در ابتدای شروع تحریمها علیه شرکت‌های کشتیرانی ایرانی، یکی از راه‌های دور زدن و کمرنگ کردن تحریمها تعویض پرچم کشتی‌ها بود ولی این حربه نیز تا زمانی مناسب بود و به مرور زمان این کار، توجه آمریکا را به خود جلب کرد. شاید تا زمانی دولت آمریکا تا حدی از تحریمها چشم‌پوشی و در برخی مواقع، نفت ایران را به صورت غیرمستقیم و از طریق واسطه‌های بین‌المللی خریداری می‌کرد ولی با توجه به مسائل مربوط به امنیت داخلی، فضا را برای اعمال فشار بر ایران مناسب تشخیص داد و اداره دریانوردی پاناما را تحت فشار قرار داده تا حق استفاده پرچم خود را از کشتی‌های نفتکش شرکت ملی نفتکش ایران متوقف سازد.
همزمانی منع استفاده از پرچم پاناما با بعضی از اخبار نشان‌دهنده شرایط نامناسبی است. بروز مشکلات امنیتی در داخل ایران، تحت فشار قرار دادن پاناما جهت جلوگیری از تردد ناوگان شرکت ملی نفتکش با پرچم این کشور، اعمال فشار و کنترل بر دولت و بانک‌های عراق جهت کنترل مبادلات ارزی با ایران، برنامهریزی برای حضور در تنگه پاناما و افزایش نرخ دلار دال بر برنامهریزی دقیق علیه فشار بیشتر بر ایران است. همان‌طور که در بودجه سال آینده برنامهریزی شده، حدود ۴۷درصد از درآمد دولت بر مبنای فروش نفت پیش‌بینی شده است. با یک تحلیل بسیار ساده متوجه می‌‌‌شویم که علاوه بر اعمال قطعنامه‌های پیاپی علیه ایران، این بار فشار مضاعفی بر صادرات نفت ایران اعمال شده است. در ماههای پایانی سال ۲۰۲۲ حمل محموله‌های نفت خام ایران به بالاترین حد خود رسیده بود و در شروع سال نو میلادی این روند رو به بهبود بود.
بعضی از آمارها نشان‌دهنده صادرات نفت و میعانات گازی به میزان روزانه ۳/ ۱ تا ۴/ ۱ میلیون بشکه در ماههای نوامبر و دسامبر است. به طور متوسط صادرات نفت ایران نسبت به سال ۲۰۲۱ یک‌سوم رشد داشته است ولی با توجه به اینکه منابع آماری از نظر ایران و چه آمریکا به صورت دقیق مشخص نیست، بنابراین دقیقا معلوم نیست این تصمیم دولت پاناما چه میزان از صادرات نفت ایران را کاهش خواهد داد.
البته دولت پاناما قبلا نیز اقدام به حذف پرچم کشورش از بعضی از نفتکش‌های سوریه کرده بود ولی باید در نظر داشت که با تعویض پرچم مشکلاتی از قبیل: تعویض بیمه و P&I Club (بیمه مسوولیت مالکان کشتی در برابر اشخاص ثالث) نیز برای کشتی پیش خواهد آمد. به طور قطع دولتمردان از پرچم‌های دیگر کشورها نیز برای جابه‌جایی محمولات نفتی ایران استفاده خواهند کرد؛ زیرا تجربیات سال‌های تحریم ما را آنقدر هوشیار کرده که صرفا از یک مسیر برای دور زدن تحریمها استفاده نکنیم.
اکنون زمان آن رسیده است که هوشیارتر از گذشته نسبت به اجماع غربی‌ها علیه ایران رفتار کنیم تا دچار مشکلات و مصائب جدیدی نشویم. باید توجه داشت عواملی مانند افزایش نرخ دلار، تورم، بیکاری، نبود مدیریت و برنامهریزی با فشارهای خارجی علیه کشور نیازمند تصمیم‌های دقیق و هوشمندانه‌تر از قبل است.
باید در شرایط کنونی منتظر اقدامات ناگهانی و غافلگیرکننده از طرف کردستان عراق و بازار هرات که از محل‌های مرتبط با قیمت دلار ایران است باشیم. همچنین باید در نظر داشت علاوه بر فشارهای اقتصادی، شوک‌های روانی نیز می‌تواند اثر مخربی بر کشور داشته باشد؛ شوک‌هایی مانند تصویب قطعنامه‌هایی علیه ایران، اعمال تحریم‌‌‌های جدید، ترویج شایعات، همه و همه باعث فشار مضاعف بر کشور خواهد شد.
دکتر کامبیز اعتمادی
نایب‌رئیس کمیته کانتینری و عضو کمیته آموزش، تحقیقات و مطالعات انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران