مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اخیراً عنوان کرد که رایزنی با همسایگان برای افزایش صادرات گاز کشور آغاز شده و نه تنها صادرات گاز بلکه اقدامات دیگری مانند ترانزیت و سوآپ نیز در دستور کار قرار گرفته است و به واسطه این اقدامات، تجارت گاز کشور تقویت خواهد شد. حالا مجید چگنی به «ایران» خبر می‌دهد که «این مذاکرات وارد فاز جدید و جدی‌تری شده که زمینه لازم برای توسعه تجارت گاز طبیعی و فرآورده‌های آن را در چهارچوب مکانیسمهای متنوع تجاری با توجه به ظرفیت‌ها و نیازها فراهم می‌کند.» این موضوع را اخبار چند روز اخیر نیز تأیید می‌کند.
میزان صادرات گاز ایران
ایران دارنده ۱۸ درصد از میادین گازی جهان و سومین تولیدکننده گاز جهان است. در این راستا، ۲۲ پالایشگاه گازی دارد و روزانه یک میلیارد مترمکعب گاز که معادل بیش از ۵۵ میلیون بشکه نفت است، تولید می‌کند. در همین حال، ۳۸ هزار کیلومتر خط لوله گاز دارد که بیش از ۲۷ برابر قطر کره زمین است. با کمک این ظرفیت‌ها، سال گذشته حدود 17 میلیارد مترمکعب گاز صادر کرده و در نیمه نخست امسال میزان صادرات گاز کشور 22 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. اما با توجه به میزان تولید کنونی و میزان ذخایر گازی، می‌توان گفت که ایران نتوانسته است به جایگاهی متناسب با میزان ذخایر و تولیدات خود دست یابد. در حال حاضر ترکیه، ارمنستان، نخجوان، آذربایجان و عراق مقاصد صادراتی گاز ایران هستند و کشورمان ۶ نقطه واردات و صادرات گاز دارد اما تنها ۶ درصد از تولید سالانه گاز کشور صادر می‌شود. در خصوص اینکه چرا صادرات گاز کشور متناسب با تولید نیست، کارشناسان می‌گویند که عقب‌ماندگی در توسعه میادین گازی، بهینه نبودن مصرف و پایین بودن بهره‌وری و غفلت از مذاکرات و دیپلماسی گازی با همسایگان در سال‌های اخیر موانع اصلی بوده‌اند. از این رو در ماه‌های اخیر، ایران در هر 3 محور وارد عمل شده و در کنار این موارد، واردات گاز از کشورهایی که مازاد تولید دارند –مانند روسیه- را در دستور کار قرار داده است. این واردات مطابق با سیاست هاب (قطب) گازی منطقه است که اشاره می‌کند: ایران باید از هر کشوری که مازاد تولید دارد، گاز وارد کند و متناسب با آن به هر کشور متقاضی صادر کند.
تمایل طالبان برای واردات گاز از ایران
یکی از کشورهایی که می‌تواند مقصد گاز ایران باشد، افغانستان است. هفته گذشته وزیر تجارت طالبان اعلام کرد که نماینده ایران در امور افغانستان برای ترانزیت نفت و واردات گازبه این کشور اعلام آمادگی کرده است. نورالدین عزیزی، وزیر تجارت دولت موقت طالبان از رایزنی کشورش با مقامات ایران برای واردات گاز و فرآورده‌های نفتی خبر داده و می‌گوید که طی جلسه‌ای با واردکنندگان موادنفتی افغانستان، حسن کاظمی‌قمی نماینده ویژه رئیس جمهوری اسلامی ایران در این باره اعلام آمادگی کشورش را عنوان کرده است. او در این جلسه همچنین گفته است که لیست شرکت‌های واردکننده مواد نفتی و گاز از روسیه و ایران بزودی تهیه خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود که افغانستان حداقل 5 میلیارد مترمکعب در سال ظرفیت واردات گاز ایران را داشته باشد.
از سرگیری پروژه گازی ایران و پاکستان
اخیراً رسانه‌های پاکستان ضمن انتقاد از تعلل دولت‌های مختلف اسلام‌آباد در قبال طرح آی‌پی، از این طرح به‌عنوان کوتاه‌ترین، امن‌ترین، آسان‌ترین و اقتصادی‌ترین مسیر دستیابی این کشور به انرژی نام برده‌اند و آن را از دولت مطالبه کرده‌اند. از جمله روزنامه اکسپرس تریبیون پاکستان که چهارشنبه هفته گذشته در گزارشی نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و به نقل از مقامات کشورش نوشت: «با وجود تحریم‌های امریکا علیه ایران، پاکستان تعهد خود را برای اجرای پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان (IP) از سر می‌گیرد.»
