طی سال‌های اخیر از ابزارهای نوین متعددی در بازارسرمایه رونمایی شده است، اما یکی از کاربردی‌ترین و جالب‌ترین این ابزار گواهی صرفه‌جویی انرژی است که صرفه‌جویی‌های صورت گرفته را ارزشگذاری کرده و به اوراق تبدیل می‌کند.
در همین خصوص مدیرعامل بورس انرژی گفت: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده از نخستین گواهی صرفه‌جویی انرژی تا پایان سال با همکاری وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه رونمایی خواهد شد.
علی نقوی با بیان اینکه نخستین گواهی صرفه‌جویی انرژی ۲۱ آبان ماه در بورس انرژی پذیرش شد، اظهار کرد: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، از این ابزار مالی تا پایان سال با همکاری وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه رونمایی خواهد شد. پذیرش ابزارهای معاملاتی دیگر نیز در دستور کار قرار دارد که در صورت نهایی شدن زیرساخت‌های معاملاتی جزئیات آن اعلام می‌شود.
مدیرعامل بورس انرژی با اشاره به تأثیر عرضه فراورده‌های نفتی در بورس انرژی بر شفافیت قیمت‌ها گفت: انتشار اطلاعات شفافی که به طور روزانه از معاملات حامل‌های انرژی منتشر می‌شود، موجب تمایل بیشتر سمت عرضه‌کنندگان شده است، به طوری‌که از زمان عرضه این محصول راهبردی در بورس انرژی شاهد افزایش رقابت میان تولیدکنندگان و شفافیت قیمت‌ها هستیم. نقوی در پایان اضافه کرد: در حوزه برق نیز معاملات در بورس انرژی نشانگر مهمی برای جریان منظم ورود نقدینگی به نیروگاه‌ها، شفافیت قیمتی از طرق ارتباط بین نیروگاه با صنایع در بورس است. این گواهی سیاستی غیرقیمتی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی است که در کشورهای مختلف دنیا پیاده‌سازی شده است.
در این روش، سرمایه‌گذار در پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی سرمایه‌گذاری می‌کند و انرژی صرفه‌جویی‌شده به‌سبب اجرای پروژه‌ها در قالب گواهی صرفه‌جویی در اختیار او قرار می‌گیرد و سرمایه‌گذار می‌تواند این گواهی‌ها را در بورس انرژی ایران عرضه کند.
نخستین پذیرش گواهی صرفه‌جویی انرژی در بورس انرژی متعلق به یک شرکت داخلی بوده که روشنایی‌های معابر استان‌های یزد و کردستان از لامپ‌های جیوه‌ای به لامپ‌های ال‌ای‌دی تبدیل می‌شود که علاوه بر روشنایی مناسب‌تر، صرفه‌جویی در مصرف برق را هم خواهد داشت و از بابت این صرفه‌جویی بیش از یک میلیارد کیلووات‌ساعت برق صرفه‌جویی‌شده در اختیار سرمایه‌گذار پروژه قرار خواهد گرفت.
بر این اساس با توجه به اینکه تجربه نشان داده راهکارهای قیمتی برای اصلاح روندهای اقتصادی در حوزه انرژی طی سال‌های گذشته نتیجه‌بخش نبودند. این گواهی یکی از سیاست‌های غیرقیمتی برای کمک به رفع ناترازی انرژی است که در بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی و محیط زیست بورس انرژی ایران مورد مبادله قرار می‌گیرد و راه را برای کاهش مصرف انرژی با کمک گرفتن از تکنولوژی روز هموار می‌کند. در سال‌های اخیر بررسی‌های علمی زیادی روی ابزارهای مالی و نقش آن در صرفه‌جویی انرژی صورت گرفته است و مطالعات نشان می‌دهد معامله این گواهی‌ها در بورس به واسطه نظارت و سازکار مشخص سنجش، می‌تواند به انرژی صرفه‌جویی شده شکل دهد.
ابزارهای دوگانه صرفه‌جویی
دو نوع گواهی صرفه‌جویی انرژی با عناوین گواهی صرفه‌جویی محقق‌شده و گواهی صرفه‌جویی تأمین مالی وجود دارد که هر کدام به نوبه خود به صرفه‌جویی انرژی و کاهش ناترازی انرژی در کشور منجر خواهند شد.
سازکار گواهی صرفه‌جویی محقق‌شده بدین صورت است که سرمایه‌گذار در پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی سرمایه‌گذاری می‌کند و انرژی صرفه‌جویی‌شده به‌سبب اجرای پروژه‌ها در قالب گواهی صرفه‌جویی انرژی محقق‌شده در اختیار او قرار می‌گیرد. سرمایه‌گذار می‌تواند این گواهی‌ها را در بازار بورس انرژی ایران عرضه کند. گواهی صرفه‌جویی تأمین مالی نیز برای تأمین مالی پروژه‌هایی که منجر به صرفه‌جویی می‌شوند کاربرد دارد. در این نوع گواهی‌ها، ابتدا پروژه صرفه‌جویی تعریف می‌شود و به تصویب می‌رسد. سپس بخشی از صرفه‌جویی پیش‌بینی‌شده در قالب گواهی در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌گیرد و سرمایه‌گذار پیش از آغاز پروژه گواهی‌ها را در بازار در قالب عقد سلف عرضه می‌کند. به محض آنکه پروژه به مرحله صرفه‌جویی برسد، انرژی صرفه‌جویی‌شده در اختیار خریداران گواهی‌ها قرار می‌گیرد.
گواهی صرفه‌جویی انرژی نقش یک مشوق را برای ترغیب صنایع پرمصرف به کاهش مصرف انرژی ایفا می‌کند. به دلیل آنکه سرمایه‌گذاری در تولید انرژی نیازمند صرف هزینه‌های بسیار بالایی است و طول دوران سرمایه‌گذاری نیز زیاد خواهد بود، پروژه‌های بهینه‌سازی کمک می‌کنند صنایعی که مصرف انرژی زیادی دارند مصرف خود را با استفاده از تکنولوژی‌های روز کاهش دهند. گواهی صرفه‌جویی انرژی باعث می‌شود سرمایه‌گذار به جای آنکه منابعی را از دولت دریافت کند، انرژی صرفه‌جویی‌شده حاصل از انجام پروژه‌های صرفه‌جویی را در بازار به فروش برساند.
تعمیم ابزار به خانوارها
در حال حاضر مشترکان صنعتی خریداران گواهی صرفه‌جویی انرژی هستند اما به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه امکان صدور گواهی صرفه‌جویی انرژی برای خانوارها نیز در برنامه هفتم توسعه دیده شده است و بورس انرژی ایران نیز آمادگی فراهم کردن زیرساخت صدور این گواهی‌ها برای خانواده‌ها را دارد. همچنین در آیین‌نامه اجرایی ماده 14 قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق که آبان‌ماه امسال به تصویب هیأت وزیران رسید، این ظرفیت فراهم شد که از گواهی سپرده نفتی برای تسویه گواهی صرفه‌جویی انرژی استفاده شود. این اقدام سبب می‌شود که جذابیت‌های گواهی صرفه‌جویی انرژی برای خریداران این گواهی‌ها بیشتر شود و در ادامه زمینه‌ساز رفع ناترازی انرژی در کشور شود. درواقع گره خوردن حوزه اقتصاد نفت به صرفه‌جویی به واسطه ارتباط دو گواهی سپرده نفتی و صرفه‌جویی می‌تواند زمینه را برای ارزنده‌تر شدن صرفه‌جویی انرژی در کشور فراهم کند.
ملموس شدن میزان صرفه‌جویی با اعداد و ارقام تابلوی بورس انرژی ایران این امکان را فراهم می‌کند که هر صنعت یا هر فرد بتواند شاخصی ریالی برای تعیین میزان صرفه‌جویی خود داشته باشد.
ساختار گواهی صرفه‌جویی انرژی چگونه است؟
این گواهی نماینده حجم مشخصی از یک حامل انرژی صرفه‌جویی شده است. به این معنا که ناشر این اوراق متعهد می‌شود که مقدار مشخصی از حامل‌های انرژی را به دارنده اوراق ارائه کند. علاوه بر حجم و نوع حامل، تاریخ سررسید نیز در این اوراق مشخص است. دارنده اوراق این اختیار را دارد که در تاریخ سررسید یا همان میزان معین حامل انرژی را به صورت فیزیکی دریافت کند یا معادل آن وجه نقد بگیرد.
انتشار گواهی صرفه‌جویی انرژی به دو شکل امکان‌پذیر است. یا از محل صرفه‌جویی محقق‌شده و یا از محل تعهد به صرفه‌جویی که برای تأمین مالی به کار می‌رود. گواهی صرفه‌جویی محقق شده به این معناست که یک شخص سرمایه‌گذار توانسته است در مصرف انرژی‌اش صرفه‌جویی کند و در این امر موفق بوده است. این نوع از گواهی معمولاً مناسب صنایع بزرگی است که میزان زیادی انرژی مصرف می‌کنند و صرفه‌جویی در این عرصه‌ها نمود بارزی خواهد داشت. اما از کجا می‌توان فهمید که آن سرمایه‌گذار چه میزان انرژی را صرفه‌جویی کرده است؟ اندازه‌گیری میزان انرژی صرفه‌جویی شده به عهده شرکت‌هایی با نام V&M است. پس از اندازه‌گیری هم گواهی صرفه‌جویی به همان اندازه به پروژه تعلق می‌گیرد.
زمانی که اشخاص اقدام به صرفه‌جویی می‌کنند، به اندازه میزان انرژی‌ای که صرفه‌جویی کرده‌اند، این گواهی را دریافت می‌کنند که در بورس انرژی قابل عرضه است. گواهی تعهد صرفه‌جویی به شکل بیع سلف منتشر می‌شود و دارنده این گواهی می‌تواند با توجه به ضوابط این نوع از بیع، معاملات خود را انجام دهد.
هنوز جزئیات بیشتری در این خصوص ارائه نشده است و پس از انتشار اولین گواهی صرفه‌جویی انرژی می‌توان از جزئیات آن نیز مطلع شد.