صنعت انرژی ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های زیادی روبرو بوده است که بسیاری‌شان ریشه در تحریمها دارند. در کنار کاهش میزان ظرفیت تولید نفت و گاز طبیعی عدم توانایی ایران برای دریافت بدهی خود از قبل صادرات گاز طبیعی و برق نیز از مشکلات عمده صنعت انرژی بوده است.
تقریبا همه بدهکاران هم همواره، تحریم ایران را دلیل اصلی مشکل معرفی می‌کنند. در میان این بدهکاران، مورد کشور عراق به کلافی سردرگم تبدیل شده که با اظهار نظرهای ضد و نقیض مقام‌های دو طرف همراه است.
میزان دقیق بدهی عراق به ایران چقدر است؟
تا به امروز آمار متفاوتی از میزان دقیق بدهی عراق به ایران توسط دولتمردان دو طرف در رسانه ها منتشر شده است.
به گفته فواد حسین وزیر خارجه عراق در اسفند گذشته، میزان این بدهی۱۷ میلیارد دلار بوده است.
فروردین گذشته محمدکاظم آل صادق سفیر ایران در عراق نیز گفت که ایران ۱۱ میلیارد دلار از عراق طلب دارد.
بانک مرکزی ایران هم اعلام کرده است که ایران از عراق ۱۰ میلیارد دلار طلبکار است.
در سال‌های گذشته عراق به منظور تامین بخشی از نیازهای خود اقدام به واردات گاز طبیعی و برق از ایران کرد. ایران به جز صادرات گاز طبیعی به ترکیه و عراق، مقصد عمده صادراتی گاز طبیعی ندارد.
پس از خروج آمریکا از برجام، دولت این کشور در بازه های زمانی مختلف به دولت عراق اجازه داد تا به واردات انرژی از ایران ادامه دهد.
دولت عراق اما به بهانه تحریمها نتوانست بدهی خود را از قبل واردات انرژی از ایران پرداخت کند. ایران هم بخاطر کمبود گاز طبیعی در شبکه سراسری و اعمال فشار به دولت عراق اقدام به کاهش میزان گاز صادراتی به عراق کرد.
تهران هفته گذشته حجم گاز صادراتی به عراق را به سطح بیست میلیون مترمکعب کاهش داد.
پس از این اقدام ایران احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق با اشاره به کاهش صادرات گاز ایران به عراق به دلیل بدهی بغداد به تهران، گفت که دولت این کشور پیگیر ایجاد راه حل نهایی برای پرداخت بدهی عراق به تهران است.
آقای موسی اظهار داشت که دلیل توقف واردات گاز از ایران، بدهی‌های گازی عراق به ایران است. او توضیح داده که به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه تهران، بانک تجارت عراق قادر به پرداخت این بدهی‌ها نیست.
ایران باید طبق قرارداد روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر کند کاهش ۱۰ میلیون متر مکعبی حجم گاز صادراتی به عراق، باعث کاهش شش هزار مگاواتی طرفیت تولید برق عراق نیز شده است؛ چرا که بخشی از گاز وارداتی از ایران برای تولید برق در عراق مورد استفاده قرار می گیرد.
نحوه پرداخت بدهی عراق به ایران
اردیبهشت گذشته یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق مشترک ایران و عراق در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس به نحوه پرداخت بدهی عراق به ایران در بخش انرژی اشاره کرده بود.
آقای آل اسحاق در خصوص تسویه بدهی پنج میلیارد دلاری دولت عراق در بخش صادرات انرژی، گفت: «در حال حاضر، ایران بیش از یک میلیارد دلار به ازای صادرات انرژی از این کشور طلب دارد و با خبری که داریم، این بدهی به زودی به ایران پرداخت خواهد شد.»
او درباره وضعیت تسویه بدهی‌ها و مشکلات مربوط به پیمانکاران در بخش خصوصی، گفت: «البته پیمانکاران ما در بخش خصوصی برای دریافت مطالبات خود بعضاً با مشکلاتی روبرو می‌شوند که این مسائل کاملاً در امر تجارت عادی است. اما با این وجود، تلاش می‌شود تا دریافت مطالبات آنها نیز تسهیل شود.»
