کسری‌هایی که وضعیت فولاد را قرمز کرد

بر اساس سند چشم‌انداز صنعت فولاد قرار است در برنامه‌ای تا 10 سال آینده افزایش ظرفیت فولاد به 55 میلیون تن صورت بگیرد که ایران برای چنین تولیدی با کمبود مواد اولیه مواجه شده است. ابهامات در چنین طرح بلندمدتی برای صنعت فولاد ایران در حالی است که در سال 93 معادن ایران از چند منظر دچار معضل شده‌اند. بازارهای جهانی صنایع معدنی تحت تاثیر کاهش قیمت سنگ‌آهن بوده و افت شدید قیمت این مواد معدنی در بازار از سال 2012 به بعد باعث شده هزینه‌های استخراج به شدت افزایش یابد.

بنا بر عقیده فعالان این عرصه فعالیت در معادن سنگ‌آهن در چنین شرایطی دیگر صرفه اقتصادی نداشته و با تامین عمده خوراک صنعت فولاد چین توسط استرالیا بازار صادراتی بسیاری از کشورهای تولیدکننده سنگ‌آهن مانند ایران را تحت تاثیر قرار داد. حتی در سالی که گذشت دولت استرالیا در راستای حمایت از معادن سنگ آهن کوچک خود حقوق دولتی را با تخفیف 50 درصدی به اجرا گذاشت. در حالی در ایران علاوه بر دریافت حقوق دولتی از معادن سنگ‌آهن، در روزهای پایانی سال 93 بهارستان‌نشین‌ها دست به کار شدند و بهره مالکانه را برای سنگ‌آهنی‌ها ضابطه‌مند کردند و مجلس از فروش خام سنگ‌آهن تا گندله و آهن اسفنجی درصدی برای بهره مالکانه تعیین کرد که در بستر تولید فولاد و توسعه این صنعت باید برای تامین خوراک واحدهای فولادی به طوری برنامه‌ریزی شود که بتوان از منابع داخلی استفاده کرد.

ابهام برخی کارشناسان این است که در شرایطی که فعالان عرصه سنگ‌آهن بهره مالکانه 25 درصدی باید بپردازند آیا می‌توان در وضعیت بحرانی اقتصاد معادن رویکرد تولید به درستی ادامه پیدا کند؟ 

ضعف بزرگ در اکتشافات

بر این اساس تجارب کشورهای دیگر نشان داده سیاست‌های نادرست در تولید و بقای واحدهای صنعتی تنها موج واردات را تشدید کرده است. همانطور که هندوستان سال 2009 میلادی تولید و صادرات 110 میلیون تنی سنگ‌آهن را در کارنامه خود داشت اما حال تبدیل به یکی از واردکنندگان سنگ آهن به شمار می‌رود، به اعتقاد سنگ‌آهنی‌ها اگر تصمیم‌سازان و سیاستگذاران دست از سختگیری برندارند ایران هم در آینده چنین وضعی پیدا خواهد کرد.

حتی در طرح جامع فولاد آمده است در صورت پیشرفت نکردن اکتشافات معدنی و افزایش نیافتن حجم ذخایر قطعی سنگ‌آهن دولت برای تامین نیاز خود مجبور است واردات کنسانتره داشته باشد. بنابراین اگر توجه ویژه‌ای به اکتشاف معادن نشود و طرح توازن فولاد نادیده گرفته شود، در راستای تولید سالانه 55 میلیون تن سنگ‌آهن با مشکلات عمده‌ای در سال 1404 مواجه خواهیم شد. از آنجایی که سنگ‌آهن در بازی تولید فولاد مهره اصلی بشمار می‌رود، سنگ‌آهنی‌ها سال 93 را هم با روزهای تلخی سپری کردند.

کمبود زغال‌سنگ

 زغال‌سنگ مواد اولیه دیگر تولید فولاد است که در سال جاری وضعیت معادن زغال‌سنگ و چرخه اقتصادی آن دستخوش چالش‌هایی شده است که پیش‌بینی می‌شود سال‌های آینده برای تامین زغال کک‌شو واردات این مواد معدنی پررنگ‌تر از گذشته خواهد شد و افزایش حم واردات از تولید داخلی سبقت خواهد گرفت.

