قطر پس از تکمیل قراردادهایی به ارزش 29 میلیارد دلار در عرض دو سال، توسعه میدان مشترک گازی با ایران را آغاز کرد؛ پروژه‌ای که توان صادرات گاز قطر را به بالای ۱۷۰ میلیارد متر مکعب در سال می‌رساند.
به گزارش ایران جیب از دویچه‌وله آلمان، میدان مشترک پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی جهان است که قطر در سال ۱۹۹۰، درست ۱۰ سال قبل از ایران، آغاز به توسعه آن کرد و تاکنون تقریبا دو برابر ایران از این میدان گاز تولید کرده است.
بخش قطری پارس جنوبی که دو سوم ذخایر این میدان را در بر می‌گیرد، گنبد شمالی نام دارد و اکنون قطر با کمک غول‌های غربی، از جمله شرکت توتال فرانسه، کونوکو فیلیپس و اکسان موبیل آمریکا، شل بریتانیا، انی ایتالیا و شرکت‌های سی‌ان‌پی‌سی و ساینوپک چین، عملیات توسعه فاز دوم این میدان را آغاز کرده است.
هدف توسعه این پروژه افزایش سالانه ۶۵ میلیارد متر مکعب تولید گاز، ۴۵۰ هزار بشکه میعانات گازی، ۲۰۰ هزار بشکه ال‌پی‌جی (پروپان و بوتان)، ۲.۴ میلیون تن گاز اتان و هلیوم، و همچنین ساخت شش کارخانه تولید ال‌ان‌جی برای تبدیل گاز طبیعی به گاز مایع، ال‌ان‌جی، برای صادرات آن است.
ارزش سالانه این میزان از محصولات هیدروکربوری به ۶۰ میلیارد دلار بالغ می‌شود. به عبارتی قطر با جلب شرکت‌های غربی و سرمایه ۲۹ میلیارد دلاری، هر سال دو برابر این میزان درآمد خواهد داشت.
قطر هم‌اکنون هم‌پای آمریکا و استرالیا بزرگترین صادرکننده ال‌ان‌جی جهان است و سالانه ۷۷ میلیون تن (معادل ۱۱۰ میلیارد متر مکعب) گاز مایع به بازارهای جهانی صادر می‌کند. این رقم تا سال ۲۰۲۶ به ۱۲۶ میلیون تن، یعنی بالای ۱۷۰ میلیارد متر مکعب، خواهد رسید و قطر دو رقیب خود را با اختلاف چشمگیری پشت سر خواهد گذاشت.
طرح‌های جانبی قطر
قطر از پارس جنوبی هلیوم نیز تولید می‌کند؛ گازی بسیار گران‌قیمت که ایران به خاطر عدم نصب تجهیزات جمع‌آوری هلیوم، این گاز گران‌قیمت را در همان مرحله تولید به هدر می‌دهد.
قطر هم‌اکنون بزرگترین صادرکننده هلیوم در جهان است.
از سوی دیگر، در کنار میعانات گازی (نفت فوق سبک) و گاز طبیعی، حجم عظیمی از گازهای دیگری مانند اتان، بوتان و پروپان نیز از پروژه توسعه این میدان تولید خواهد شد که در صنعت پتروشیمی کاربرد دارد.
قطر دی‌ماه سال گذشته قرارداد ساخت یک مجتمع عظیم پتروشیمی به ارزش ۶ میلیارد دلار را با شرکت شورون فیلیپس آمریکا امضا کرد و خوراک این پتروشیمی نیز محصولات تولیدی از گنبد شمالی خواهد بود.
این مجتمع در راس لفان، به عنوان بزرگترین مجتمع پتروشیمی خاورمیانه با ظرفیت تولید سالانه ۳.۸ میلیون تن، تا سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری خواهد رسید.
این مجتمع تولید اتیلن قطر را دو برابر خواهد کرد و تولید محصولات پلیمری این کشور را از سالی ۲.۶ میلیون تن به بیش از ۴ میلیون تن افزایش خواهد داد. در مجموع ظرفیت تولید انواع محصولات پتروشیمی قطر با راه‌اندازی این مجتمع به ۱۵ میلیون تن در سال خواهد رسید.
