آژیر هشدار وزارت نیرو برای میزان هدر رفت آب درکشور به صدا درآمده است؛ این رقم اکنون در شبکه توزیع به 25 درصد رسیده یعنی حدود یک چهارم از کل آب تزریق شده به شبکه.
از هدررفت آب در شبکه توزیع به عنوان یکی از چالش‌های مهم دو دهه اخیر صنعت آب و فاضلاب کشور یاد می‌شود، چالشی که باعث شده بخشی از منابع آب کشور به سهولت از دست برود. این چالش زمانی بیشتر نمود پیدا می‌کند که با خشکسالی‌های مکرر و افت بارندگی، هم اکنون حدود ۲۷۰ شهر کشور دچار تنش آبی بوده و میزان ذخایرآب کشور در مقایسه با میانگین ۵ سال اخیر ۳۰ درصد افت کرده است.
بخشی از افت ذخایر آب کشور را اکنون می‌توان در رابطه‌ای مستقیم با افت 30 درصدی بارش‌ها نسبت به میانگین 30 ساله اخیر کشور دانست.
میانگین بارندگی کشور تاکنون چیزی حدود 43 میلیمتر بوده هرچند که براساس میانگین 30 ساله تا این بازه زمانی باید 63 میلیمتر بارندگی رخ می‌داد. ایران با قرارگیری در ناحیه خشک و نیمه خشک بیابانی یکی از کشورهایی است که از دیرباز با کم‌آبی مواجه بوده است. در سال‌های اخیر هم هدررفت آب، افزایش بی رویه مصرف، تغییرات اقلیمی و رشد زندگی شهری و ارتقای سطح بهداشت جامعه بویژه لزوم توجه به موضوع شست‌وشو در پاندمی کرونا، بر افزایش شدید مصرف آب و کاهش قابل توجه ذخایر آبی تأثیرگذار بوده است.
علاوه بر کاهش بارندگی در سال‌های اخیر و سال آبی جاری، اطلاعات آب و هوایی نشان می‌دهد که میانگین دما در مهرماه جاری در اکثر استان‌های کشور از میانگین بلندمدت بیشتر بوده است.
به عبارتی، در کل کشور در حدود ۲ درجه سانتی‌گراد دمای میانگین در روز ۲۴ مهرماه از میانگین بلندمدت مشابه بیشتر بوده است.
هدر رفت زیاد آب چالشی مهم در صنعت آب
درحال حاضر هدررفت آب به دو شیوه فیزیکی و واقعی و هدر رفت ظاهری صورت می‌پذیرد.
هدر رفت واقعی آب، شامل بخشی از آب ورودی به شبکه توزیع بوده، بدون آنکه مصرف شود و به صورت نشت‌های مختلف از شبکه به هدر می‌رود. این نوع هدر رفت، شامل نشت از خطوط انتقال، نشت از شبکه توزیع، نشت از انشعاب، نشت از مخازن شبکه و سرریز از مخازن شبکه می‌شود.
گفته می‌شود که میزان هدر رفت فیزیکی و واقعی آب از شبکه توزیع در محدوده 15.7 درصد است.
هدررفت ظاهری آب هم شامل بخشی از آب ورودی به شبکه توزیع بوده که به صورت‌های مختلف توسط مشترکین مصرف می‌شود، ولی درآمدی برای شرکت‌ها ندارد.
به عبارت دیگر این بخش از آب ظاهراً به هدر می‌رود، ولی به انواع مختلف از جمله مصارف غیرمجاز، خطای مدیریت داده‌ها و سیستم و عدم دقت تجهیزات اندازه‌گیری مصرف می‌شود.
براساس اعلام دفتر مدیریت مصرف، خدمات مشترکین و کاهش هدررفت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، میزان هدررفت ظاهری آب در حال حاضرحدود 14.3 درصد است.
هم اکنون قیمت تمام شده آب در بخش بهره‌برداری 4 هزار تومان و در بخش اجرا حدود 6 هزار تومان است. به عبارتی تأمین هر مترمکعب آب شرب برای دولت ۱۰ هزار تومان هزینه دربر دارد. هرچند که در بخش خانگی به طور متوسط کمتر از هزار تومان به ازای مصرف هر مترمکعب از مشترکان دریافت می‌شود. با این حال، متوسط رقم دریافتی از مشترکان در همه بخش‌های مصرفی، هزار و 500 تومان به ازای هر مترمکعب است.
با ضرب و تقسیم میزان مصرف 400 میلیون مترمکعبی آب سالانه در ۳۰۰ هزار انشعاب آب غیرمجاز کشور در رقم تمام شده آب، مشخص می‌شود که هدررفت آب، چه زیان سنگینی را به دولت تحمیل می‌کند.
اما چرا میزان هدر رفت درشبکه آب کشور تا این حد بالا است؟
درحال حاضر حدود 40 هزار کیلومتر شبکه آب فرسوده شهری و 30 هزار کیلومتر شبکه آب فرسوده روستایی در کشور وجود دارد. نوسازی این مقدار شبکه فرسوده با هدف جلوگیری از هدررفت آب در شرایط فعلی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بوده است. گفته می‌شود که نوسازی هر کیلومتر شبکه آب فرسوده، نیازمند صرف 900 میلیون تومان اعتبار است.
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف، خدمات مشترکین و کاهش هدررفت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور پیش‌تر در گفت‌وگو با «ایران»، میزان مصرف آب سالانه در ۳۰۰ هزار انشعاب آب غیرمجاز کشور را ۴۰۰ میلیون مترمکعب دانست و افزود که میزان آب بدون درآمد در بخش شبکه آب شهری یک میلیارد و 600 میلیون مترمکعب بوده که با اضافه کردن آب بدون درآمد بخش روستایی، مجموع آن حدود 2 میلیارد مترمکعب در سال می‌شود.
علی سیدزاده، میزان اعتبار مصوب امسال برای جلوگیری از هدررفت آب را حدود 50 میلیارد تومان دانست و هشدار داد که اگر مقابله با هدررفت آب به صورت جدی پیگیری نشود، شاخص هدررفت آب افزایشی خواهد شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که شاخص میانگین مصرف آب بدون درآمد در کشورهای توسعه‌یافته 15 درصد است، حال آنکه همین شاخص در کشورهای در حال توسعه در محدوده حدود 35 درصد قرار دارد. شاخص میزان هدررفت آب در کشور از شاخص کشورهای خاورمیانه به مراتب بهتر بوده هرچند که شاخص هدررفت آب کشور در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته اروپایی به مراتب ضعیف‌تر است. بنابراین برای بهبود در این شاخص، چاره‌ای جز نوسازی شبکه فرسوده وجود ندارد.
مدیرکل دفتر مدیریت مصرف، خدمات مشترکین و کاهش هدررفت مهندسی آب و فاضلاب کشور اظهار کرد که میزان بازسازی شبکه آب فرسوده کشور سالانه 3 هزار کیلومتر بوده درحالی که رقم ایده‌آل نوسازی شبکه آب فرسوده در هر سال 14 هزار کیلومتر است. از کمبود آب در شرایط فعلی به عنوان یکی از مشکلات مهم یاد می‌شود، معضلی که کاهش بارندگی آن را تشدید هم کرده است.
در این بین، صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده درست از منابع آبی می‌تواند تا حدودی از سرعت زیاد مصرف ذخایر آبی کشور بکاهد.
بی تردید یکی از این روش‌ها، جلوگیری از هدررفت آب است. آن هم در شرایطی که بررسی وضعیت بارشی حوضه‌های آبریز کشور از نیمه آذرماه امسال تا نیمه اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ بیانگر آن است که بارش‌ها از کمتر از نرمال تا نرمال خواهد بود.