 در حالی افزایش ظرفیت فولاد برنامه‌ریزی شده که امسال هنوز برای معادن زغالسنگ قیمت خرید مناسبی اعلام نشده و این عاملی موثر در زمینه کاهش انگیزه معدنکاران برای استخراج زغال‌سنگ شده است. از سویی به دلیل اینکه استخراج مدرن معادن زغال‌سنگ ايران از دهه 40 رقم خورده و دانش اکتشاف و استخراج زغال میراثی از دوره تاسیس ذوب‌آهن است، نسل زغال‌کار ایرانی امروز آنچنان توانمند و با انگیزه نیستند که در معادن کار کنند. 

با این حال تمامی عوامل در معادن زغال‌سنگ دست به دست هم داده است تا فولادسازان بزرگ کشور مانند ذوب‌آهن که با روش کوره بلند فولاد به تولید می‌رسانند، به دلیل کمبود زغال‌سنگ داخلی در این سال‌ها به واردات وابسته شوند و همین ممکن است در سال‌های آینده صنعت فولاد را بیشتر با مشکل کمبود این ماده معدنی روبه‌رو کند.

کمبود آهن قراضه

یکی از کمبودهای فاحش افزایش ظرفیت فولاد در ایران آهن قراضه است که وضعیت بحرانی این محصول آهنی نشان داده کمبود آن به شدت در صنعت فولادسازی دیده شده است. حجم آهن قراضه‌های تولیدی کفاف مصرف داخلی را نمی‌‌دهد و از سویی روش ساخت وسازها و رکود در پروژه‌های عمرانی در کشور موجب شده جمع‌آوری و تولید آهن‌قراضه با سختی همراه شود.

شرایط حمل‌‌و‌نقل در بندرهای ایران برای واردات آهن قراضه طوری است که اگر مصرف‌کنندگان قراضه آهن قصد واردات داشته باشند باید آن را با ارز آزاد بخرند و قیمت قراضه وارداتی نسبت به قراضه داخلی به صرفه نیست. همین موضوع صنایع فولادسازی کشور را در کارخانه‌های خصوصی با مشکل مواجه کرده است. از سویی رویکرد بازسازی در صنعت ساختمان نشان داده خانه‌ای از نو ساخته نمی‌شود که آهن قراضه‌‌های اسکلت‌ها در ساختمان دوباره به‌کار گرفته شوند.

به گزارش اقتصادنیوز، با وجود این، همواره آهن قراضه‌ها مصرف می‌شود و قراضه‌ها نمی‌توانند وارد چرخه صنعت فولاد شوند. بنابراین عرضه کم و تقاضای بسیار برای این نوع آهن به شدت در سال 93 احساس شد که کارشناسان بازار آهن این وضعیت را برای سال 94 بحرانی‌تر می‌دانند.

کمبود گندله

از سویی دیگر کمبود گندله یکی از چالش‌های فراروی در زنجیره تولید صنعت فولاد امروز ایران است. در حالی که بسیاری از واحدهای فولادسازی ایران در حال احداث هستند اما سالانه کسری 8.5 میلیون تن گندله وجود دارد که واردات تنها تا کنون چاره‌ساز نبوده و تابع شرایط خاصی صورت گرفته است.

در شرایطی که توسعه واحدهای کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی در کشور با کندی پیش می‌رود و همین موضوع کمبود گندله موردنیاز کارخانه‌های فولادسازی را چند برابر کرده، چاره‌ای جز واردات نمانده است. در حالی که از این طریق تنها به 1.5 میلیون تن مورد نیاز صنایع فولاد پاسخ داده می‌شود و هنوز هفت میلیون تن دیگر از نیاز کارخانه‌های فولادسازی تامین نشده است. 

ایران در رتبه نهم تولیدکنندگان معدنی جهان قرار دارد و با توجه به تنوع محصولات معدنی به بیش از 60 نوع محصول معدنی در رتبه 15 جهان است، باید منبع اصلی تامین مواد اولیه صنایع داخلی ذخایر معادن موجود باشد. در حالی که کمبودهای ذخایر معدنی به دلیل فقدان گسترش اکتشافات و نبود سرمایه‌گذاری‌های لازم سال آینده معادن را با بحرانی جدی روبه‌رو خواهد کرد. از سویی باید منتظر ماند و دید که سیاستگذاری‌های سال 93 وضعیت معادن را در سال 94 چگونه رقم خواهد زد؟