آزاد راه تهران شمال یکی از پروژه های عمرانی پرچالش در تاریخ طرح های عمرانی کشور است که در طول بیش از 25 سال اخیر همچنان تا بهره‌برداری کامل فاصله دارد.
اسفندماه سال 98، همزمان با افتتاح قطعه یک آزادراه تهران-شمال، پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان، وعده داد که باند رفت قطعه دو این آزادراه تا آخر سال 99 یا اوایل 1400 تکمیل می‌شود اما بعد از گذشت 2 سال، بهره‌برداری از قطعه دو باز هم به عقب افتاده و این بار زمان افتتاح از سوی بنیاد مستضعفان به عنوان سرمایه‌گذار و پیمانکار ساخت آزادراه، به بهار 1402 موکول شده است.
قرار بود آزادراه تهران- شمال بعد از 25 سال در دولت قبل تکمیل شود که این وعده عملی نشد. پروژه ساخت آزادراه تهران- شمال در 4 منطقه و در مجموع 121 کیلومتر، تا سال 1394 در دست پیمانکاران چینی بود، اما پس از آن در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و بنیاد در حال حاضر بهره‌بردار باند یک و 4 این آزادراه است که تکمیل شده و زیر بار ترافیک رفته است. منطقه دو آزادراه تهران- شمال، در ادامه منطقه یک، از شهرستانک شروع می‌شود و به طول 22 کیلومتر، بعد از عبور از کوه‌های البرز، به شمال دامنه البرز در پل زنگوله، در کیلومتر 55 آزادراه به جاده فعلی چالوس متصل می‌شود. قطعه ۲ آزادراه تهران- شمال به ۲ باند رفت و برگشت تقسیم شده و طبق زمانبندی پیمانکار، مسیر رفت زودتر باید تکمیل شود و زیر بار ترافیک برود.
ارتقای ایمنی، کاهش زمان سفر و مصرف سوخت مزایای بهره‌برداری از آزادراه تهران- شمال محسوب می‌شود. در واقع ساخت آزادراه تهران شمال با هدف کاهش هزینه‌ها و حفظ محیط زیست طرح‌ریزی شده است تأخیر در تکمیل آن، سالانه ضرر هنگفتی دارد. بنا بر برآوردها تکمیل قطعه یک و دو حدود 100 میلیون لیتر مصرف سالانه بنزین را کاهش می‌دهد. در حال حاضر با استفاده از قطعه یک آزادراه مسافت سفر از تهران به شمال ۶۰ کیلومتر کاهش یافته و با بهره‌برداری از قطعه ۲ حدود هفت کیلومتر دیگر نیز از این مسیر کاسته می‌شود.
اعداد و ارقام نشان می‌دهد که هر روز یا هر ماه و هرسال تأخیر در ساخت و تکمیل بخش‌های باقیمانده (قطعه دو و سه) آزادراه تهران-شمال، ضرر و زیان هنگفتی را بر منابع ملی تحمیل می‌کند و تکمیل آن در زمانبندی اعلام شده با توجه به سال‌ها تأخیر در ساخت پروژه، در حال حاضر باید در اولویت قرار بگیرد.
آزادراه تهران-شمال، همچنین به عنوان حلقه میانی کریدور ترانزیتی شمال – جنوب عمل می‌کند و اتصال دهنده بخش‌های جنوبی و مرکزی کشور به دریای خزر است، با توجه به برنامه رشد و رونق ترانزیت، این موضوع اهمیت تکمیل آزادراه تهران-شمال را بیشتر کرده است.
عملیات شبانه
بنیاد مستضعفان در چند سال اخیر اعلام کرده که برای تکمیل قطعه دو آزادراه تهران- شمال در موعد مقرر، ساخت و ساز را به صورت سه شیفت اجرا می‌کند. سعید شاهسواری، مدیرعامل شرکت آزادراه تهران – شمال، در پاسخ به «ایران» در این خصوص که آیا عملیات ساخت در شیفت شب خطری را متوجه کارگران و عوامل ساخت و ساز نمی‌کند، گفت: اجرای عملیات شبانه غیرقانونی نیست. خطری ندارد.
