سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور به چین با هیات اعزامی که جای خالی برخی از وزرا در آن کاملا محسوس بود به نظر کارشناسان این بار دستاورد اقتصادی نداشت و بیشتر از اینکه جنبه اقتصادی داشته باشد سیاسی است. به گفته کارشناسان تا زمانی که ایران نتواند سایه تحریم‌ها را از ایران حذف کند کشوری ریسک سرمایه‌گذاری و تعامل اقتصادی در کشورمان را در حوزه‌های مختلف به جان نمی‌خرد و حتی به گمان بسیاری که تصور می‌کردند رئیس‌جمهور قصد اقناع چین به اتمام پروژه‌های نیمه تمام در ایران را دارد بلکه صحبتی از تفاهمنامه در حوزه‌های انرژی که روزگاری بازاری سودده برای چین بود نشده و به نظر می‌رسد باتوجه به پایداری تحریم‌ها و نپوستن ایران به FATF چین را بر سر اجرای تفاهم نامه‌های خود با ایران دچار تردید کرده است.
چشم‌انداز مبهم پروژه‌های نیمه‌تمام قبلی چین
بهمن آرمان، کارشناس امور بین‌الملل، در این خصوص به «آرمان ملی» گفت: در روابط فی‌مابین کشورها همواره باید منافع طرفین در نظر گرفته شود. خبر امضای تفاهمنامه‌های به ارزش نسبی حدود 10 میلیارد دلار از ارزش بالایی برخوردار نیست علاوه بر اینکه گویا در این سفر صحبتی از تفاهمنامه در حوزه انرژی (نفت و گاز و پتروشیمی و حوزه نیرو) نیست در حالی که بسیاری از پروژه‌های نیمه تمام ایران در این حوزه به دلیل نبود سرمایه‌گذاری و همچنین فقدان تکنولوژی لازم نیمه کاره باقی مانده است، از طرفی ایران هنوز FATF را نپذیرفته و با توجه به پایدار بودن تحریم‌های آمریکا بعید است که چین منافع خود را در عرصه‌های مختلف به منظور اجرای تفاهمنامه‌های احتمالی با ایران به خطر بیفکند البته با استناد به برخی از تفاهمنامه‌های پیش از این چین با ایران که به دلایل مختلف نیمه کاره رها شده است، نمی‌توان امیدی به تفاهمنامه‌های جدید که از پشتوانه قرارداد به منظور اجرایی شدن حتمی برخوردار نیستند، داشت.
او اضافه کرد: از زمان ریاست‌جمهوری آقای هاشمی قرار بود که چینی‌ها پروژه ساخت یکی از بزرگ‌ترین سدهای جهان در بالای سد دز را انجام دهند که چین به دلایل مختلف کنار کشید و قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) نیز پس از آن توانست این پروژه را نهایی کند و بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی، تفاهمنامه‌هایی که با ایران به مرحله امضا می‌رسانند به دلیل فشار تحریم‌های کشور آمریکا به مرحله عمل نمی‌رسانند از جمله این موارد می‌توان به سرمایه‌گذاری کشور هند در چابهار اشاره کرد که با وجود معاف بودن از تحریم‌های آمریکا باز هم به سرانجامی نرسید در نتیجه به نظر می‌رسد تا زمانی که ما مشکل تحریم‌ها را حل نکنیم نمی‌توانیم به‌طور جدی در فکر تامین منافع اقتصادی خود باشیم. آرمان افزود: این سفر بیشتر از اینکه اقتصادی باشد بارِ سیاسی دارد.
در عین حال چین فاقد بسیاری از تکنولوژی‌های مورد نیاز در عرصه نفت، پتروشیمی، پالایشگاهی است و با توجه به تحریم‌ها نیز هیچ امیدی به قرارداد با صاحبان تکنولوژی‌های روز نیست در حالی که بهبود شرایط اقتصادی کشور که سرمنشاء سامان دادن به بسیاری از مشکلات نیز است، در گرو سرمایه‌گذاری و عملیاتی شدن پروژه‌ها در حوزه‌های مختلف است. این کارشناس ادامه داد: ضرر و زیان ناشی از قطع گاز و برق در امسال و سال گذشته در حوزه صنعت آسیب زیادی به کشور وارد کرده است و نتایج قطع گاز را تا حدود 5- 6 ماه آینده مشاهده خواهیم کرد، چنانچه گاز و برق در سال جاری قطع نمی‌شد ما می‌توانستیم حدود 10 میلیون تن فولاد به ارزش حدود6 میلیارد تولید کنیم و برپایه اطلاعات غیررسمی برخی از واحدهای پتروشیمی نیز به همین دلیل یا تعطیل شده‌اند یا با ظرفیت بسیار پایین فعالیت می‌کنند و از این رو صادرات و منابع ارزآوری برای کشور نیز کاهش یافته است، بنابراین بسیار بدیهی است این تفاهمنامه‌ها تا زمانی که مشکل تحریم‌ها حل نشود و نتوانیم سیاست خارجه خود را بهبود دهیم دستاوردی برای ما ندارند. او بیان کرد: در حال حاضر تنها به منظور اینکه بتوانیم فشار نفت در پارس جنوبی را حفظ کنیم و حتی افزایش تولید هم نداشته باشیم، نیاز به 80 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داریم که نه شرکت‌های صاحب تکنولوژی نه سرمایه‌گذار داخلی و خارجی تاکنون برای این مورد اعلام آمادگی نکرده‌اند. آرمان درباره احتمال این سفر جهت اجرایی شدن مطلوب برجام گفت: درباره احتمال احیای برجام تنها از طرف آقای جوزف بورل صحبت شده است و علاوه بر آن در ایران نیز در این خصوص اختلاف نظرهایی است که آیا برجام حلال مشکلات است یا خیر؟ علاوه بر این حتی در صورت احیای برجام ایران هنوز FATF را نپذیرفته است.
