مالیات ستانی یکی از شناخته شده‌ترین ابزارهای تامین درآمدها و تحقق پروژه‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت‌ها در سراسر دنیا شناخته می‌شود و از این رو ابزار مورد استفاده در این راستا بسیار حیاتی و ضروری قلمداد می‌شود، چرا که پرداخت مالیات رویکردی دوسویه است که در صورت شفاف نبودن به نارضایتی‌ها در جامعه منتهی می‌شود این درحالی است که کارشناسان معتقدند در صورتی که مالیات‌ستانی بر اساس نظام هوشمند مالیاتی عملیاتی نشود تبدیل به یک ابزار حاکمیتی با اهرم فشار می‌شود که فرارهای مالیاتی بسیار در جامعه به وقوع می‌پیوندد.
البته مسئولان حوزه مالیاتی نیز در سال‌های اخیر در این مسیر گام برداشته‌اند اما به گفته کارشناسان هنوز فاصله زیادی در مسیر هوشمندسازی در این حوزه داریم.
مالیات‌ستانی و خروج از اقتصاد تک‌محصولی
نیما امیرشکاری، کارشناس اقتصادی و بازار سرمایه، دراین خصوص به «آرمان ملی» گفت: تعریف پایه‌های جدید مالیاتی تحت عناوین مختلف در سالجاری و آنچه که برای سال آینده تعریف شده است بر اساس اجرای طرح نوسازی نظام مالیاتی در کشور صورت می‌گیرد که تقریباً از سال 98- 99 آغاز شد و در این مسیر استفاده از نوآوری‌هایی در حوزه فناوری با نگاهی به قوانین بین‌المللی و نظام‌های مالیاتی موفق در سراسر کشور انجام شد و مالیات‌ستانی یکی از ضروری و بدیهی‌ترین اقداماتی محسوب می‌شود که همه کشورهای پیشرفته دنیا به روش‌های مختلف آن را در کشور خود اجرا می‌کنند تا باعث سرعت گردش پول در بازارهای موازی شود اما با توجه به نحوه اجرای آن و فرمولاسیونی که برای انجام آن به کارگرفته می‌شود خروجی و دستاوردهای آن متفاوت خواهد بود.
او افزود: تغییر رویکرد دولت از تامین بودجه با اتکا به درآمدهای نفتی به سمت درآمدهای مالیاتی فرآیندی مطلوب تلقی می‌شود که بر اساس قوانین جدید و پیشرفته اقتصادی انجام می‌شود که به بهبود حالِ اقتصاد بیمار و تک محصولی هر نظامی منتهی خواهد شد اما انجام این رویکرد و هر تصمیم اقتصادی و غیراقتصادی برای نیل به نتایج مطلوب باید به تدریج و آرام آرام و گذر از مراحل آزمایشی صورت گیرد نه از مجرای دستورات حاکمیتی بدون در نظر گرفتن پیامدهای احتمالی آن، چراکه در غیر اینصورت احتمال خطا و لغزش در مراحل اجرا را به‌همراه خواهد داشت.
ضرورت‌های به روزرسانی ابزارهای مالیات‌ستانی
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: دولت و مسئولین نظام مالیاتی با اقدامات صورت گرفته به اطلاعات و دیتاهای خوبی درراستای اجرای طرح مالیات ستانی دست یافته‌اند که باعث جامعیت و تمرکز در اخذ مالیات در مودیان شده و علاوه بر آن به شناسایی مودیان جدید نیز منجر شده است، اما اجرای عادلانه اخذ مالیات در گرو هوشمندسازی نظام مالیاتی در کشور و همچنین استفاده از تجهیزات و سامانه‌های دقیق و به روزرسانی شده است که به عنوان نمونه انطباق تراکنش‌های بانکی و مالی با خرید و فروش‌های افراد حقیقی و حقوقی یکی از مواردی است که می‌تواند به راستی‌آزمایی پرداخت مالیات کمک کند و این امر جز در بستر هوشمندسازی مالیات عملیاتی نمی‌شود . در سالیان اخیر بانک مرکزی در تعامل با نظام مالیاتی اقدامات موثری را انجام داده است اما هنوز با استانداردهای مطلوب فاصله بسیاری داریم.
