این روزها دیپلمات های کشورمان از سندی معروف به«سند سپتامبر» نام می برند.
در گزارشی به جزئیات احتمالی این سند و راه‌های از سرگیری مذاکرات هسته ای پرداخته ایم.
حسین امیرعبداللهیان به تازگی از یک واژه جدید در ادبیات مذاکرات هسته ای رونمایی کرد با عنوان «سند سپتامبر». وی با اشاره به مذاکرات احیای برجام تصریح کرده بود: «گفت‌وگو‌های ما به مقدار زیادی با طرف‌های مقابل برجامی انجام شده و روی کاغذ آمده و سندی معروف به «سند سپتامبر» بین ما و طرف‌های مقابل آماده است.» همان روز این گمانه مطرح شد که این سند موضوع جدیدی نبوده و در واقع منظور پیش‌نویس توافقی است که 16مرداد سال گذشته از سوی جوزف بورل مسئول اتحادیه اروپا پیشنهاد شده بود و در مذاکراتی غیرمستقیم در وین ایران و آمریکا شانزدهم و هفدهم مرداد 1401 با حضور انریکه مورا معاون بورل درباره آن گفت‌وگو کرده بودند.
با وجود تاکید اروپا بر غیر‌قابل تغییر بودن متن، ایران اصلاحات مدنظر خود را از طریق اروپا به آمریکا اعلام کرد و بعد از چند روز آمریکا پاسخ داد. ایران اوایل شهریور سال گذشته مواضعش را درباره پاسخ آمریکا برای اتحادیه اروپا فرستاد و همین خط پایانی بر گفت و گوهای غیرمستقیم اما علنی بود و از آن زمان هیچ گفت و گوی علنی بین دو کشور انجام نشده وآن چه خبری شده ارسال پیام از طریق کشورهای ثالث بوده است. امیرعبداللهیان در ادامه این مصاحبه تصریح می کند که طرح دیگری به عنوان طرح سلطان عمان نیز وجود دارد. او می گوید: «هیچ وقت از مسیر دیپلماسی و مذاکره دور نشدیم. سلطان عمان طرح و ابتکاری را روی میز گذاشت و درچارچوب آن گفت‌‌‌وگو‌‌‌هایی را به طور غیرمستقیم با آمریکایی‌‌‌ها داشتیم. ما همچنان در مسیر تبادل پیام‌‌‌ها برای بازگشت همه طرفها به برجام و آن گامی که باید برداشته شود تا عمل کنیم هم قرار داریم. من فکر می‌‌‌کنم توافق دور از دسترس نیست.» رئیس دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: «حتی درباره تغییر محتوا در برجام هم به طرف آمریکایی به صراحت پیام دادیم که وقتی در ادامه دیپلماسی و مذاکره غیرمستقیم مان وارد کار نهایی روی سند سپتامبر شدیم تغییرات محتوایی حتی در سند را هم نمی‌‌‌پذیریم.»
سند سپتامبر سند جدیدی است؟
با این حال حرف و حدیث ها درباره این اصطلاح جدید ادامه داشت تا این که روز گذشته ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در نشست هفتگی خود با رسانه ها درباره اظهارات وزیر امور خارجه در خصوص سند سپتامبر بین ایران و آمریکا بیان کرد: ادبیات آقای وزیر در گفت‌وگوی انجام شده، کاملا روشن و واضح بود. سند سپتامبر، سند جدیدی به شمار نمی‌رود و همان روند مذاکرات ایران و ۱+۴ بوده است. وی توضیح داد: آخرین پیش نویس مذاکرات برجامی در چارچوب برجام در سپتامبر ۲۰۲۲ (شهریور ۱۴۰۱) آماده جمع بندی و بازگشت همه طرفها به توافق برجام بود، اما دولت آمریکا و شرکای اروپایی آن در یک محاسبه غلط با نگاه به اغتشاشات داخلی ایران و سرمایه گذاری بر این اغتشاشات و با نیم نگاهی به تحولات اوکراین، در آن مقطع با فرصت سوزی و از میان بردن یک فرصت، از نهایی کردن آن روند مذاکرات و جمع بندی آن سر باز زدند و بار دیگر نشان دادند که از اراده سیاسی و حقیقی لازم برای بازگشت همه طرفها به توافق برخوردار نیستند و مایل نیستند تعهداتشان را مسئولانه به عهده گیرند و انجام دهند.
