اَبربندر خلیج فارس با پسکرانه جمعیتی، صنعتی و دسترسی به کریدورهای زمینی، زمینه جذب کالاهای ترانزیتی و تغییر رویه های صادرات و واردات کالاها در رقابت با کشورهای ترکیه و عراق را فراهم می‌کند.
قرار است ظرف کمتر از 5 سال دیگر بندر بزرگ فاو در استان بصره (جنوب شرقی عراق) به بهره‌برداری برسد. بر این اساس قرار است این بندر در افق چشم‌انداز 2038 میلادی با 90 پست اسکله و 99 میلیون تن ظرفیت تخلیه و بارگیری کشتی‌ها در سال، به عنوان دهمین بندر جهان، در جایگاه بزرگترین بندر خاورمیانه قرار گیرد، اگر چه تردیدهایی در مورد تحقق وجود دارد.
بزرگترین و فعال‌ترین پایانه کانتینری عراق در بندر تجاری ام‌القصر استان بصره قرار دارد که عملکرد آن در سال 2022 با حدود 1.2 میلیون TEU حدود 8 برابر مجموع عملکرد کانتینری بنادر امام خمینی (ره) و خرمشهر بوده است. بندر ام القصر با حمایت دولت و وزارت حمل و نقل عراق، توانسته کانونی امن و کارآمد را برای سرمایه‌گذاری خارجی بلند مدت ترمینال اپراتورهای بزرگی نظیر CMA CGM, MSC, ICTSI, Gulftainer فراهم آورد.
حضور ترمینال اپراتورهای مهم منطقه‌ای و بین‌المللی در کنار شرکای عراقی در پایانه‌های کانتینری بندر ام القصر به افزایش چشمگیر عملکرد آن انجامیده و خطوط کشتیرانی بزرگ دنیا را به برقراری سرویس‌های منظم لاینر به این بندر (با وجود آنکه در انتهای خلیج فارس قرار دارد) متقاعد ساخته است. در همین حال خط ریل جدیدی که خلیج فارس را از طریق بندر بزرگ فاو و خاک عراق به ترکیه و اروپا می‌رساند، در فاز طراحی است و این بار عراق به عنوان کشوری با ماهیت عملکرد ترانزیتی در نظر گرفته شده است.
عراق در حال سرعت بخشیدن به این پروژه است، چون به خوبی از پتانسیل خود برای ایفای نقشی مهم در حمل و نقل و تجارت بین جنوب و جنوب شرق آسیا و اروپا آگاه است. این پروژه "Dry Canal" نام دارد که بندر بزرگ فاو را که ساخت آن از سال 2020 در دست انجام است، به شمال عراق و ترکیه متصل می‌کند و شامل احداث خطوط راه آهن جدید به طول 2200 کیلومتراست. این خطوط ریلی پس از اتصال به ترکیه به شبکه ریلی و جاده‌ای اروپا متصل خواهد شد.
ترکیه به عنوان یکی از کانون‌های اصلی ترانزیت کالا و کانتینر برای ترافیک ریلی از شرق به غرب دنیا مطرح است و به همراه جمهوری آذربایجان و گرجستان نقش مهمی در کریدور میانی (Middle Corridor) برای انتقال محموله‌های ورودی از چین از طریق دریای خزر به سمت اروپا دارد. به تازگی شرکت‌های بیشتری بنادر ترکیه را در شبکه‌های حمل و نقلی خود قرار داده‌اند تا از مزایای ترانزیتی و لجستیکی آن کشور بهره ببرند به طوری که در سال 2022 حدود 81 میلیون تن کالا از طریق خاک ترکیه ترانزیت شده است.
هنگامی که بندر بزرگ فاو در جنوب عراق تکمیل شود، گزینه دیگری برای نقل و انتقال کالا از جنوب و جنوب شرق آسیا به اروپا اضافه می‌شود. به عنوان مثال محموله‌های کشور هند می‌توانند علاوه بر بندر شهید رجایی ایران و بندر جبل علی در امارات، کانون دیگری برای رسیدن به مقاصد خود پیدا کنند. ظرفیت عملیات پایانه کانتینری بندر بزرگ فاو پس از تکمیل در سال 2038 میلادی بالغ بر 7.5 میلیون TEU در سال خواهد بود.
موج شکن‌های بندر بزرگ فاو جمعا 24 کیلومتر طول دارند که بخش شرقی را یک شرکت یونانی و بخش غربی را شرکت "دِوو" کره جنوبی ساخته است. احداث بخش بزرگی از زیرساخت این بندر را نیز شرکت "دِوو" دنبال می کند. شرکت ایتالیایی PEG موظف به انجام مطالعات امکان سنجی این پروژه شده که تا پایان سال 2023 میلادی ارائه خواهد شد. قرار است مناقصه احداث اولین قطعه از راه آهن برقی عراق در سال جاری اکران شود. در همین حال شنیده شده که شرکت آلستوم فرانسه مجری پروژه راهبردی اتصال بندر بزرگ فاو به ترکیه با طول 2200 کیلومتر طول شده است.
با وجود چنین پروژه‌های بندری بزرگ در حال تکمیل و ایجاد دسترسی های لجستیکی ریلی و جاده ای پسکرانه آن که عملا مبدل به راه گذری جدید برای اتصال شرق به غرب خواهد بود ، ایران نیز باید به دنبال یافتن و سپس اجرایی کردن فرصت های خود در جهت عقب نماندن از عرصه تجارت و رقابت منطقه ای باشد.
بندر خلیج‌فارس ایران میان‌بر ارتقا تجارت دریایی ایران
در همین حال بندر بزرگ خلیج فارس در واقع همان فرصتی است که می بایست از آن به‌عنوان راهکاری در جهت دستیابی جایگاه تجارت دریایی ایران و توسعه این جایگاه در نقش آفرینی در راه گذرهای جدید تجارت دریایی از شرق به غرب ، نام برد.
بی شک احداث بندر بزرگ خلیج فارس در استان خوزستان و در کانال طبیعی و منحصربه‌فرد خور موسی در راستای ایجاد توازن در رقابت منطقه ای بویژه در شمال خلیج فارس و در رقابت با توسعه بنادر فاو و ام‌القصر در خور زبیر و خور عبدالله عراق و برنامه های توسعه ای کشور ترکیه ، خواهد بود.
در شرایطی که یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و توسعه بنادر ، عاملی به نام « ضریب دسترسی دریایی» به‌واسطه موقعیت جغرافیایی و جمعیتی آنها خواهد بود؛ بندر بزرگ خلیج فارس با داشتن پسکرانه جمعیتی ، صنعتی و دسترسی به کریدورهای زمینی با فراهم کردن بستر جذب کالا ، نه تنها نقش استان خورستان را در رشد اقتصادی کشور مشهودتر می‌کند ، بلکه توأمان ، زمینه جذب کالاهای ترانزیتی و تغییر رویه های صادرات و واردات کالاها در رقابت با کشورهایی نظیر ترکیه و عراق ، در مسیر راه گذر شرق به غرب را فراهم خواهد ساخت.
بهروز آقایی-مدیرکل بنادر و دریانوردی خوزستان