تبعات تغییر اقلیم و گرمایش زمین دامن دریای خزر را هم گرفته است. آمارهای تازه از سرعت افت سطح آب این دریا با کاهش 25 سانتی متر در یک سال، بیش از ۲ متر طی 15 سال و به دنبال آن عقب گرد سواحل حکایت دارد. طبق بررسی‌ها بیشترین آسیب متوجه سواحل روسی است
اگر طی سال‌های اخیر در رفت و آمدهای سال به سال یا پس از چندسال به برخی سواحل دریای خزر یا همان دریای مازندران خودمان، دقت کرده باشید، متوجه اندکی عقب‌نشینی ساحل می‌شوید؛ این یعنی دریای زیبای شمال بهاصطلاح در حال آب شدن است. البته ما در این گزارش بر اساس بررسی‌ها و پیمایش‌های صورت گرفته خواهیم گفت که سطح این دریا طی چهار سال گذشته 38 سانتی‌متر و از دهه 70 تاکنون 170 سانتی‌متر با کاهش مواجه شده است و طبیعتا سواحل نیز عقبگرد داشته‌اند.
تغییر اقلیم دامن خزر را هم گرفت
پدیده تغییر اقلیم که روز به روز دامنه آثار ناخوشایندش را همچون گرمای بی‌سابقه در نقاط مختلف جهان می‌بینیم، حالا به صورت دریای خزر هم چنگ انداخته و در حال کوچک‌تر کردن آن است. انگار تغییر اقلیم و گرمایش زمین و افزایش سرعت تبخیر آب، در حال بلعیدن بزرگ‌ترین دریاچه آب شور جهان است.
روس ها چه می گویند؟
حال برای این که از بررسی‌های جهانی گرمایش زمین و آثار آن بر دریای خزر مطلع شویم، باید به سراغ تازه‌ترین مطالعات دانشمندان آمریکایی و روسی که با آخرین مدل‌های محاسباتی در زمینه گرمایش زمین انجام داده‌اند، برویم. آن‌ها پیش بینی کردند سطح آب دریای خزر تا پایان قرن کنونی بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش می‌یابد.
کاهش سطح آب دریا در روایت های مختلف
تاثیرات تغییر اقلیم در سال‌های اخیر، بر شدت کاهش سطح آب و کوچک شدن دریا افزوده است، به طوری که امروز ما با آمارهای مختلف داخلی و خارجی در این باره مواجهیم. اینک خوب است برخی از این موارد را مرور کنیم:
مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر: آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییر اقلیم است که احتمال افزایش هم دارد؛ در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریای خزر به سرعت تبخیر آب در آن برمی‌گردد. سطح آب این دریا طی چهار سال گذشته حدود ۳۸ سانتی‌متر کاهش داشته و کاهش ۱۷۰ سانتی‌متری سطح آب دریای خزر از دهه ۷۰ تاکنون، باعث عقب‌نشینی قابل ملاحظه دریا در سواحل شمالی به ویژه غرب مازندران شده است.
فقط در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتی‌متری مواجه بوده که این رخداد به عقب‌نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.
رئیس سازمان نقشه برداری کشور(بهمن1401): براساس رصد ایستگاه‌های پایش سطح تراز دریا، تراز آب دریای خزر در مدت ۱۵ سال گذشته بیش از ۲متر کاهش یافته است.
بررسی‌های اولیه نشان داده است در سال ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۲۱ حدود ۲۵ سانتی‌متر سطح تراز آب دریای خزر کاهش داشته که رقم بسیار بالایی است و برای خزر بی‌سابقه است.
حدود ۴۴ سال پیش تراز آب خزر به منهای ۲۹ رسید و اکنون هم در حال رسیدن به همان تراز است. این یعنی روند گرمایش زمین درحال سرعت دادن به این روند است. (سطح تراز منفی ۲۹ یعنی تراز آب دریای خزر نسبت به سطح آب اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد منهای ۲۹ متر پایین‌تر است.)
چرا ؟
خوب است بدانیم که دقیقا چرا خزر رو به ناخوشی است. در این باره همایون خوشروان، پژوهشگر حوزه دریا و مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر می‌گوید:کاهش نزولات جوی، کاهش دبی رودخانه ولگا و یخ بستن سطح آب دریای خزر در بخش‌های شمالی، برخی از دلایل کاهش سطح تراز آب دریای خزر است؛ در واقع زمانی که آب بخش شمالی به علت سرما یخ می‌بندد ، یخ‌بندان دیگر اجازه نمی دهد آبی به بخش جنوبی برسد؛ به همین دلیل سطح تراز کاهش می‌یابد اما زمانی که یخ‌ها آب می‌شود دوباره سطح تراز افزایش می‌یابد که این همان نوسانات فصلی خزر است.
پسروی‌ها و پیشروی‌ها رفتار طبیعی خزر است؛ نوسانات فصلی دریای خزر بین ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر در سال است؛ اما در این سال‌ها به علت گرمایش زمین این روند تشدید شده که جای نگرانی دارد.
کاهش 20 تا 25 درصدی مساحت سواحل روسیه
همه این آمارها و ارقام نگران‌کننده، آینده تاثربرانگیزی را برای این نعمت بی‌همتا در پی دارد. بنابر گزارش ایرنا، طبق پیمایش‌های مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر که از سال 2017 آغاز شده و به طور مداوم در حال انجام است، اگر تبعات تغییر اقلیم و گرمایش زمین با همین روند تداوم یابد که البته احتمال تشدید تبعات نیز وجود دارد، ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می‌شود، تا سال 2050 میلادی کاهش می یابد و کوچک خواهد شد.
حواسمان به این دردانه نمکی باشد
اما این که در برابر این قهر دریای خزر چه اقدامی می‌توان انجام داد، به چند نکته باید توجه کرد. بنابر گزارش همشهری آنلاین، محمدرضا اورمزدی استاد رشته گردشگری استان‌های مازندران و گیلان بر لزوم توجه به مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی تاکید می‌کند و می‌گوید: ما امروز در مناطق ساحلی متولی مشخص نداریم، در حالی که کشورهای پیشرفته دنیا مدیریت یکپارچه ساحلی دارند.
همچنین محمدتقی انزانپور مدیرکل سابق بنادر و دریانوردی استان مازندران می‌گوید: آن‌چه بررسی میدانی شده، عمیق‌ترین نقطه سواحل شمالی دریای خزر در استان مازندران در محدوده نوشهر است؛ البته پسروی آب در این منطقه بیشتر از شرق این استان تا مرکز است و پیش بینی می شود با این روند کاهشی آب دریای خزر طی ۳ دهه اخیر، سازمان‌های پدافندغیرعامل تدابیری بیندیشند تا کمترین مخاطرات را در سواحل شاهد باشیم.او به تقویت و تداوم طرح سامانه رسوب‌گیر و توسعه حوضچه‌های بندری و اقداماتی مانند عملیات استحصال آب دریای خزر اشاره کرده است.در یک کلام باید حواسمان به این دردانه ملیح و زیبای ایران باشد./ خراسان