اقتصاد، جلوی جنگ را می‌گیرد؟

بامداد روز پنجشنبه یک منطقه مرزی در سراوان واقع در استان سیستان و بلوچستان هدف حمله قرار گرفت و جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری پاکستان دراین خصوص شده است. طبق گفته مرحمتی معاون سیاسی و انتظامی استانداری سیستان و بلوچستان روز پنجشنبه ساعت ۴ و نیم بامداد در یکی از روستا‌های مرزی سراوان چند انفجار رخ داده است؛ در این انفجار‌ها ۳ زن و ۴ کودک جان باخته‌اند.

بالا گرفتن تنش بین دو کشور همسایه می تواند تحولات منطقه را وارد مسیر جدیدی کند؛ اما آیا اقتصاد می تواند از تنش های بیشتر این دو کشور جلوگیری کند؟

دیپلماسی اقتصادی

هرچند حجم تجاری ایران و پاکستان آنقدر بالا نیست، اما پاکستان در زمینه هایی به ایران نیازد دارد. ایران برق بسیاری از مناطق پاکستان را تامین می کند و تجارت غیر رسمی قابل توجهی در کالاهایی از جمله گاز مایع و گازوئیل ایران وجود دارد. پاکستان در ماه ژوئن دستور ویژه ای را صادر کرد که مبنی بر اجازه تجارت مبادله ای با ایران، همراه با افغانستان و روسیه، برای برخی کالاها از جمله نفت و گاز طبیعی است. تجارت دوجانبه، به ارزش بیش از ۲ میلیارد دلار، برای هر دو اقتصاد، به ویژه مناطقی مانند بلوچستان، حیاتی است. جایی که اقتصادهای محلی به طور قابل توجهی به تجارت با ایران، به ویژه برای محصولات کشاورزی و پتروشیمی وابسته هستند.

بنابراین قطع شدن مسیرهای تجاری تاثیری فوری خواهد داشت، از جمله کمبود در پاکستان و کاهش قابل توجه حجم تجاری ۲ میلیارد دلاری. گزارش رسانه های پاکستانی حاکی است با آغاز تنش ایران و پاکستان، فقط در ۲۴ ساعت گذشته قیمت هر کیلوگرم گاز مایع ۱۰ روپیه (معادل ۱۷۰۰ تومان) افزایش یافته و گزارش هایی از احتکار فروشنده های گاز مایع نیز در رسانه های این کشور گزارش شده است. دو کشور در آگوست ۲۰۲۳ یک برنامه تجاری پنج ساله امضا کردند و هدف تجاری دوجانبه را ۵ میلیارد دلار تعیین کردند.

اهمیت روابط اقتصادی با ایران

همچنین تنش با ایران در حالی اتفاق می‌افتد که پاکستان با اقتصاد ۳۵۰ میلیارد دلاری‌اش درگیر تورم بالا و کسری مالی و حساب جاری در میان یک بحران اقتصادی فلج‌کننده قرار دارد. این کشور تحت برنامه کمک مالی ۳ میلیارد دلاری صندوق بین المللی پول (IMF) قرار دارد که تابستان گذشته آن را از آستانه ورشکستی کامل خارج کرد. اوراق قرضه بین‌المللی پاکستان نیز پس از آن که وزارت خارجه پاکستان روز پنجشنبه اعلام کرد حملاتی را در داخل ایران انجام داده، سقوط کرد. داده های Tradeweb نشان داد که اوراق قرضه ۲۰۲۶ در صبح پنجشنبه با ۱.۲ سنت کاهش به ۷۱.۱۲۵ سنت در دلار رسید. در اوایل روز پنجشنبه، پس از اینکه پاکستان اعلام کرد حملاتی را در داخل ایران انجام داده است، شاخص بازار سهام پاکستان نیز ۱.۶ درصد کاهش یافت. روابط اقتصادی پاکستان با ایران، اگرچه بزرگ نیست، اما برای اسلام آباد مهم است، زیرا این کشور در تلاش است تا کالاهای حیاتی، از جمله سوخت و برق را برای مصارف غربی ترین استانش یعنی بلوچستان، از ایران تامین کند.

