تابستان برای بخش «ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمه‌تریلر» 4.9درصد است. این در حالی است که این رقم در تابستان 3درصد بوده است. شاخص قیمت تولیدکننده در کل بخش صنعت در بازه زمانی مذکور با کاهش همراه بوده است. این رقم برای سه‌‌ماهه سوم امسال 2.3درصد است اما در تابستان به 7.1درصد رسیده بود. بنابراین رشد تورم خودرو در شرایطی است که کل صنایع به طور میانگین با کاهش تورم همراه بوده‌اند.
بخش دیگری از این گزارش تورم نقطه‌به‌نقطه را مورد بررسی قرار داده که قیمت تولیدکننده در پاییز و تابستان امسال را با بازه زمانی مشابه سال گذشته مقایسه می‌کند. در این بخش نیز به‌‌رغم کاهش تورم کل صنعت باز هم آمار مربوط به شاخص قیمت وسایل نقلیه با رشد همراه بوده است. بنابر این آمار، تورم نقطه‌به‌نقطه خودرو در پاییز سال جاری 45.5درصد است. این رقم نسبت به آمار تورم 44.4درصد تابستان با کمی رشد همراه بوده است. در مقابل شاخص کل صنعت تورم نقطه‌به‌نقطه تولید از 37.6درصد با 2.6درصد کاهش به 35درصد رسیده است. همچنین گزارش مرکز آمار ایران در بخش سوم بررسی‌های خود تورم سالانه تولید صنایع مختلف را رصد کرده است. تورم سالانه صنعت خودرو نیز با رشد قابل‌توجهی همراه بوده است؛ به طوری که از 35.8درصد در تابستان امسال به 41.3درصد رسیده است که نشان از رشد 5.5درصدی آن دارد. تورم سالانه قیمت نهاده‌های تولید را در چهار فصل منتهی به بازه مورد بررسی رصد می‌کند.
افت و خیز بهای نهاده‌های تولید
«دنیای‌اقتصاد» برای بررسی دقیق‌تر میزان رشد هزینه خودروسازان برای تهیه نهاده‌های تولید، تغییرات قیمتی چند مورد از آنها را زیر ذره‌بین قرار داده و تغییرات آن را با پژو پارس به عنوان یک محصول نمونه که تیراژ بالایی داشته و تقاضای قابل توجهی هم دارد، مقایسه کرده است. اساسا هزینه خودرو به دو عامل قیمت نهاده‌ها و قیمت ارز وابسته است که هر دوی این موارد طی سال‌های اخیر با رشد همراه بوده است. یکی از این نهاده‌ها ورق سرد است که بهای آن از ابتدای سال 96 تاکنون هزار و 200درصد رشد را تجربه کرده و از 25هزار و 434ریال در فروردین 96 به 330هزار و 721ریال در انتهای آذر 1402 رسیده است. همچنین این رقم نسبت به شهریورماه سال گذشته که قیمت‌های آن هنوز مبنای قیمتگذاری خودرو است، 107هزار و 448ریال معادل 48درصد رشد را تجربه کرده است.
نهاده دیگری که سراغ آن می‌رویم آلومینیوم است. این مورد نیز در آذرماه امسال کیلویی یک‌میلیون و 69هزار و 983ریال قیمت داشت. این در صورتی است که شهریورماه سال 1401 این رقم 703هزار و 32ریال بود؛ بنابراین از شهریورماه سال گذشته خرید آلومینیوم برای خودروسازان با 366هزار و 951ریال، معادل 52درصد، هزینه بیشتری داشته است. همچنین بهای خرید این کالا برای خودروسازان از ابتدای سال 96 تا آذرماه امسال هزار و 248درصد رشد را نشان می‌دهد.
وضعیت در مورد مس کاتدی نیز چندان بهتر نیست. بهای این نهاده تولید خودرو در شهریور 1401 کیلویی دو‌میلیون و 249هزار و 901ریال بوده و قیمت سه‌میلیون و 312هزار و 25ریالی آذرماه امسال افزایشی معادل یک‌میلیون و 62هزار و 124ریالی و 47.2درصدی را نشان می‌دهد و نسبت به ابتدای سال 96 نیز بهای آن هزار و 366 درصد افزایش داشته است. شهریورماه سال 1401 قیمت مواد پلیمری که خودروسازان خریداری می‌کنند به ازای هر کیلوگرم 515 هزار و 884 ریال بود اما آذرماه امسال قیمت آن به 604 هزار و 346 ریال رسیده که حاکی از رشد 17 درصدی آن است. بهای این نهاده تولید نیز نسبت به ابتدای سال 96 رشد 788 درصدی را نشان می‌دهد.
عامل تاثیرگذار دیگر بر هزینههای خودروسازان دلار است که این مورد نیز در آذرماه امسال 50هزار تومان بود. این در شرایطی است که شهریور سال گذشته این رقم 29هزار و 600تومان بود. بنابراین در این مدت بهای دلار نیز 20هزار و 400تومان معادل 69درصد رشد را ثبت کرده است. از ابتدای سال 96 بهای دلار افزایشی معادل هزار و 225درصد داشته است. حال برای درک بهتر شکاف هزینه و درآمد خودروسازان بهای پژو پارس را نیز در همین بازه زمانی مورد بررسی قرار می‌دهیم. در آذرماه امسال بهای کارخانه‌ای این خودرو 275میلیون تومان بوده است که نشان می‌دهد بهای آن از ابتدای سال 96 تاکنون 627درصد رشد داشته است./ دنیای اقتصاد