سال گذشته همچنین قطر و شرکت شورون فیلیپس آمریکا بر سر قرارداد ۸.۵ میلیارد دلاری برای ساخت یک مجتمع پتروشیمی در تگزاس به توافق رسیدند.
قطر می‌خواهد در کشورهای همسایه خود نیز سرمایه‌گذاری‌های عظیمی کند. تابستان امسال شرکت‌های قطری قراردادی ۹.۵ میلیارد دلاری با کمیسیون سرمایه‌گذاری ملی عراق امضا کردند؛ از جمله بخش برق که بر اساس آن، قطر در ساخت دو نیروگاه برقی با ظرفیت ۲۴۰۰ مگاوات (چهار برابر حجم صادرات برق ایران به عراق) سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
بخش ایرانی پارس جنوبی
توسعه بخش قطری پارس جنوبی در حالی آغاز می‌شود که بخش ایرانی آن از سال جاری وارد نیمه دوم عمر خود خواهد شد. تا سال گذشته فشار این میدان ۱۲۰ اتمسفر بود و از سال جاری سالانه ۷ اتمسفر از فشار آن کاسته شده و به عبارتی هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولید گاز آن کاسته می‌شود.
ایران فعلا چند فاز در دست توسعه دارد و شاید با راه‌اندازی آنها، مانند فاز ۱۱ پارس جنوبی که اخیرا به مرحله بهره‌برداری رسید، افت فشار میدان تاثیری در افت تولید گاز نداشته باشد، اما به زودی افت فشار میدان آثار خود را به سرعت نشان خواهد داد.
قطر سال‌ها پیش و با کمک شرکت‌های غربی سکوهای تولید ۲۰ هزار تنی (۱۵ برابر سکوهای بخش ایرانی) در گنبد شمالی نصب کرد و با کمک ده‌ها کمپرسور عظیم، جلو افت تولید گاز از این میدان را گرفت و اکنون در نظر دارد تا چهار سال آینده تولیدش از این میدان را ۶۵ میلیارد متر مکعب افزایش دهد.
ایران بعد از برجام قراردادی ۵ میلیارد دلاری با یک کنسرسیوم به رهبری شرکت توتال فرانسه برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرد، اما این شرکت بعد از خروج آمریکا از برجام پروژه را رها کرد. نیمی از ارزش قرارداد مربوط به ساخت یک سکوی ۲۰ هزار تنی با دو کمپرسور عظیم بود.
ایران طی چند سال گذشته مدعی شده که با شرکت‌های داخلی همان پروژه را توسعه داده، اما آنچه اتفاق افتاد، به جای سکوی ۲۰ هزار تنی، یک سکوی فعال ۱۵۰۰ تنی از فاز ۱۲ پارس جنوبی به فاز ۱۱ منتقل شد و تنها کاری که شرکت‌های ایرانی انجام دادند حفر چند چاه و لوله‌گذاری بود. بی‌تردید حذف یک سکو در فاز ۱۲ پارس جنوبی باعث افت تولید در آن فاز می‌شود و همان سکو در فاز ۱۱ اقدام به تولید می‌کند.
علت اینکه یکی از سه سکوی فاز ۱۲ به فاز ۱۱ منتقل شد در این نکته است که فاز ۱۲ با افت فشار مواجه شده و طی چند سال گذشته کمتر از ظرفیت، تولید گاز انجام می‌دهد. همچنین ایران با مشکلات مادی در ساخت یک سکوی جدید مواجه است.
ایران برای جلوگیری از افت تولید گاز از پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تولید می‌کند، نیازمند حداقل ۱۰ تا ۱۵ سکوی عظیم ۲۰ هزار تنی با قابلیت حمل دو کمپرسور بزرگ بر هر کدام از آنها است. این تکنولوژی تنها منحصر به چند کشور انگشت‌شمار غربی است و تازه هزینه ساخت آنها نیز بین ۲۵ تا ۳۵ میلیارد دلار است که خارج از توان نهادهای مالی داخل کشور است.
از سوی دیگر، ساخت این همه تجهیزات حداقل به ۱۰ سال زمان نیاز دارد و با توجه به ادامه مناقشات هسته‌ای، امنیتی و سیاسی ایران با کشورهای غربی و همسایه، چشم‌اندازی برای ورود شرکت‌های غربی در این پروژه‌ها دیده نمی‌شود.