این درگیری همچنین می تواند به طور قابل توجهی بر پروژه های مشترک بلندمدت مانند خط لوله گاز پاکستان-ایران، معروف به خط لوله صلح، تأثیر بگذارد. این خط لوله که قبلاً به تعویق افتاده است، گاز طبیعی را از ایران به پاکستان و احتمالاً هند منتقل می کند. اکنون ممکن است با تاخیرهای بیشتر و چالش های تامین مالی روبرو شود. وزیر نفت وقت پاکستان در ماه اوت گفت که دولت “فعالانه” با ایران درگیر مذاکره است تا این کشور را از پیگیری داوری بین المللی در مورد تاخیر در خط لوله منصرف کند. پاکستان تا ماه مارس فرصت دارد تا برای حل و فصل راه حلی برای اجتناب از درگیری های قانونی مذاکره کند.

پاکستان تنها تا اسفند امسال فرصت دارد تا رضایت ایران را بابت تاخیر غیرموجه اش در تکمیل خط لوله گاز موسوم به “صلح” جلب کند وگرنه با شکایت ایران به داوری بین المللی مجبور به پرداخت غرامتی به ارزش حدود ۲۰ میلیارد دلار به ایران خواهد شد.

مواردی که می تواند به عنوان سپر دپیلماسی اقتصادی فعال شوند تا سطح تنش بین دو کشور همسایه بیش از این بالا نرود.

سرمایه گذاری رقبای عربی

با وجود داشتن روابط اقتصادی و چشم انداز مثبت دو کشور از هماکری در آینده، اما به نظر می رسد نگرانی هایی نیز در زمینه رویگردانی پاکستان از همکاری اقتصادی با ایران وجود دارد که در آینده می تواند چنین تنش هایی را دامنه دارتر کند.

پاکستان در یک سال اخیر با بحران کاهش ۶۰ درصدی ذخایر ارزی خود مواجه بوده، به طوری که در ماه ژوئن ۲۰۲۳، تنها ۳.۵ میلیارد دلار در صندوق ذخیره ارزی این کشور ۲۳۰ میلیون نفری باقی مانده و دیگر مقامات پاکستانی قادر نیستند بخش عمده ای از واردات این کشور را محقق سازند. آنان به ویژه در تأمین مواد خام مورد نیاز کارخانه¬های این کشور ناتوان گشته و تعداد زیادی از کارخانه های پاکستان به همین دلیل تعطیل شده اند. اما ناگهان در تابستان سال جاری موج کمک های اقتصادی از سوی برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس خبرساز شد.

دولت شریف برای بازپرداخت بخشی از بدهی ۲۵ میلیارد دلاری خارجی خود دست به دامان عربستان سعودی و امارات متحده عربی شده و در ماه ژوییه موفق شد دو میلیارد دلار از ابوظبی و دو میلیارد دلار از ریاض در قالب سپرده گذاری جداگانه نزد بانک مرکزی پاکستان دریافت کند. این سپرده ها تقریباً معادل وام سه میلیارد دلاری هستند که اسلام آباد از صندوق بین المللی پول دریافت داشته و حالا به لطف دو کشور دوست عرب پاکستان، وزارت دارایی این کشور می تواند به زودی وام خود را بازپرداخت کند.

از سوی دیگر، وبگاه آمریکایی «المانیتور» در ژوییه ۲۰۲۳ (تیر ۱۴۰۲) از تلاش همزمان سعوری ها، اماراتی ها و قطری ها برای اجرای ۲۸ پروژه بزرگ به ارزش میلیاردها دلار از طریق سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصاد پاکستان از احداث پالایشگاه، استخراج معادن و احداث ریلی معادن زغال سنگ گرفته تا احداث سد، افزایش بهره وری مزارع کشاورزی، مدرن سازی و اداره مشترک چند فرودگاه و اسکله دریایی در پاکستان خبر داد./ آرمان امروز