چندی است بازار مرغ در ایران شرایط مطلوبی ندارد. قیمت در بازار این روزها به ازای هر کیلوگرم گوشت مرغ نزدیک به 100 هزار تومان در پایتخت رسیده و این یک رکورد در قیمت این کالاست. آنچه برای مرغ رخ داده، حدودا چهار پنج ماه است که تداوم داشته و مسئولان علی‌رغم وعده‌ها و اقداماتی که داشتند در تسکین درد این بازار چندان موفق نبودند. فعالان این صنعت مهم‌ترین علت آشفتگی بازار مرغ را در مشکلات زیربنایی، خصوصا ضعف برنامه‌ریزی مدیران وزارت جهاد کشاورزی در فراهم کردن شرایط مورد نیاز این صنعت می‌دانند.
مهم‌ترین این بی‌برنامگی‌ها، عدم‌تامین به‌موقع و کافی نهاده‌های دامی است. چهار نهاده برای تامین خوراک دام و طیور به‌عنوان مهم‌ترین غذاها برای این موجودات استفاده می‌شود که شامل دانه سویا، کنجاله سویا، ذرت و جو است. حدودا بهمن‌ماه سال گذشته بود که فعالان صنعت مرغ، در رسانه‌ها این هشدار را دادند که نهاده‌ها برای جوجهریزی جدید با کمبود مواجه است؛ خصوصا کنجاله سویا که اصلی‌ترین خوراک طیور و اتفاقا چشم اسفندیار نهاده‌ها هم همین محصول است. 23 بهمن 1401، ناصر نبی‌پور، رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران در مصاحبه‌ای از بحرانی شدن بازار کنجاله خبر داد.
طبق ادعای نبی‌پور، واردکنندگان خصوصی کنجاله سویا، پول دریافت کرده بودند ولی خبر از واردات نبود که این باعث شد بازار آزاد و حتی بازار سیاه این محصول رونق ویژه بگیرد و در‌حالی‌که قیمت هر کیلوگرم کنجاله به‌صورت مصوب در آن زمان 16 هزار و 300 تومان بوده، اما این محصول در بازار آزاد یا بازار سیاه تا کیلویی 25 هزار تومان نیز به فروش می‌رسید و مرغداران مجبور بودند به هر طریقی که شده این محصول را تامین کرده تا از تلفات مرغ‌های خود جلوگیری کنند. اینکه مرغداران نقدینگی خود را به واردکنندگان داده بودند، موجب شده بود که آنها توانایی تامین محصول از بازار آزاد را هم نداشته باشند.
25 بهمن‌ماه به‌دلیل بحرانی شدن بازار نهاده، حبیب اسدالله نژاد، مدیرعامل اتحادیه سراسری مرغداران از سمت خود استعفا داد. وی در استعفانامه خود نوشت: «بابت کلیه آسیب‌هایی که به‌واسطه سیاستگذاری غلط دولتی و عدم‌حمایت از تولید متوجه مرغداران شد از مرغداران مظلوم و زحمتکش کشور عذرخواهی می‌کنم. دلیل اصلی استعفای بنده نداشتن سازوکار اجرایی و اختیارات برای جلوگیری از وارد شدن آسیب بیشتر به مرغداران به‌واسطه اجرای سیاست‌های دستوری پشت در‌های بسته و بدون حضور و توجه به نظرات تشکل‌ها بوده است.»
جالب آنجاست که پیش از این شرایط بحرانی، وزارت کشاورزی در اقدامی عجیب به‌دلیل تامین ارز برای واردات دانه‌های روغنی، واردات کنجاله را ممنوع کرد که همین ابلاغیه، موجب کمبود این محصول در بازار شد. مسئولان امر مدعی بودند که هدف از این اقدام، این بوده که کنجاله از این دانه‌ها در داخل کشور استحصال شود که البته این کار هم انجام شد، اما میزان آن کافی نبود و باید واردات نهاده‌های دامی نیز صورت می‌گرفت. بحران کنجاله ادامه‌دار شد و به سال 1402 رسید. 26 فروردین‌ماه بود که علی شاه‌محمدی، یکی از فعالان واردات نهاده اعلام کرد که در آن زمان، ارز به هرکسی که برای واردات نهاده ثبت سفارش کرده، تخصیص داده می‌شود اما مشکل آنجاست که این اتفاق با تاخیر 45روزه رخ می‌داده که این باعث شده بود، واردکنندگان به چالش مواجه شوند.