این درحالی است که شنبه همین هفته حادثه‌ای در قطعه در حال ساخت اتوبان تهران شمال موجب مجروح شدن 12 نفر شد. به گفته مسئولان بنیاد مستضعفان این حادثه در شیفت کاری شب رخ داده است. این حادثه در سر درِ ورودی یکی از تونل‌های باند رفت منطقه دوم آزادراه و در محدوده جنوبی بیرون از تونل رخ داده است. با اینکه عوامل امدادی جمعیت هلال احمر استان البرز تعداد آسیب دیدگان این حادثه را 12 نفر اعلام کرده است اما مدیرعامل شرکت آزادراه تهران- شمال حادثه‌دیدگان را 4 نفر اعلام کرد. مدیرعامل شرکت آزادراه تهران- شمال از ترخیص دو کارگر از بیمارستان خبر داد و با تکذیب خبر مصدومیت ۱۲ کارگر، گفت: برای دو کارگر دیگر نیز گزارشی از شکستگی اعضا نداشتیم، اما در حال طی مراحل درمان هستند.
وی درباره زمان حادثه کارگاهی توضیح داد: عملیات کارگاهی در این محور با هدف تکمیل و ساخت بموقع در سه شیفت ادامه دارد، این حادثه در شیفت شب و ساعت ۱۰:۲۰ رخ داد.
تأمین منابع
از قطعه دو آزادراه تاکنون تونل البرز به طول بیش از شش کیلومتر به بهره‌برداری رسیده است. مهم‌ترین دلیل تأخیر ساخت آزادراه تهران- شمال تأمین منابع مالی آن از سوی متولیان ساخت اعلام می‌شود. این در حالی است که تأخیر در ساخت سالانه هزینه تکمیل این آزادراه را چند برابر می‌کند. بنیاد مستضعفان که سرمایه‌گذار قطعه دو آزادراه است، اعلام کرده تاکنون 11 هزار میلیارد تومان برای آن هزینه کرده است و به گفته فتاح، دولت نیز باید به همین میزان در این بخش سرمایه‌گذاری داشته باشد. این در حالی است که شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل به عنوان متولی بخش دولتی در این پروژه، هزینه ساخت را 6 هزار میلیارد تومان برآورد کرده است. سال 98 هزینه مورد نیاز برای تکمیل قطعه دو حدود 2 هزار میلیارد تومان برآورد شده بود.
با توجه به اینکه ساخت قطعه دو کاملاً توسط عوامل داخلی است بنابراین هزینه‌های ساخت نباید نسبت به برآوردی که شده تغییر زیادی داشته باشد اما بنیاد مستضعفان هزینه ای که برای تکمیل طرح اعلام کرده تقریباً دو برابر هزینه اولیه است.
بنیاد مستضعفان به عنوان سرمایه‌گذار در پروژه آزادراه تهران- شمال، همزمان بهره‌بردار نیز است و 10 سال عوارض آزادراهی را دریافت می‌کند. عوارض آزادراهی در اتوبان تهران- شمال برای خودروهای عبوری در روزهای عادی 94 هزار تومان و در آخر هفته‌ها و روزهای تعطیل 134 هزار تومان است. بر اساس این گزارش، به طور متوسط در روزهای عادی 255 هزار خودرو سواری (به غیر از وانت، مینی‌بوس و اتوبوس) و در روزهای پیک، 272 هزارسواری از منطقه یک آزادراه تهران -شمال عبور می‌کند. به این ترتیب درآمد حاصل از عوارض آزادراه تهران- شمال برای بنیاد مستضعفان به طور متوسط ماهانه 60 میلیارد تومان فقط از عبور خودروهای سواری است.
عوارض آزادراه تهران-شمال بیشترین نرخ عوارض در میان آزادراهای موجود در کشور است و متوسط عوارض آزادراه‌های دیگر در مجموع کمتر از 20 هزار تومان است.
برای تکمیل قطعه سه هنوز برنامه مشخصی اعلام نشده است، پیش‌تر مسئولان از احتمال حضور پیمانکاران چینی برای تکمیل این قطعه خبر داده بودند. از چهار قطعه یا منطقه آزادراه تهران-شمال قطعه نخست و چهارم آن به بهره‌برداری رسیده است و دو قطعه دیگر باقی مانده است.