صنعت گاز گذر آرام و بی‌دغدغه از زمستان امسال را مستلزم مدیریت مصرف گاز طبیعی اعلام کرده و این درحالی است که پیش‌بینی می‌شود میزان مصرف در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ معادل شش درصد افزایش یابد.
حقیقت این است که پیش‌بینی‌ها از وخامت اوضاع مصرف گاز در زمستان پیش روی اروپا اشتباه نبود، اما به نظر می‌رسد این کشورها با برنامه‌ریزی دقیق بر اساس شبیه‌سازی علمی و روش‌مند، سپردن کار به متخصصان و اطلاع‌رسانی شفاف به مردم و همراه‌سازی آن‌ها در صرفه‌جویی و به‌کارگیری سوخت سبز، از گردنه این بحران عبور کرده اند.
این در حالی که بحران گاز ابعاد جدی تری به خود گرفته است، و تندرو‌های داخلی هنوز در خیال واهی و انتظار برای تماشای زمستان سخت اروپا هستند.
این شرایط نیز در حالی است که به نظر می‌رسد سیاست‌های تامین گاز در ایران چندان کارشناسی نبوده و نه فقط صادرات گاز به کشور‌هایی که دچار بحران این انرژی هستند، مدت‌هاست محدود شده که وضعیت تامین گاز داخلی هم با بحران مواجه است. تحت چنین شرایطی بار‌ها از بحران انرژی در اروپا و یاری ایران در صورت توافق برجام سخن به میان آمده است.
اما کارشناسان می‌گویند حقیقت این است که ایران همین حالا با حدود ۶۱ میلیارد متر مکعب کسری گاز در میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، مواجه شده است. این در حالی است که ایران چندبار با بهانه تامین انرژی اروپا کوشیده طرفین مذاکرات را در برجام تحت فشار قرار دهد. اواسط شهریور ماه بود که حمید مرندی عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای در توییتر نوشت: «زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج کننده مواجه است. اما حالا باتوجه به کاهش تولید در میدان گازی پارس جنوبی به‌نظر می‌رسد توپ بحران انرژی در زمین ایران افتاده است.» در همین حال و طی هفته گذشته کمیسیون انرژی مجلس ایران در گزارشی اعلام کرد که با ادامه بی‌توجهی به کمبود گاز در کشور، اختلال جدی در سیستم گرمایش مورد استفاده مردم، کاهش ۷۰ درصدی تولید برق کشور، توقف فعالیت صنایع اساسی، تعطیلی فعالیت بخشی از خدمات عمومی نظیر نانوایی‌ها و توزیع آب و بروز نارضایتی‌های عمومی در پیش خواهد بود.
بحران در یک قدمی ایران
مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس ایران، در جلسه علنی در مجلس گزارش کمیسیون انرژی را در مورد ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور را قرائت کرد. بر پایه این گزارش، با وجود آن که ایران رتبه سوم بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی در جهان را دارد؛ اما با توجه به شروع افت فشار مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت.
مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، در جلسه علنی هفته پیش گفت:در صورت بی‌توجهی و عدم برنامه‌ریزی و اقدام سریع، کشور با بحران جدی برای امنیت انرژی روبرو خواهد شد؛ به نحوی که واردات این حامل انرژی یا بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی و خرید و توزیع وسایل گرمایشی نفتی و ذغالی بین مردم اجتناب ناپذیر خواهد بود. هم چنین بر اساس گزارش کمیسیون انرژی مجلس، ایران دارای ۲۲ میدان گازی با حجم تقریبی ۳۴ تریلیون متر مکعب است؛ اما تمام این ذخایر از نظر عملیاتی قابل استحصال نیست و در دو دهه گذشته با افزایش متوسط سالانه ۷ درصدی عرضه گاز طبیعی، ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته است، ولی برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور صورت نگرفته است.