قرارداد 25 ساله
این کارشناس در خصوص احتمال پیشبرد مفاد قرارداد 25 ساله در این سفر گفت: در این باره هیچ اطلاعی از زمان صحبت‌های اولیه نشده است و بنابراین اظهارنظر در این زمینه غیرمعقول است، حتی در باره تفاهمنامه شانگهای و دیگر تفامنامه‌های مشابه تا زمانی سایه تحریم بر سر ایران است، کشوری جرات به خطر افکندن منافع خود و ریسک سرمایه‌گذاری و ارتباط تجاری با ایران را نمی‌پذیرد.
از شکست پروژه انزوا تا بهبود معیشت مردم
بر اساس این گزارش، رئیسی درحالی به پکن سفر کرده است که توافق ۲۵ساله میان ایران و چین در بلاتکلیفی به سرمی‌برد و این سفر احتمالا تلاشی خواهد بود برای اینکه روابط دوجانبه ایران و چین به سطحی بالاتر ارتقا یابد و در این مسیر، رئیس‌جمهور کشورمان باید ۵ اولویت را در نظر داشته باشد. اول: اولویت نخست در هدف‌گذاری این سفر، شکستن پروژه انزوای ایران است و غربی‌ها پس از بن‌بست مذاکرات برجام در شهریورماه، موج بی‌ثبات‌سازی داخلی کشور را به راه انداخته و مقدمات انزوای دیپلماتیک کشورمان را فراهم کردند و حالا سفر رئیسی به پکن این سیگنال را به غرب می‌فرستد که پروژه انزوا شکست خورده و تهران مناسبات خود با قدرت‌های جایگزین را تقویت می‌کند. دوم: این سفر می‌تواند جانی دوباره به توافق ۲۵ساله دو کشور دهد و توافقی که اجرای آن با حاشیه‌سازی‌های سیاسی دچار دست‌انداز شده و پس از کناره‌گیری علی لاریجانی از مسئولیت پیگیری آن، عملا کمرنگ شد تا اینکه احتمالا در این سفر توافقاتی برای احیای آن صورت بگیرد و نباید از یاد برد که از این توافق به‌عنوان جایگزین شرقی برجام یاد می‌شود. سوم: رئیسی در این سفر باید موضع قاطعی در ارتباط با مواضع منطقه‌ای چین اخذ کند.
او باید به همتای چینی خود این نکته را یادآوری کند که همکاری پکن با ریاض نمی‌تواند به قیمت تهدید تمامیت ارضی ایران تمام شود و چین باید از موضعی که در قبال جزایر سه‌گانه گرفت، حتما عقب بنشیند و رئیسی باید به چینی‌ها این موضوع را گوشزد کند که فشار غربی‌ها به ایران نمی‌تواند فرصتی به چین برای همنوایی با رقبای منطقه‌ای دهد. چهارم: چین در شرایط تحریم فرصت مناسبی برای جبران کاستی‌های اقتصادی ایران است. خرید نفت ایران با قیمت مناسب از یکسو و واردات محصولات چینی به کشور از سوی دیگر، سفره‌های ایرانی‌ها را بزرگ‌تر خواهد کرد. موضع ایران در دادوستد با چینی‌ها البته باید محتاطانه باشد تا پکن احساس نکند ایران در موضع ضعف، باید به این کشور امتیاز دهد و انتظار از ابراهیم رئیسی آن است که پس از این سفر، سیگنال‌های مثبت به بازار ارسال شود، نه منفی. پنجم: رئیسی در این سفر باید از چین به‌عنوان عضو امضاکننده برجام بخواهد که در مذاکرات احیای توافق هسته‌ای موضع مسئولانه‌تری اخذ کرده و به بازگشت توافق بدون زیاده‌‌خواهی غربی کمک کند و برجام الگویی برای همکاری‌های بین‌المللی است و شکست آن، برای پکن بی‌هزینه نخواهد بود، بنابراین چینی‌ها در صورت تلاش برای خروج برجام از بن‌بست، می‌توانند نشان دهند که بازیگر بین‌المللی موثری هستند بنابراین اگر رئیسی بتواند در پیگیری ۵ هدف یادشده موفق عمل کند، سفری موفق پیش‌رو خواهد داشت اما اگر هر یک از این اهداف تحت تاثیر فشار طرف مقابل قرار گرفته و به حاشیه رود، بعید است این سفر در داخل کشور و به ویژه در عرصه اقتصادی بازتاب مثبتی از خود برجای بگذارد.