آلودگی هوا در نیمه دوم سال در کنار «شب چله» تبدیل به سنت شده است. انگار که آلودگی همیشگی است و باید برای آن وقایع نگاری کنیم. اما هرچقدر که شب چله نماد شادی است، آلودگی هوا تلخ است. آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ های ناشی از بیماری های غیرواگیر محسوب می شود و با افزایش ریسک ابتلا به بیماری های حاد، مزمن و مرگ در ارتباط است.
کیفیت پایین هوا با مجموعه وسیعی از هزینه‌های اقتصادی مانند هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی، کاهش بهره‌وری، آسیب به اکوسیستم و کاهش گردشگری مرتبط است. مطالعات گسترده ثابت می‌کند که مزایای کاهش آلودگی هوا بسیار بیشتر از هزینه‌های انجام این کار است. استفاده از پیامدهای اقتصادی استراتژی‌های کنترل کیفیت هوا می‌تواند به ایجاد حمایت قابل توجهی برای کاهش آلودگی هوا کمک کند. این مسیری است که ما را به سوی توسعه پایدار رهنمون می‌کند. مسیری که برای بررسی توسعه در ایران و به‌طور ویژه تهران باید به مساله هزینه اقتصادی آلودگی هوا در این شهر هم توجه کرد.
در گزارش سازمان بهداشت جهانی در خصوص کیفیت هوای جهان در سال ۲۰۲۲، در بین ۱۳۱ کشور جهان که مجهز به ایستگاه سنجش این آلاینده هستند، ایران از منظرآلایندهPM2.5 در رتبه ۲۱ آلودگی قرار دارد. در گزارشی که توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۴۰۰ تهیه شده، میانگین جزء «مرگ کل منتسب به ذرات معلق» در کشور برابر با ۱۲/۵۹ درصد است. برآورد می شود که با احتساب پدیده ریز گردها، نیمی از جمعیت کل کشور (۳۵میلیون نفر )در معرض درجاتی از آلودگی هوا قرار دارند.
این مشکل نه تنها سلامت مردم را به خطر می اندازد، بر حوزه سلامت نیز هزینه های سربار نیز تحمیل می کند. همچنین کل هزینه های مرتبط با مرگ و میر ناشی از همه علل منتسب بهPM2.5 در کشور طی سال ۱۴۰۰ برابر ۱۱/۳ میلیارد دلار برآورد شده است. نکته کلیدی این میزان خسارت، آن است که درصورتی که این مبلغ به جای هزینه کرد برای درمان و خسارت های وارده، در جهت جلوگیری از انتشار آلاینده ها استفاده شود، علاوه بر کنترل پیامدهای مرگ و بیماری منتسب، منجر به بهبود کیفیت زندگی به شکل اصولی خواهد شد. با توجه به این ارقام و اهمیت مقوله جمعیت در اقتدار ملی و تأکید مقام معظم رهبری در سیاست های کلی جمعیت، پرداختن به موضوع تأثیر آلودگی هوا بر سلامت و مرگ و میرهای ناشی از آن، در کشور ما بیش از پیش ضرورت دارد .
تهران و هزینه اقتصادی آلودگی هوا
در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲، ۲۷ شهر ایران سطح آلودگی هوا بیش از حد مجاز را تجربه کرده‌اند که در برخی موارد به سه برابر حد مجاز رسیده است. آلوده‌ترین شهرها عبارت‌اند از: تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، خرم‌آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، شهرکرد، یزد، ارومیه، کرمان، قزوین، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، زنجان، بوشهر، اردبیل، زاهدان، دزفول. پیش از این رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران گفته بود: پایتخت معادل بودجه شهرداری تهران هزینه اقتصادی آلودگی هوا را می‌پردازد.
طبق آمار وزارت بهداشت، سالانه ۲۰هزار مرگ در ایران به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود که بیش از نیمی از جمعیت کشور در معرض هوای آلوده هستند. تنها در تهران سالانه بیش از ۳۷۰۰ نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که نتیجه آن ۳ /۲ میلیارد دلار خسارت است. ۲۰ درصد موارد سرطان ریه با آلودگی هوا مرتبط است و سوختن گازوئیل در فصول سرد سال باعث افزایش سطح آلودگی و مرگ‌ومیر ناشی از آن می‌شود.
اگر بخواهیم زاویه نگاه خود را روی پایتخت ایران قرار دهیم باید بدانیم آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین معضلات زیست‌محیطی در تهران است. تهران به عنوان پایتخت ایران یکی از پرترددترین و دومین کلانشهر بزرگ خاورمیانه و یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان است. تهران مانند سایر شهرهای بزرگ با مشکلات شدید آلودگی هوا مواجه است. رشد جمعیت، سوخت بی‌کیفیت و استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی به تشدید آلودگی هوای تهران منجر شده است. منابع اصلی آلاینده‌های هوا در تهران شامل فعالیت‌های انسانی مانند حمل‌ونقل جاده‌ای، مجتمع‌های صنعتی، پالایشگاه‌های نفت، نیروگاه‌ها و معادن و همچنین منابع طبیعی مانند رویدادهای گردوغبار محلی و منطقه‌ای (طوفان‌های گردوغبار شکل‌گرفته در عراق و سوریه) است که می‌تواند شهروندان را در معرض سطوح بالایی از آلاینده‌های هوا قرار دهد.
به عنوان یک شاخص کلی، ۲۰ درصد از کل سوخت‌های فسیلی در ایران در تهران مصرف می‌شود و در میان مناطق مختلف شهر تهران، حمل‌ونقل و صنعت بیشترین نقش را در انتشار آلاینده‌های مختلف دارند. بررسی نتایج ایستگاه پایش کیفیت هوای تهران طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ نشان داد شاخص کیفیت هوا (AQI) در این شهر نسبتاً بالاست و به‌طور میانگین در بیش از ۲۰ درصد (۴۳ /۳۳-۹۹ /۱۶ درصد) روزهای سال بالای ۱۰۰ (ناسالم برای گروه‌های حساس / ناسالم) است. بر اساس داده‌ها، بیشترین و کمترین درصد روزهای پاک به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ با تنها ۴۹ /۸ درصد و ۱۰ /۱ درصد مشاهده شده است. به‌طور خاص، بیشترین غلظت آلاینده‌ها در فصول پاییز و زمستان و در ماه‌های (به ترتیب کاهشی) آذر، آبان و دی مشاهده شد. میزان انتشار سالانه آلاینده‌ها در تهران نشان داد که حدود ۸۴ درصد ناشی از منابع متحرک است، در حالی که منابع ثابت تنها با حدود ۱۶ درصد مطابقت دارد.
در این گزارش هزینه‌های اقتصادی اثرات آلودگی هوا بر سلامت مورد بررسی قرار گرفت و داده‌ها نشان داد بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت و سرطان ریه بیشترین هزینه را به سیستم مراقبت‌های بهداشتی ایران تحمیل می‌کند. بیماری‌های قلبی-عروقی بیشترین سهم را از مرگ‌های زودرس (۲۸ /۲۶ درصد) به خود اختصاص داده و پس از آن سکته مغزی (۴۶ /۱۰ درصد)، دیابت (۷۷ /۳ درصد)، بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (۲۱ /۳ درصد) و سرطان ریه، حلق و برونش (۲۸ /۲ درصد) قرار دارند./ آرمان امروز