اردیبهشت‌ماه بود که صدای دامداران هم درآمد و به نبود کنجاله سویا، شدیدا اعتراض کردند. سیداحمد مقدسی، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی گاوداران ایران در مصاحبه‌ای اعلام کرد که در آن زمان، حتی یک کیلوگرم کنجاله سویا هم در سامانه بازارگاه پیدا نمی‌شود و همه مجبورند خرید خود را از بازار آزاد و با قیمت‌های بسیار بالا انجام دهند. چالش ادامه داشت. خردادماه ناصر نبی‌پور مجددا به وضعیت نهاده‌ها، خصوصا کنجاله سویا اعتراض کرد. وی با تکرار صحبت‌های چند ماه گذشته اعلام کرد که واردکنندگان به‌دلیل مشکلات ارزی‌ای که دارند، محصولی به مرغداران تحویل نمی‌دهند. یکی از واردکنندگان نهاده هم با تایید صحبت‌های نبی‌پور، گفت: «پیش‌بینی می‌شود میزان واردات افزایش و وضعیت بازار کنجاله در تیرماه بهتر شود.»
کاهش 78 درصدی واردات کنجاله
بررسی آمار و ارقام واردات نهاده‌ها نیز نشان می‌دهد علی‌رغم افزایش واردات دانه سویا، جو و ذرت، اما واردات کنجاله سویا به‌شدت دچار کاهش شده، به‌طوری‌که طی 3 ماهه نخست سال 1402، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، واردات این محصول به‌لحاظ وزنی کاهش 78 درصدی و به‌لحاظ ارزش نیز کاهش 73 درصدی داشته است. طبق این آمارها حجم واردات کنجاله سویا، در سه‌ماهه اول سال‌جاری، معادل 60 هزار و 556 تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل که بیش از 277 هزار تن بوده، کاهش 78 درصدی را تجربه کرده است. برخلاف کاهش شدید واردات کنجاله سویا، براساس گزارش آماری وزارت جهاد کشاورزی طی سه ماهه بهار 1402 واردات ذرت از لحاظ حجمی 39 و از لحاظ ارزش 49 درصد، جو دامی از لحاظ حجمی 54.5 و از لحاظ ارزش 67 درصد و دانه سویا هم از لحاظ حجمی و هم ارزی، به ترتیب 11 و 15 درصد افزایش داشته‌اند.
راز واردات جوجه یک‌روزه
با توجه به توضیحاتی که داده شد، صنعت مرغ با کاهش جوجهریزی در اسفندماه سال گذشته و به گواه فعالان صنعت طیور در اردیبهشت‌ماه امسال مواجه بوده و مرغداران برای آنکه مجبور به معدوم‌سازی نشوند، میزان جوجهریزی را کاهش دادند. همین امر باعث شده که میزان عرضه و تقاضا در بازار به‌هم بخورد و بازار با کمبود گوشت مرغ مواجه باشد. این کاهش جوجهریزی، دولت را مجبور کرد تا به واردات تخم‌مرغ نطفه‌دار روی آورد. 14 خردادماه، دبیر انجمن جوجه یک‌روزه کشور اعلام کرد حدود دو میلیون تخم‌مرغ نطفه‌دار از ترکیه وارد و خوابانده شده که در مقابل تولید داخل یعنی ۱۶۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تخم‌مرغ نطفه‌دار، عدد زیادی نیست.
همچنین در نامه‌ای که از علی محصصی، سرپرست مدیریت امور طیور جهاد کشاورزی استان گیلان رسانه‌ای شد، وی به مدیران کارخانه‌های جوجه‌کشی استان از امکان واردات این محصول برای پرکردن ظرفیت خالی کارخانه‌های خود خبر داد. تمهیداتی که اکنون در تیرماه هستیم باید جواب می‌داد، اما نمود آن در بازار چندان مشخص نیست. ناگفته نماند، بحران نهاده گرچه مهم‌ترین اما تنها دلیل شرایط این روزهای مرغ در ایران نیست.
فعالان این صنعت مشکلاتی چون قیمت‌گذاری دستوری، گرانی هزینه‌های تولید و عدم‌بازارسازی درست توسط مسئولان را از دیگر چالش‌های آن قلمداد کرده‌اند. با توجه به اینکه وزارت کشاورزی از فروردین‌ماه امسال و پس از عزل ساداتی‌‌نژاد بدون وزیر و با سرپرست اداره می‌شد، رخداد چنین بی‌نظمی‌ها و بی‌برنامگی‌ها دور از انتظار نبوده ولی به‌نظر می‌رسد وزیر جدید باید تمام تلاش خود را انجام دهد تا با هماهنگی سایر ارکان دولت، خصوصا بانک مرکزی برای تامین ارز، مشکل بازار نهاده خصوصا کنجاله و در پی آن بازار مرغ را مرتفع کند. در پایان باید به این نکته هم توجه کرد که با وجود رشد واردات سایر نهاده‌ها، چرا کنجاله سویا با این شدت دچار کاهش واردات شده و چه نفع یا عدم‌نفعی در این میان بوده که چنین اتفاقی رخ داده است؟ چرا سایر نهاده‌ها تامین ارز شده‌اند اما کنجاله سویا با مشکل ارزی مواجه است؟