او افزود: اتصال دستگاه‌های کارت‌خوان به نظام مالیاتی از جمله رویکردهایی محسوب می‌شود که در راستای اجرای قانون‌های مالیاتی جدید قابل توجه و مطلوب تلقی می‌شود و در حقیقت به تدریج دولت و مسئولان ذیربط در مسیر قوانین و اجرای مناسب درحیطه امور مالیاتی حرکت می‌کنند که جای امیدواری بسیار دارد اما در کشورهای صاحب نظام مالیاتی قوی علاوه بر برخورداری از نظام هوشمند در مرحله اخذ مالیات، از سیستم هوشمند و شفاف پس از اخذ مالیات و در مرحله عملکرد و هزینه کرد درآمدهای مالیاتی از سوی دولت نیز بهره‌مند هستند و این امر به افزایش تعاملات و اعتمادهای دوسویه کمک شایانی می‌کند و در حقیقت امور مالیاتی از ابتدا تا انتها و را به فناوری‌های نوین سپرده‌اند که با استناد به قوانین جامع اجرایی می‌شود این در حالی است که عدم امکان صدور فاکتور الکتریکی در ایران امکان رصد مستمر و دقیق بازرسان مالیاتی و اجرای مطلوب طرح مالیات ستانی بر محور عدالت مالیاتی – اجتماعی را ممکن نمی‌سازد.
بلوغ مالیاتی در گرو گذر از مرحله آزمایشی
امیرشکاری اضافه کرد: راه‌اندازی سامانه‌ها در بستر اینترنت در اکثر کشورها پس از طی دوره آزمایشی به مرحله به اصطلاح بلوغ می‌رسد که درصد قابلیت و کارآیی آنها را افزایش می‌دهد سامانه‌های طراحی شده در ایران در حوزه مالیات هنوز به مرحله بلوغ کامل نرسیده‌اند و باید پس از گذر از مرحله پایلوت و رصد مشکلات احتمالی به مرحله بلوغ برسند که به عنوان نمونه شبکه شتاب با کارآیی مطلوب فعلی در زمان افتتاح و آغاز به کار خود در سال 78 با مشکلات مختلفی مواجه بود که به تدریج مشکلات مشاهده و رفع شد و این مساله درباره سامانه‌ها و بانک‌های جامع اطلاعاتی در حوزه مالیات نیز صدق می‌کند و مسلماً از بی‌نظمی و اختلالاتی برخوردار است که نیازمند بررسی‌های کارشناسی شده دقیق و رفع آنها و به روزرسانی تجهیزات مورد نظر در این زمینه است اما آنچه که بدیهی است دولت و مسئولان در حوزه‌هایی که امکان درآمدزایی و کمک به پروسه دریافت درآمدی برای دولت از آن طریق متصور باشد همت و تلاش بیشتری دارند و این امر در خصوص سامانه‌های مالیاتی و به روزرسانی و تجهیز فناوری‌های آن با توجه به سهمی مطلوبی که در تحقق درآمدهای دولت دارد نیز مصداق دارد و پیش بینی می‌شود بر اساس شواهد موجود اجرای مطلوب نهایی با بهره گیری از نظام هوشمند مالیاتی در کشور حداکثر تا حدود سه سال دیگر عملیاتی شود.
او معتقد است: اجرای پایه‌های جدید مالیاتی در کشور مطمئنا نیازمند سامانه‌ها و شبکه‌های جامع و متصل به یکدیگر است که البته در سال‌های نخست به دلیل فقدان اطلاعات و عدم شفافیت سپرده‌ها و تراکنش‌های بانکی و بسیاری از عوامل دیگر امکان پذیر نیست و نیازمند همراهی با سازماندهی سایر بازارهای موازی در تولیدمانند سرمایه‌گذاری در بخش مسکن و ساختمان، بازارهای غیرمتشکل پولی، ارز و سکه است و مالیات بر این موارد با اختلالاتی هر چند کوچک مواجه خواهد شد که احتمال خروج از مسیر عدالت را به وجود خواهد آورد و در حقیقت با تاکید بر پایه فشارهای حاکمیتی راه خود را به جلو باز کند.