جزئیاتی از سند سپتامبر
با توجه به اظهارات کنعانی مبنی بر این که سند سپتامبر همان توافقات مردادماه سال گذشته ایران و 4+1 و آمریکا به صورت غیرمستقیم است، می توان به بررسی جزئیات احتمالی این سند پرداخت. سال گذشته چند روز پس از مذاکرات علی باقری و تیمش در وین، برخی رسانه های داخلی و خارجی جزئیاتی از سند توافق شده در وین منتشر کردند. این رسانه ها مدعی شدند طبق این توافق که حالا می توان از آن به عنوان سند سپتامبر هم یاد کرد، سکو‌های سانتریفیوژ‌ها از بین نمی‌روند و اتصالات و برق آن‌ها جمع آوری می‌شود که قابلیت بازسازی ایران را به زیر یک سال می‌رساند و نوعی تضمین است. این رسانه ها همچنین مدعی شدند ۲۱ تضمین کتبی برای رفع نگرانی‌های ایران در توافق وجود دارد. در صورت موافقت واشنگتن با این توافق نهایی، اجرای آن طی مراحلی انجام خواهد شد که اولین مرحله آن امضای توافق نامه توسط همه وزرای امور خارجه درگیر در پایتخت اتریش خواهد بود. در همان روز در مرحله اول، ایالات متحده سه فرمان اجرایی دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا برای خروج از برجام را لغو خواهد کرد و از این مرحله به بعد در توافق، فرصتی ۶۰ روزه است که طی آن ایران با فروش نفت به کشورهای غربی و دسترسی به دارایی‌های بلوکه شده خود در خارج از کشور، راستی آزمایی و عملکرد توافق را آزمایش خواهد کرد.در این میان چندین نکته دیگر وجود دارد؛ ضمانت‌ها شامل بیانیه‌ای از سوی بایدن و نامه‌ای رسمی است که باید توسط آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه تهیه شود.این شرایط شامل اجازه دادن به ایران برای ادامه تحقیق و توسعه برنامه انرژی هسته‌ای خود به مدت 10سال و درخواست فروش اورانیوم مازاد این کشور است.با این حال تحریم‌ها علیه سپاه به قوت خود باقی خواهد ماند اما این تحریم‌ها دیگر شامل «شرکت‌های شریک» که با سپاه وارد معامله می‌شوند، نخواهد شد. توافق سپتامبر همچنین در‌ها را برای مذاکرات آینده برای لغو تحریم‌های سپاه پاسداران باز می‌گذارد. علاوه بر این موارد، اگر آمریکا مجدد تصمیم به خروج یک جانبه از این توافق بگیرد، فرصتی سه سال و یک ماهه به شرکت‌های خارجی داده می‌شود که مشمول تحریم‌ها نشوند.
همچنین شبکه الجزیره به نقل از منابع آگاه خود در خصوص این متن در همان زمان اعلام کرد پیشنهاد اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته‌ای دارای 4 مرحله و دو بازه زمانی است که هر کدام 60 روزه است. منابع آگاه الجزیره با بیان این که در روز نخست پس از امضای توافق هسته‌ای 17 بانک و 150 نهاد اقتصادی ایرانی از فهرست تحریم خارج خواهند شد، اعلام کردند: همزمان از روز نخست اجرای برجام، تهران به صورت تدریجی به توافقات برجامی بازخواهد گشت و...البته این جزئیات ادعا شده درباره توافق سال گذشته یا سند سپتامبر هرگز به صورت رسمی تایید نشد و هر چند ممکن است در یک سال اخیر تغییراتی به لحاظ زمانی یا پیشرفت های هسته ای ایران نیاز باشد اما ظاهرا با توجه به سخنان وزیرخارجه ، شاکله اصلی آن همین است و سند سپتامبر مهم ترین سند باقی مانده روی میز برای بازگشت همه طرف ها به برجام به شمار می رود اگرچه طرح سلطان عمان هم یکی از گزینه ها ست .
