سیاست‌گذاری و تصمیماتی که همواره برای نان به عنوان قوت غالب مردم توسط دولت گرفته شده از حساسیت‌های ویژه‌ای برخوردار بوده است. دولت از آنجایی که سبد غذایی مردم به نان گره خورده است از سال 1400 تغییری در قیمت نان اعمال نکرده است اما برای توزیع عادلانه، کاهش تخلفات در بخش آرد و جلوگیری از قاچاق، طرح «هوشمندسازی یارانه نان» را از مردادماه سال قبل آغاز کرد.
هدف اصلی از اجرای طرح هوشمندسازی مدیریت یارانه آرد و نان جلوگیری از انحراف مصارف گندم و نان عنوان شد و از همان ابتدا هم تأکید شد که در طرح هوشمندسازی یارانه آرد، برای استفاده مردم از نان اتفاق ویژه‌ای نخواهد افتاد، یعنی افزایش قیمت نان و محدودیت خرید نان برای مردم به وجود نخواهد آمد و همین اتفاق هم رخ داد. در واقع فقط با نصب کارتخوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها و اتصال آنها به سامانه سراسری، عملکرد نانوا سنجیده شده و قابل ارزیابی گردید.
حجم گسترده تخلف در زنجیره آرد
در واقع یکی از مهمترین دلایل دولت درباره تغییر شیوه پرداخت یارانه نان، حجم گسترده تخلف در زنجیره آرد و نان بود که منجر به قاچاق آرد خارج از شبکه مصرف می‌شد، چرا که افزایش قیمت گندم منجر به اختلاف شدید قیمت آرد یارانه‌ای با نرخ آزاد شده بود و همین امر زمینه قاچاق آرد را فراهم می‌آورد. وزارت اقتصاد نیز در ابتدای اجرای طرح هوشمندسازی، برآورد صرفه‌جویی ۱.۵ میلیارد یورویی سالانه با اجرای این طرح را از محل ذخیره گندم و آرد صرفه‌جویی کرده بود که از طریق بررسی داده‌هایی که از سامانه به دست می‌آید، قابل ارزیابی خواهد بود. اگرچه با تفاسیر فوق نمی‌توان بخش عمده‌ای از نانوایان را عامل سوءاستفاده از آرد ارزان و فروش غیرمجاز آن قلمداد کرد اما بخشی از این صنف با گرفتن مجوز اقدام به فروش آرد یارنه‌ای به نرخ آزاد به بخش صنف و صنعت و خصوصی کرده‌اند.
ضرورت ارائه اطلاعات بیشتر به نانوایی ها
محمد سلیمانی، رئیس اتحادیه نانوایان سنگک درباره اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان به «ایران» گفت: این طرح یکی از طرح‌های خوبی بود که اجرا شد زیرا توانست ساختار نظارتی برای نانوایی‌ها ایجاد کند اما نکته مهم در اجرای این طرح ضرورت ارائه اطلاعات بیشتر در اجرای این طرح است تا تخلفات در این شیوه اجرا برای نانوایان تشریح شود.
سلیمانی با بیان اینکه نرخ کنجد در دو ماه گذشته از ۶۰ هزارتومان به ۱۳۰ هزار و خمیر مایه از ۵۸۰ هزار تومان به یک میلیون تومان افزایش پیدا کرده اما نرخ نان کماکان با قیمت مصوب سال ۱۴۰۰ ارائه می‌شود، افزود: یارانه‌ای که اخیراً دولت به نانوایان داده با توجه به تعداد بالای کارگر شاغل در هر نانوایی مناسب به نظر نمی‌رسد.
در گام اول اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان، تمامی نانوایی‌ها به دستگاه کارتخوان هوشمند متصل شدند؛ بدین شکل که مردم پس از خرید نان کارت عابربانک خود را می‌کشیدند و هزینه نان یارانه‌ای را پرداخت می‌کردند، اما از آنجایی که نانوایی‌ها باید آرد خود را به قیمت آزاد خریداری می‌کردند قرار شد دولت مابه‌التفاوت مبلغ نان یارانه‌ای تا قیمت اصلی نان را به حساب نانوایی واریز کند.
مبنای عمل برای تعیین قیمت نان مطابق قانون مجلس نرخ‌های سال ۱۴۰۰ است و چون این نرخ‌ها تغییر نمی‌کند در فازم دوم اجرای طرح هوشمندسازی نانوایان بعد از نصب کارتخوان‌های هوشمند و مبتنی بر عملکردشان، 13 درصد مازاد پرداخت می‌شود تا بتوانند افزایش هزینه‌های اجاره و دستمزدشان را پوشش بدهند.