هم چنین آخرین پیش بینی وزارت نفت از تولید گاز طبیعی ایران حاکی از این است که تولید گاز طبیعی در کشور در بهترین حالت از ۹۵۰ میلیون متر مکعب کنونی به حدود ۱.۴ میلیارد متر مکعب در روز تا سال ۱۴۱۰ خواهد رسید و پس از آن با روند کاهشی به ۱.۱ میلیارد متر مکعب در روز در سال ۱۴۲۰ خواهد رسید. این آمار تنها در شرایطی تغییر می‌کند که ایران نیز هم، چون قطر بتواند با شرکت‌های بزرگ برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی قرارداد امضا کند.
به‌گزارش ایسنا، طبق‌پیش‌بینی‌های صورت گرفته منابع تولیدی شرکت ملی گاز ایران و پالایشگاه‌ها همچون سال قبل محقق می‌شود که حدود یک میلیارد مترمکعب در روز خواهد بود، با این حال طبق اعلام جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران امسال با وجود کنترل‌های لازم، به‌دلیل نبود موازنه تولید و مصرف، احتمال افت فشار گاز طبیعی است، اکنون حدود ۹۰ درصد گاز مصرفی از مناطق جنوبی کشور تامین و از طریق خطوط انتقال قوی در اقصی‌نقاط کشور توزیع می‌شود، بنابراین نداشتن اعتدال در مصرف، شهرهای شمالی کشور را با بحران روبه‌رو خواهد کرد.
وضعیت نا مشخص قطعی گاز
وی درباره احتمال قطعی گاز در صورت افزایش مصرف گفت: درباره قطعی گاز نمی‌توان رقمی ارائه کرد؛ هر زمان که شبکه کشش نداشته باشد و در واقع هر وقت مصرف از تولید جلو بیفتد آن زمان دچار مشکل می‌شویم و باید با توجه به اولویت تامین گاز بخش خانگی، با مدیریت مصرف بخش صنایع برای تامین پایدار بخش خانگی اقدام کنیم.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران درباره اولویت تامین گاز در بخش نیروگاهی نیز تصریح کرد: درباره مصرف بخش نیروگاهی نیز اگر نیروگاه‌ها را در مصرف محدود کنیم، باید فرآورده را برای خوراک جایگزین کرد بنابراین نمی‌توان مصرف گاز نیروگاه‌ها را به صفر رساند از این رو اگر مصرف از پیش‌بینی فراتر رود، ممکن است در نقاط انتهایی شبکه دچار افت فشار و قطعی گاز شویم.
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران درباره تصمیم برای واردات گاز نیز گفت: برای واردات مذاکراتی در حال انجام و وزیر نفت با طرف‌های دیگر در حال مذاکره است که به محض نتیجه بخش‌بودن، اطلاع‌رسانی می‌شود و با توجه به مذاکرات خوب امیدواریم اتفاق‌های خوبی برای واردات بیفتد.
در همین حال حمیدرضا صالحی نائب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با فرارو با اشاره به این که در فصل زمستان کشور با کمبود گاز مواجه است، گفته است که: «در زمستان سال گذشته کمبود گاز باعث شد که گاز صنایع، نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها قطع شود و برخی از نیروگاه‌ها مجبور شدند به جای گاز از مازوت به عنوان سوخت استفاده کردند که این موضوع باعث مشکلات زیست محیطی و آلودگی هوا شد، حال در سال جاری به اعتقاد بنده این ناترازی تشدید خواهد شد.»
صالحی هم چنین گفته است که: «در حال حاضر میزان تولید گاز در کشور روزانه حدود ۱۰۵۰ میلیون متر مکعب است، اما حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب آن صرف مصرف خانگی می‌شود که همین موضوع یکی از دلایل اصلی ناترازی منابع گازی در این ایران است، چرا که به نوعی بیش از ۷۰ درصد از منابع گازی در کشور صرف مصرف خانگی می‌شود، در حالی که مصرف صنعتی نصف این مقدار هم نیست.»