پیام مثبت تهران به آژانس
در کنار چنین فضایی در موضوع مذاکرات هسته ای، نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز دوشنبه هفته آینده در وین کار خود را آغاز می کند. قرار است محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی و بهروز کمالوندی سخنگو و مذاکره کننده ارشد این سازمان نیز به نشست وین بروند. در آستانه انتشار گزارش مدیرکل آژانس، روز گذشته برخی رسانه های غربی جزئیاتی از این گزارش را منتشر کردند که نشان از کاهش سرعت غنی سازی 60درصدی توسط ایران و یک پیام مثبت از سوی تهران برای حل و فصل دو موضوع باقی مانده با آژانس به نام های سایت تورقوزآباد و ورامین است .کاهش سرعت غنی سازی 60درصدی توسط ایران از یک سو و روند رو به جلو و امیدوار کننده توافق اخیر ایران و آمریکا بر سر زندانیان از سوی دیگر دو اقدام مثبت طرفین برای اتفاقات مثبت بعد از یک سال توقف به شمار می رود. به نظر می رسد دو گام دیگر می تواند این روند را سرعت ببخشد؛ پایان کار توافق تبادل با موفقیت و اجرای همه جزئیات مورد علاقه طرفین و نیز نداشتن اقدام ضد ایرانی به ویژه صدور قطعنامه در نشست شورای حکام آژانس که از 20 تا 24 شهریور در وین برگزار می شود.
در انتظار ماه مهر پر خبر
در صورت رخداد دو موضوع بالا و تداوم این فضای مثبت، آن گاه نگاه ها به ماه مهر معطوف می شود که در ابتدایش شاهد سفر احتمالی رئیس جمهور به نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک خواهیم بود که با توجه به همراهی امیرعبداللهیان و علی باقری با وی می تواند زمینه ای برای گفت و گوهای جدید و شاید خروج از بن بست فعلی باشد. ضمن این که نزدیک شدن به زمان اولین بند غروب برجام یعنی پایان سال هشتم در 18 اکتبر(26 مهر) نیز می تواند یک پیشران برای همه طرف ها به منظور خارج کردن مذاکرات از حالت فعلی به شمار رود. سخنگوی وزارت خارجه نیز روز گذشته درباره نزدیک شدن به موعد اکتبر در برجام گفت: به استقبال اقدامات و رخدادهایی که ممکن است شاهد آن باشیم، نخواهیم رفت. ایران همه سناریوهای موجود را درخصوص برجام و جزئیات آن مدنظر قرار داده است. باید منتظر موعد مدنظر باشیم و رفتار طرف‌های مقابل را ببینیم. ایران همه ابعاد، اجزا، رخدادها و احتمالات را بررسی و پیش بینی می‌کند و به موقع در همان چارچوب اقدام خواهد کرد.همه این ها یک شرط اصلی هم دارد که آمریکا برخلاف سپتامبر سال قبل که زیاده خواهی هایش از یک سو و توهماتی که درباره نا آرامی ها در داخل ایران پیدا کرده بود از سوی دیگر، باعث شد تا از امضای سند سپتامبر در آخرین لحظه پا پس بکشد، این بار با اراده رسیدن به توافق نهایی و یک بازی برد -برد جلو بیاید و اجازه ندهد لابی های صهیونیستی یا تندروهای آمریکا برای منافع ملی این کشور تصمیم گیری کنند.