وی با تاکید بر اینکه مشکل در رابطه با تعاملات مالی بین بخش دولتی ایران و عراق است، افزود: «این مشکلات عمدتاً در بخش صادرات انرژی از جمله برق و گاز بروز می‌کند.»
بیش از دو ماه پیش، جواد اوجی وزیر نفت در راس یک هیئت بلندپایه وارد بغداد شد تا همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف انرژی با عراق را تقویت کند. اما به نوشته رسانه‌ها هدف اصلی این سفر مذاکره در مورد نحوه پرداخت بدهی عراق به ایران بود.
اظهارات روزهای گذشته جواد اوجی در مورد نارضایتی ایران از روند دریافت بدهی عراق نشان می دهد که سفر وی به عراق موفقیت آمیز نبوده است.
وزیر نفت گفت: «عراق در ازای بدهی خود به ایران برای گاز، تنها آماده است دارو و کالاهای اساسی را به ایران فروش کند! ما در حال رایزنی هستیم تا این نظر آنها تغییر کند و مختص به دارو و کالاهای اساسی نباشد!»
تداوم تحریمها عامل اصلی تاخیر در پرداخت بدهی
آل اسحاق در گفتگو با خبرگزاری فارس با بیان اینکه عراق دارای دو مشکل در زمینه پرداخت پول صادرات انرژی به ایران است، اظهار کرد: «یک بخش از مشکل عراق مربوط به درآمدهایش است، اما بخش عمده‌ای از مشکلات این کشور مربوط به پرداخت بدهی به ایران ناشی از اعمال نفوذ آمریکا و تحریمها است که بر بانک مرکزی عراق فشار می‌آورد.»
وی افزود: «با توجه به اینکه عمده صادرات عراق نفت است و درآمد این کشور از طریق دلارهای حاصل از صادرات نفت تامین می‌شود، امریکا به عنوان دارنده دلار بر درآمدهای این بخش از اقتصاد عراق نفوذ می‌کند و در نتیجه ما نیز در رابطه با دریافت وجه صادرات انرژی از دولت عراق با مشکلاتی مواجه می‌شویم.»
عراق در شرایط فعلی روزانه به ۷۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی نیاز دارد. با توجه به کاهش ظرفیت گاز صادراتی ایران به عراق و عدم تکمیل پروژه های عراق برای تولید گاز طبیعی واردات گاز از ترکمنستان یکی از گزینه های بغداد برای تامین گاز مورد نیازش است و احتمالا اگر چنین قراردادی امضا شود، از مسیر ایران صورت خواهد گرفت.
با توجه به پرداخت بدهی ایران به ترکمنستان و تمایل ایران برای واردات گاز طبیعی از ترکمنستان، تهران می تواند از مزایای حق ترانزیت گاز طبیعی ترکمنستان به عراق بهره گیرد. هفته قبل جواد اوجی گفت که ظرف مدت ۲۰ماه، در سه قسط مطالبات طرف ترکمنستانی به‌‌‌طور کامل پرداخت شده و اصل بدهی تسویه شده است.
آمار متناقض در مورد میزان بدهی عراق به ایران قابل درک نیست وقتی حجم گاز طبیعی و برق صادراتی و قیمت آنها در قراردادها مشخص شده است و بازه زمانی که عراق به خاطر تحریمها نیز نتوانست است بدهی خود را پرداخت کند معلوم است.
این همه در حالی است که اگر سرمایه گذاری شرکت‌های غربی برای افزایش ظرفیت تولید برق و گاز طبیعی در عراق به موقع به بهره برداری برسند، ایران کار سختی برای حفظ سهمش در بازار انرژی عراق خواهد داشت و به تدریج ابزار نفوذ در سیاست داخلی و خارجی عراق را نیز از دست خواهد داد.