اگرچه سالانه 120 هزار میلیارد تومان یارانه مستقیم برای یارانه آرد و نان پرداخت می‌شود، اما به خاطر یارانه‌ای بودن قیمت آرد خبازی‌ها، قبل از حذف ارز ترجیحی، فاصله قیمت آرد نانوایی‌ها و آرد صنف و صنعت حدود چهار برابر بود، اما بعد از حذف ارز ترجیحی، این فاصله به حدود 16 برابر رسیده و این انگیزه‌ای قوی برای انحراف آرد یارانه‌دار نانوایی‌ها به سایر مصارف به‌همراه دارد. حال وزارت امور اقتصادی و دارایی قصد دارد از طریق مدیریت هوشمند داده‌ها و توزیع نان به وسیله کارتخوان‌های هوشمند در سراسر کشور بر نحوه مدیریت آرد و نان نظارت کند و قصد دارد، میزان انحراف آرد یارانه‌ای از این طریق را به حداقل کاهش دهد.
98 درصد نانوایی‌های تحت پوشش کارتخوان
محمد جلال مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در امور هوشمندسازی مدیریت آرد و نان در خصوص آثار مرحله اول مدیریت هوشمند آرد و نان گفت: مرحله اول طرح مدیریت هوشمند آرد و نان، تکمیل زنجیره داده‌ها در زمینه گندم، آرد و نان بود که به وسیله مدیریت داده‌ها اجرا شد و از اردیبهشت‌ماه سال جاری از استان زنجان شروع و به تدریج تکمیل شد، به گونه‌ای که 76 هزار نانوایی در سراسر کشور به کارتخوان هوشمند نانوایی‌ها تجهیز شدند و در 18 هزار روستا که معمولاً هر روستا یک نانوایی دارد، نیز این کارتخوان‌ها نصب شده است. در حال حاضر بالای 98 درصد نانوایی‌های کشور تحت پوشش کارتخوان‌های هوشمند آرد و نان هستند.
تحقق شفاف‌سازی آمارفروش نان
جلال در خصوص ویژگی کارتخوان‌های هوشمند نانوایی‌ها افزود: در کارتخوان‌های سنتی فقط تراکنش‌ها ثبت می‌شد، ولی در کارتخوان هوشمند هم قیمت و هم نوع نان و تعداد آن ثبت می‌شود. داده‌ها قابل اتکای طرح هستند. موقعیت مکانی کارتخوان‌ها مشخص است. نحوه استفاده هم بسیار ساده است، مانند تلفن همراه که اکثر مردم با آن آشنا شده‌اند. همچنین تاکنون یکصد میلیون کارت ملی یکتا سابقه خرید از سامانه هوشمند را تجربه کرده‌اند؛ یعنی هر کارت حداقل یک‌بار برای خرید نان از این سامانه مورد استفاده قرار گرفته است. وی بیان داشت: البته در سامانه هوشمند کارتخوان نانوایی‌ها دو اصل مهم است.
در سمت مردم نه آزادسازی قیمت نان و نه سهمیه‌بندی نان مطرح است، بلکه قیمت نان تغییر نمی‌کند و هیچ سهمیه‌بندی هم نداریم، به گونه‌ای طراحی شده است که براساس داده‌محوری و تحلیل داده‌ها تصمیم می‌گیریم. بنابراین در بخش مصرف‌کننده محدودیتی از نظر قیمت یا تعداد وجود ندارد. تعداد تراکنش‌های روزانه بین 9.5 تا 10 میلیون تراکنش برای خرید نان ثبت شده است. متوسط هر خانوار سه روز یک‌بار نان خریداری کردند. در کشور بین 27 تا 28 میلیون خانوار وجود دارد. در مجموع روزانه بین 100 تا 120 میلیون قرص نان از انواع مختلف به فروش می‌رسد.
تداوم تثبیت قیمت آرد و نان
مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه فاز دوم مدیریت هوشمند آرد و نان به‌صورت گام به گام از بهمن آغاز می‌شود، تصریح کرد: قیمت نان افزایش نمی‌یابد، همچنین در این مرحله تلاش داریم با حاکمیت داده‌ها میزان انحراف در توزیع آرد و نان را به حداقل برسانیم. البته رویکرد ما عدم آزادسازی قیمت نان و عدم محدودیت آرد برای مصرف‌کنندگان است ،همچنین با این منطق جلو می‌رویم، اما نانوایی‌ها براساس عملکرد فروش نان خود، سهمیه آرد دریافت می‌کنند، آن هم براساس داده‌هایی است که در کارتخوان هوشمند پردازش می‌شود.جلال با اشاره به اینکه در فرایند مذکور تراکنش‌های غیرواقعی احصا و حذف می‌شود افزود: در دوره خرید آرد توسط نانوایی از این پس معادل عملکرد دوره‌های قبلی با چند درصد بالاتر از دوره گذشته آرد یارانه‌ای اختصاص می‌یابد، البته قیمت آرد برای همه نانوایی‌ها مشابه سابق و بدون تغییر است.
شرایط افزایش سهمیه آرد نانوایان
مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در خصوص جزئیات افزایش یا کاهش اختصاص آرد به نانوایان در فاز دوم تصریح کرد: مبنای اصلی عملکرد ما یک‌ماهه است، البته دوره دریافت آرد برای هر نانوایی متفاوت است. برای برخی دوره‌های 10 روزه، 15 روزه یا 30 روزه محاسبه می‌شود و متناسب با عملکرد دوره‌های قبلی، سهمیه آرد دریافت می‌کنند، یعنی برای هر ماه در دوره‌های 10 روزه یک‌سوم ماه در دوره‌های 15 روزه یک‌دوم یا 30 روزه به همان اندازه قبل اختصاص می‌یابد. همچنین هر نانوایی که فروش نان بیشتری داشته باشد و ساعت کارش را بخواهد افزایش دهد، در دوره آینده سهمیه آرد با چند درصد افزایش دریافت می‌کند، یعنی امکان افزایش تولید وجود خواهد داشت و کسی که قصد دارد نان بیشتری بفروشد و سهمیه او کفاف عملکردش را ندهد، سهمیه‌اش بالا می‌رود و به‌تدریج هر دوره که عملکرد محقق شود، براساس داده‌های کارتخوان هوشمند تا 10 درصد امکان افزایش سهمیه آرد وجود دارد.
حداقل دو برابر شدن کمک هزینه نانوایان
جلال در زمینه افزایش کمک هزینه به نانوایان هم گفت: اگرچه ا فزایش کمک‌هزینه نانواها به‌دلیل عدم افزایش قیمت نان در سال جاری و بر اساس قولی که دولت برای جبران افزایش هزینه اجاره یا دستمزد نانواها داده است، از اول طرح 15 درصد ارزش عملکرد فروش نان برای نانوا واریز می‌شد، اما در فاز دوم این رقم به دو برابر افزایش می‌یابد. همچنین در پایان هر روز عملکرد کارتخوان در فروش نان مبنای محاسبه کمک‌هزینه قرار می‌گیرد و از این پس، این کمک‌هزینه به 30 درصد افزایش می‌یابد، البته این عدد قطعی نشده وممکن است بین 30 تا 35 درصد از عملکرد نانوا در هر روز به‌عنوان کمک‌هزینه به حسابش واریز شود.
تمرکز بر نظارت مردمی و بازرسان ویژه
این مقام مسئول در خصوص تدابیر کنترل بیش‌اظهاری در فروش تعداد نان توسط برخی نانوایان افزود: مدیریت هوشمند آرد و نان به خاطر تحلیل داده‌ها و بهره‌برداری از داده‌ها است و توصیه به همه نانوایان این است که بزرگترین دارایی یک نانوا سوابق تراکنشی او در کارتخوان هوشمند است، بنابراین نسبت به سلامت و درستی داده‌های خود دقت کنند، البته در برخی نانواها مشاهده می‌شود که مثلاً با یک کارت بانکی خریدهای غیرمتعارف به‌عنوان مشتری ثبت می‌شود، چون سامانه هوشمند است آن را شناسایی می‌کند، یا ممکن است برخی نانوایان نان را گران‌تر بفروشند یا تعداد بیشتری نان ثبت کنند، در حالی که کمتر از آن به مشتری تحویل می‌دهند. در این زمینه هم از نظارت مردمی استفاده می‌شود و هم بازرسان ویژه وجود دارند که در صورت کشف تخلف، جریمه‌های آن چنان سنگین خواهد بود که دیگر کسی به فکر رفتار متقلبانه نباشد. همچنین با پردازش داده‌ها و استخراج آن می‌توان عملکرد واقعی نانوا را به دست آورد،اگر عملکرد واقعی کمتر باشد، میزان سهمیه آرد و حتی کمک‌هزینه به نانوایی در دوره‌های بعدی کم می‌شود و رتبه نانوا کاهش پیدا می‌کند.
در نظر گرفتن مجازات‌های پرهزینه
جلال با اشاره به اینکه کاهش رتبه اثر مستقیم بر کاهش تخصیص آرد در دوره آتی نانوایان دارد، گفت: رفتار متقلبانه به افزایش سهمیه کمک نخواهد کرد و در دوره‌های آتی اثر منفی می‌گذارد. مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در امور هوشمندسازی مدیریت آرد و نان تأکید کرد: در بررسی‌های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که اکثر نانوایی‌ها درست عمل می‌کنند، اما برخی رفتارهای متقلبانه را در برخی نانوایی‌ها هم شناسایی کرده‌ایم؛ برخی نانوایی‌ها تراکنش‌های غیرواقعی ثبت می‌کنند که این تراکنش‌ها بر افزایش آرد و کمک‌هزینه اثری ندارد و در آینده به‌دلیل دقت در رتبه نانوا، سهمیه آرد طبق رتبه خواهد بود، بنابراین نانوایان باید به سلامت و غیرواقعی بودن تراکنش‌ها دقت کافی داشته باشند. همچنین مسأله کم‌فروشی یا کسری چانه خمیر نان را به دقت کنترل کنند و از کم‌فروشی اجتناب کنند، چون مجازات‌های معنی‌داری در نظر گرفته شده است.
این مقام مسئول با بیان اینکه بنای ما اعتماد به نانوایی‌ها است، تصریح کرد: اگر مورد خلافی مشاهده شود، مجازات‌ها، پرهزینه خواهد بود و امکان جبران برای نانوایی‌ها سخت است، البته در این روند بازرسان مردمی و بازرسان حرفه‌ای به‌صورت موردی از نانوایی‌ها خرید می‌کنند. مردم هم می‌توانند نسبت به کمیت و کیفیت نان، ابعاد و وزن نان، نحوه برخورد نانوا و بهداشت نانوایی اعلام نظر کنند و روی برنامک تخصصی نانوایی‌ها و نرخ‌های اعمالی اظهار نظر کنند. همچنین در مورد باز و بسته بودن نانوایی اطلاع‌رسانی کنند و رفتارهای غیرواقعی از طریق کارتخوان‌های هوشمند شناسایی می‌شوند.
در این زمینه سایتی با نرم‌افزار نانی‌نو راه‌اندازی شده است. این برنامک یک سمتی برای مردم دارد که می‌توانند تخلف‌های احتمالی نانوا را گزارش کنند و یک سمت برای نانوا دارد که می‌تواند کارنامه و سوابق و عملکرد خودش را ببیند. مردم هم می‌توانند برای رتبه‌بندی نانوا و ویژگی نانوایی اظهارنظر کنند. جلال با اشاره به اینکه آرد یارانه‌ای ارزان است، افزود: دولت پیش‌بینی لازم را برای تأمین گندم و آرد یارانه‌ای برای بودجه سال آینده را انجام داده است. طبق قول وزارت جهاد کشاورزی، در تأمین گندم برای آرد هیچ محدودیت و کمبودی نداریم. برای سال آینده هم پیش‌بینی لازم صورت گرفته و تغییر خاصی برای نان مردم و مشتریان صورت نمی‌گیرد
شناسایی روزانه 5 هزار تن آرد خارج از مصرف
مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در خصوص میزان فاصله قیمتی آرد نانوایی‌ها گفت: قبلاً این فاصله قیمت به‌طور متوسط چهار برابر بود اما بعد از حذف ارز ترجیحی متوسط 16 برابر شده؛ یعنی آرد غیرنانوایی 16 برابر گران‌تر از آرد نانوایی است و این باعث شکل‌گیری هدررفت آرد می‌شود. بنابراین دولت در نظر دارد با مدیریت هوشمند اتفاقی که طی دهه‌ها به دلیل فاصله قیمت گندم، آرد و نان در مصارف مردمی و صنعتی وجود دارد، از هدر رفت آن جلوگیری کند. این عدد با مدیریت داده‌ها کشف شد و روزانه 5 هزار تن آرد خارج از مصرف شناسایی شد.قبلاً ابعاد این هدررفت ناپیدا بود اما اکنون با اجرای طرح و تحلیل داده‌ها این میزان هدررفت روشن شد.