نواقص موجود در نظام بانکی
این کارشناس بازار سرمایه توضیح داد: البته در مسیر اجرای طرح‌های جدید مالیاتی چون ما هنوز در نظام بانکی خود اطلاعات کافی در مورد طبقه بندی مشتریان خود نداریم، همچنان با فرارهای مالیاتی بسیاری مواجه خواهیم شد که یا فعالیت خود را در حوزه‌های مختلف با وجود ثبت رسمی شرکت مخفی کرده‌اند و یا اینکه به صورت غیررسمی و ثبت نشدن شرکت در لایه‌های پنهان اقتصاد کشور فعالیت می‌کنند و مالیات نمی‌پردازند. گروهی که در حوزه رمزارزها فعالیت می‌کنند یا همچنین افرادی که در ارتباط با شرکت‌های خارجی هستند و مبادلات مالی خود را از طریق کانال‌های دیگر انجام می‌دهند افرادی هستند که از چشم نظام مالیاتی ما پنهان مانده‌اند و امید است با تقویت فناوری‌های مالیاتی و هوشمندسازی واجرای قوانین پیشرفته مالیاتی بتوان پول و سرمایه‌های راکد را در مسیر درست تولید و کسب و کار بازگرداند.
تاکید مسئولان بر هوشمندسازی نظام مالیاتی
ذبیح ا... خدائیان رئیس سازمان بازرسی کل کشور معتقد است: تبادل اطلاعات بین دستگاه دولتی با سازمان امور مالیاتی به درستی انجام نمی‌شود این در حالی است که بهترین منبع درآمدی با ثبات برای هر کشور اخذ مالیات است اخذ مالیات را راهکاری برای ثبات اقتصادی و مبارزه با تبعیض و اختلاف طبقاتی باید دانست. کشورهای تک محصولی که وابسته به یک منبع طبیعی هستند با مشکلاتی مواجه بوده که ثبات اقتصادی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رئیس سازمان بازرسی کل کشور افزود: سازمان امور مالیاتی باید از جایگاه و ابزار لازم جهت تحقق درآمدهای مالیاتی برخوردار باشد، راه مقابله با فساد و اخذ به موقع مالیات هوشمندسازی نظام امور مالیاتی است و در این راستا باید از طریق هوشمندسازی ارتباط مودیان و کارمندان را قطع کرد و سیستم‌های هوشمند باید با اخذ داده‌ها، میزان مالیات را محاسبه کند و از سوی دیگر مشمولان پرداخت مالیات، معافیت‌ها و تخفیف‌ها نیز باید از طریق محاسبه همین سیستم‌های هوشمند تعیین شود.
وضعیت کنونی محاسبات مالیاتی کشور
رئیس سازمان بازرسی کل کشور با بیان اینکه هنوز نمی‌توان ادعا کرد که محاسبه مالیات به‌طور هوشمند صورت می‌گیرد، گفت: همچنان تبادل اطلاعات بین دستگاه دولتی با سازمان امور مالیاتی به درستی انجام نمی‌شود، در حالی که همه داده‌های مربوط به مسائل مالی در دستگاه‌هایی که دارای بانک اطلاعات مالی هستند، باید در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار داده شود. امروزه با دنیای جدیدی با عنوان کسب و کارهای مجازی و ارزهای دیجیتال روبه‌رو هستیم و در حالی وارد این دنیای جدید شدیم که هنوز در کسب و کارهای حقیقی، شفافیت لازم وجود ندارد. رئیس سازمان بازرسی کل کشور ادامه داد: سودآوری کسب و کارهای مجازی بسیار زیاد است و باید روی این موارد برنامه‌ریزی دقیقی انجام داد؛ چراکه خواسته یا ناخواسته رمز ارزها وارد اقتصاد کشور شده است و باید برای آن راهکاری اندیشید و باتوجه به این امر الکترونیکی شدن روند رسیدگی‌ها ضروری است، چراکه طولانی بودن روند رسیدگی‌ها به دلیل اختلافات مالیاتی ممکن است سال‌ها به طول بینجامد در حالی که باید با چابک سازی سیستم، به همه رسیدگی‌ها سرعت داده شود.
فقدان اطلاعات مودیان خلأ سیستم مالیاتی کشور
رئیس سازمان بازرسی کل کشور بیان کرد: یکی از مشکلات جامعه در وصول مالیات‌ها، فرار مالیاتی است که آمار دقیقی از آن نیز در دست نیست، چراکه سنتی بودن امور در دستگاه‌ها، شناسایی منابع مالیاتی را مشکل کرده و راه حل آن الکترونیکی کردن امور در دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی است و سازمان امور مالیاتی بایستی از ضمانت اجراهای قانونی که در اختیار دارد در الزام دستگاه‌های اجرایی به همکاری با سازمان امور مالیاتی استفاده کند. رئیس سازمان بازرسی کل کشور اعلام آمادگی کرد تا در صورت اعلام نیاز سازمان امور مالیاتی، به کمک این سازمان آمده و قوانین به درستی شکل اجرایی به خود گیرد.