براساس گزارش اکسپرس تریبیون، شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان در دیدار با سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در حاشیه نشست اخیر سازمان همکاری‌‌های شانگهای (SCO) در سمرقند، اعلام کرده این کشور تعهد خود را برای اجرای پروژه خط لوله گاز ایران- پاکستان، از سر می‌گیرد.
ایده احداث «خط لوله صلح» در سال ۱۹۹۰ مطرح شد و ابتدا قرار بود این خط لوله که گاز ایران را به پاکستان و هندوستان منتقل می‌کرد، پیام‌آور صلح و دوستی در شبه‌قاره باشد. با توجه به اینکه توافق‌شده بود هند و پاکستان برای تأمین امنیت این خط لوله، اختلاف‌های خود را کاهش دهند، این خط لوله انتقال گاز به خط لوله صلح موسوم شد. براساس توافق اولیه، قرار بود این خط لوله ۲۷۰۰ کیلومتری گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند.
پیش‌بینی شده بود که در صورت توافق نهایی ۱۱۰۰ کیلومتر از این خط لوله در ایران، ۱۰۰۰ کیلومتر در پاکستان و ۶۰۰ کیلومتر در هند احداث شود. اما هند به‌دلیل اختلاف‌هایش با پاکستان از این قرارداد کنار کشید و پاکستان با ایران توافق کرد که این طرح بین این دو کشور اجرا شود و از این رو نام خط لوله صلح به خط لوله ایران - پاکستان (آی‌پی IP) تغییر کرد. طبق طرح اولیه قرار شده بود که روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر شود که ۹۰ میلیون مترمکعب آن برای هند و ۶۰ میلیون مترمکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده بود. با وجود تمام اختلافات، قرارداد با پاکستان اواخر سال 2012 منعقد شد و قرار بود اول ژانویه 2015 گاز به پاکستان ارسال شود. اما پاکستان به بهانه تحریم‌ها و فشارهای خارجی، تاکنون به تعهدهای خود در قبال قرارداد خاتمه‌یافته‌اش با ایران برای تکمیل خط لوله آی‌پی در خاک خود عمل نکرده است. حالا گفته می‌شود که قرار است ایران خط لوله را در بخش ایرانی تکمیل کند و به مرز برساند، تا بهانه‌ای برای بدعهدی پاکستان باقی نماند. این قرارداد از نوع Take or pay است و تکمیل بخش ایرانی خط لوله می‌تواند این هشدار را به پاکستان بدهد که یا مانند ترکیه معافیت از تحریم بگیرد و گاز ایران را دریافت کند، یا جریمه آن را بپردازد. البته با بحران گاز جهان، اکنون پاکستان نیز به اجرای این قرارداد تمایل نشان داده است.
افزایش فروش گاز به مشتریان
علاوه بر کشورهایی که مذاکرات با آنها در حال انجام است، ایران برنامه افزایش صادرات گاز به کشورهایی مانند عراق را نیز در دستور کار دارد. در این راستا، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران در جریان سفر گروهی از وزارت برق عراق به ایران، از افزایش صادرات گاز به این کشور در سال ۱۴۰۱ خبر داد. محمدرضا جولایی با اشاره به مذاکرات در این نشست اظهار کرد: «به‌صورت سالانه و فصلی، نشست‌هایی با مسئولان وزارت برق عراق حول محور قرارداد صادرات گاز به این کشور، انجام می‌شود و در این نشست نیز مباحث فنی و عملیاتی این فرایند مطرح شد.» مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران همچنین با اشاره به آغاز فصل سرد سال در کشور و افزایش مقدار مصرف گاز در بخش خانگی، بیان کرد: «با توجه به مقدار مصرف در ۶ ماه گذشته و مقدار گاز طبیعی مورد نیاز در ۶ ماه پیش رو، بررسی‌های فنی و عملیاتی لازم انجام شد تا برای آن مشکلی نداشته باشیم و صادرات گاز طبق توافق انجام‌شده با طرف‌های عراقی انجام شود.»
در همین حال، اخیراً مذاکراتی با ترکیه برای تمدید قرارداد موجود و همینطور افزایش صادرات گاز صورت گرفته که به تقویت برنامه تجارت گاز کشور کمک خواهد کرد. بر اساس مذاکراتی که این روزها در جریان است و جای آن در دولت قبل خالی بوده، به نظر می‌رسد که در سال‌های آتی مراودات گازی کشور با همسایگان از سوآپ تا صادرات تقویت خواهد شد و به واسطه آن سهم ایران از بازار گاز از رقم اندک فعلی فراتر خواهد رفت. کارشناسان افزایش صادرات گاز ایران به 60 میلیارد مترمکعب را به واسطه این تعاملات و با استفاده از فرصت بحران گازی جهان، ممکن و قابل اجرا می‌دانند.