پدیده زباله گردی هر روز ابعاد گسترده‌تری در ایران پیدا می‌کند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد دلیل اصلی آن درآمد قابل توجه فروش زباله باشد. اما در این میان شهرداری کجای ماجرا ایستاده است؟
زباله‌گردی به یک منظره تکراری در کلان‌شهرهای ایران و به ویژه تهران تبدیل شده‌است. زباله‌گردانی که غالبا کودکان کار، معتادان و البته اتباع غیرقانونی هستند. یک برآورد سرانگشتی نشان می‌دهد که درآمد حاصل از جمع کردن زباله در ماه به ۱۸ میلیون تومان هم می‌رسد. موضوعی که با توجه به شرایط اقتصادی کشور دلیلی بر گسترش روزافزون پدیده زباله گردی است.
بحران زباله در جهان
با گسترش روزافزون مصرف‌گرایی در سرتاسر دنیا، تولید زباله و پسماند سرعت بیشتری گرفته و به تبع آن پدیده زباله‌گردی نیز به شدت رونق یافته است.
بر اساس گزارش بانک جهانی، پسماند تولید شده به ازای هر نفر در روز به طور متوسط ۰.۷۴کیلوگرم است. اگرچه کشورهای با درآمد بالا تنها ۱۶ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند، اما حدود ۳۴ درصد یا ۶۸۳ میلیون تن از پسماندهای جهان را تولید می کنند. برای نمونه، ایالات متحده آمریکا با ۵ درصد از جمعیت کل جهان ۱۲ درصد از زباله شهری را تولید می‌کند که این رقم این کشور را تبدیل به بزرگ‌ترین تولیدکننده زباله در دنیا تبدیل کرده است.
بر اساس آمارهای بانک جهانی، پیش‌بینی می شود تا سال ۲۰۵۰، جهان سالانه ۳.۴۰ میلیارد تن زباله تولید کند که نسبت به ۲.۰۱ میلیارد تن تولید امروز افزایش چشم‌گیری خواهد بود. این حجم عظیم زباله دیگر تنها مشکل بشر نیست بلکه تهدیدی جدی برای آینده زمین و تمامی موجودات زنده آن است.
با توجه به این آمار تکان‌دهنده تولید زباله، نیاز به دفع و بازیافت این زباله‌ها اهمیت بیش از پیش پیدا کرده و به منظور مدیریت این ماجرا، شهرداری‌ها به فکر ایجاد ساز‌وکار مناسب برای بازیافت زباله افتادند. در کشورهای پر درآمد همچون آمریکا، سوئد، کره جنوبی و آلمان با رویکردهایی همچون افزایش استفاده مجدد از محصولات پلاستیکی و الکترونیکی، افزایش قابلیت بازیافت محصولات و آگاهی‌بخشی درباره اثرات مخرب تولید هرچه بیشتر زباله از سنین پایین به مدیریت معضل زباله می‌پردازند.
۲۰ تن زباله در یک خانه
در ایران اما در نبود یک سیاست‌گذاری موثر، عدم فرهنگ‌سازی درباره تفکیک زباله و حاشیه سود بالای این بازار، پدیده زباله‌گردی روز به روز گسترش پیدا کرده است. خبری که چند روز پیش مبنی بر کشف ۲۰ تن زباله در یک منزل مسکونی در محله اکباتان تهران منتشر شد نشان داد زباله‌گردی و جمع‌آوری ضایعات ابعاد وسیع‌تری پیدا کرده و دیگر محدود به معتادان و کارتن‌خواب‌های اطراف سطل‌های زباله شهری نیست.
هر روزه تعداد زیادی کودکان کار و اتباعی که اغلب غیر قانونی و بدون اوراق شناسایی وارد کشور شده‌اند، توسط پیمان‌کاران برای گشتن میان زباله‌های شهری و جدا کردن پلاستیک به کار گرفته می‌شوند. افزایش فقر و کاهش توانایی خرید این قشر باعث شده است که هرچه بیشتر در این صنعت مشغول فعالیت شوند؛ صنعت پر سودی که سود اصلی آن به جیب پیمان‌کار سرازیر می‌شود.
درآمد ۱۸ میلیونی زباله گردی
یک کارشناس محیط زیست در گفت‌و‌گویی با ایرنا در این باره گفته است: “در ایران به طور میانگین روزانه ۵۸ هزار تن پسماند تولید می‌شود و این عدد در تهران ۷ هزار تن است. این آمار فقط مربوط به پسماند شهری است و ما به پسماندهای صنعتی، بیمارستانی و کشاورزی نمی‌پردازیم. در نتیجه ما هر سال ۲۰ میلیون تن پسماند عادی شهری تولید می‌کنیم.”
وی هم‌چنین درباره تعداد زباله‌گردان گفت:” ما چیزی حدود ۷ هزار زباله‌گرد در تهران داریم و این عدد در کشور حدود ۲۳ هزار عدد است.”
قیمت خرید برخی اقلام پسماند و ضایعات در غرفه‌های بازیافت شهرداری به شرح زیر است: انواع کاغذ: ۳۵۰۰ تومان، انواع پلاستیک درهم: ۴۸۰۰ تومان، شیشه: ۴۲۰ تومان، آهن سبک (حلبی و قوطی): ۴۲۰۰ تومان، آهن سنگین (کابینت، میلگرد و…): ۵۵۰۰ تومان.
اما نکته این‌جاست که به گفته زباله‌گردان خریداران غیر رسمی و پیمان‌کاران این پسماندها را به مبلغی بسیار بیشتر از مبلغ اعلام شده توسط شهرداری خریداری می‌کنند و به این دلیل زباله‌گردها رغبتی به فروش پسماندهای جمع‌آوری شده خود به مراکز بازیافت شهرداری ندارند.
تحلیل گردش مالی این بازار و میزان درآمد هر زباله‌گرد به دلیل نبود آمار رسمی و همچنن مبهم بودن هویت گردانندگان این صنعت، با چالش رو‌به‌رو است. اما تخمین‌ها نشان می‌دهند که زباله‌گردها هر کیلو زباله قابل بازیافت را به مبلغی در حدود ۶۰۰۰ تومان می‌فروشند. برخی از این زباله‌گردان روزانه موفق به جمع‌آوری ۵۰ تا ۱۰۰ کیلو ضایعات می‌شوند که با ضرب کردن در ۶۰۰۰ تومان رقم به دست آمده در پایان ماه از حداقل دستمزد مصوب وزارت کار بیشتر می‌شود.
شهرداری کجاست؟
اما دلیل شانه خالی کردن شهرداری از مسئولیت تفکیک و جمع‌آوری رسمی زباله چیست؟ آیا دلیل اصلی زیاد بودن هزینه تفکیک زباله نسبت به درآمد آن است یا وجود رانت؟
در حالی‌که وجود بازار غیر رسمی تفکیک زباله آسیب‌های اجتماعی و بهداشتی فراوانی همچون به کارگیری و بهره‌کشی از کودکان و ایجاد آلودگی شهری به دنبال دارد، به نظر نمی‌رسد عزم جدی از سوی مسئولین شهرداری برای ورود به این عرصه وجود داشته باشد. سوال اصلی این است که آیا شناسایی و جلوگیری از فعالیت پیمان‌کاران به امری نشدنی تبدیل شده است؟
* جهان صنعت نیوز