وی افزود: «متاسفانه به دلیل عدم سرمایه گذاری که در بخش نفت و گاز وجود دارد، کشور امروز با این مشکل روبرو است و تا زمانی که سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشود، ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بخش انرژی کشور از ثبات لازم برخوردار باشد، به طوری که در تابستان‌ها با کمبود برق و در زمستان‌ها با کمبود گاز مواجه خواهیم بود و این موضوع هر سال تشدید خواهد شد.»
صنعت گاز نیازمند سرمایه گذاری فوری
نائب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر اینکه بر اساس گفته‌های وزیر نفت، برای سرمایه‌گذاری در بخش گاز نیاز به ۷۰ میلیارد دلار منابع است، بیان داشت: «قدر مسلم این کار باید از طریق سرمایه گذاری خارجی انجام شود، زیرا توانایی سرمایه‌گذاری در داخل با این مبلغ وجود ندارد، اما با توجه به تشدید تحریم‌ها و وضعیت مبهم برجام انجام چنین سرمایه‌گذاری ممکن نخواهد بود با توجه به شرایطی که وجود دارد.»
وی تصریح کرد: «در بخش برق نیز به دلیل فرسودگی شبکه تولید و انتقال، نیاز به سرمایه گذاری ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلاری است، که به دلیل عدم صرفه اقتصادی تولید برق برای نیروگاه‌های بخش خصوصی، کسی در این باره پیش‌قدم نمی‌شود، زیرا قیمت‌گذاری دستوری عملا انگیزه سرمایه‌گذاری را از بین برده است.» اما باید توجه داشت که مصرف به‌شدت تابع بخش خانگی و تجاری است. برای نمونه سال گذشته در این بخش رکورد مصرف ۷۲۰ میلیون مترمکعب در روز هم ثبت شد. شاخص‌های مختلفی درباره بهینه مصرف وجود دارد، مهم‌ترین شاخص شدت مصرف انرژی است که مقدار انرژی برای تولید یک واحد ثروت را نشان می‌دهد. بررسی روند ۲۰ ساله کشورها نشان می‌دهد این شاخص همواره نزولی بوده است، اما در کشور ما با توجه به اینکه همه نگاه‌ها به سمت افزایش عرضه بوده، همچنان به فکر افزایش تولید انرژی هستیم و بر همین اساس شدت مصرف انرژی بالا رفته است که جز ایران تنها عربستان در این دسته قرار می‌گیرد.
اگر از نگاه اقتصادی بنگریم یک واحد سرمایه‌گذاری در بخش بهینه‌سازی مصرف انرژی، معادل ۱۰ واحد سرمایه‌گذاری در بخش تولید انرژی است، به بیان واضح‌تر اگر یک دلار در بخش بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری کنیم، معادل ۷ تا ۱۰ دلار سرمایه گذاری برای تولید نفت و گاز است. در واقع مدیریت تولید و مصرف یک شبه و یک ساله نیست، بلکه به تصمیم‌گیری بلندمدت برمی‌گردد و توسعه یک مخزن حداقل شش سال زمان می‌برد، آنطور که اعلام شده شرکت ملی گاز عزم جدی برای افزایش مخازن ذخیره‌سازی داردتا بتوان ظرفیت ذخیره‌سازی را به نرم جهانی برسانیم وحداقل ۱۰ درصد مصرف را پوشش دهد و از ۳ میلیارد ذخیره‌سازی در سال به ۵.۵ میلیارد مترمکعب برسیم. هرچند در حال حاضر بیش از ۲۰۰ پروژه مهم و اساسی صنعت گاز در کشور در حال اجراست اما به‌دلیل شرایط ناترازی ۲۰۰ میلیون مترمکعبی تولید و مصرف گاز کشور در زمستان امسال، صرفه‌جویی در مصرف گاز یک ضرورت برای همه مشترکان به‌حساب می‌آید./ ابتکار