تورم به همه طبقات درآمدی جامعه آسیب می‌زند. اما پردرآمدها به خاطر داشتن دارایی، بیشتر می‌توانند از خود در مقابل این آسیب محافظت کنند. مهم‌تر از آن، تورم به عنوان پیامد کسری بودجه دولت، نوعی مالیات است که به جای دریافت بیشتر از درآمدهای کسب‌شده ثروتمندان، سبد مصرفی همه را با هم کوچک می‌کند. در مقاطعی مثل تابستان امسال این کوچک‌کردن با اختلاف ضربه بیشتری به فقرا می‌زند. نگاهی به گزارش مرکز آمار برای شهریورماه نشان می‌دهد سبد مصرف پایین‌ترین دهک ۶۰ درصد نسبت به پارسال گران‌تر شده؛ اما این رقم برای بالاترین دهک ۴۴ درصد بوده است. گویا مالیات تورمی دولت از شهروندان ایرانی به نوعی کاهنده است؛ نرخ مالیات تورمی برای کم‌درآمدها بیشتر است.
تورم ماهانه بالای ۴ درصد برای پایین‌ترین دهک
همان‌طور که جدول زیر از گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد، تورم ماهانه شهریور ۱۴۰۱ -به معنی افزایش شاخص قیمت کالاهای مصرفی نسبت به ماه گذشته- برای دهک اول ۲.۱ درصد بوده است. این در حالی است که این افزایش قیمت ماهانه برای دهک ده در حدود ۱.۸ درصد قرار داشته. بنابراین سبد مصرفی اقشار کم‌درآمد بیشتر در معرض تورم قرار داشته و ارزش اسمی‌اش افزایش پیدا کرده است.
سبد کالای اقشار درآمدی چه تفاوتی دارد؟
مهم‌ترین اطلاعاتی که مرکز آمار برای محاسبه تورم سبد مصرفی هر دهک استفاده می‌کند، تفاوت سبد دهک‌ها و سهم هر نوع کالا در سبد آن‌هاست. برای مثال به طور شهودی هم می‌دانیم که سهم خوراکی‌ها در خانوارهای کم‌درآمد بیشتر است. مقدار مصرف خوراک افراد از حدی بیشتر نمی‌تواند بشود و به همین خاطر سهم درصدی مخارج خوراکی برای ثروتمندان خیلی کمتر است. این موضوع را اختلاف ضریب اهمیتی که مرکز آمار برای دسته خوراکی‌ها در دهک‌های درآمدی مختلف می‌گیرد، نشان می‌دهد. در جدول زیر، سهم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها برای دهک اول (کم‌درآمدترین دهک جمعیت ایران) ۴۲ درصد در نظر گرفته شده، در حالی که ضریب اهمیت این دسته برای دهک دهم ۱۷ درصد است. اما به هر ترتیب، می‌توان به برخی از این وزن‌هایی که طبیعتاً به صورت ثابت برای هر دهک در نظر گرفته می‌شوند، ایراد گرفت. واردکردن ایراد به این ضریب‌های مدنظر مرکز آمار عملاً به واردکردن تردید به کلیت محاسبات تورم دهکی منجر می‌شود
فاصله ۱۷ درصدی دهک اول و دوم در تورم یک‌ساله
نمودار زیر نشان می‌دهد تورم نقطه به نقطه -به معنی رشد قیمت‌های شهریور نسبت به شهریور پارسال- چه روندی را برای دهک اول (کم‌درآمدترین‌ها) و دهک دهم (پردرآمدترین‌ها) در سال‌های اخیر طی کرده است. در مقاطعی مثل سال ۹۹ تورم سالانه دهک ده بیشتر از دهک یک هم بوده، اما در ماه‌های اخیر، به ویژه تحت تأثیر جهش قیمت خوراکی‌ها به خاطر حذف ارز ۴۲۰۰، سبد مصرفی فقرا بیشتر تحت تأثیر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها قرار گرفته است؛ به طوری که قیمت‌های شهریور امسال برای سبد مصرف خانوارهای دهک اول ۶۰ درصد بیشتر از شهریور ۱۴۰۰ شده است. اما این افزایش برای دهک دهم حدود ۴۴ درصد بوده است.
در حالی که کنترل قیمت اکثر خوراکی‌ها فعلاً از یارانه‌های دولت خارج شده، اما مواردی مثل بخش حمل‌ونقل و انرژی که در سبد مصرفی دهک دهم اهمیت بیشتری دارند، همچنان تحت پوشش انواع یارانه‌هاست. بنابراین شاید بتوان این اختلاف زیاد تورم دهک اول و دهم را بدین صورت توضیح داد که اولاً کنترل طولانی‌مدت قیمت خوراکی‌ها با ارز یارانه‌ای ۴۲۰۰ در گذشته باعث شده پس از حذف آن ناگهان جهش قیمت شدیدی در سبد مصرفی خانوارهای فقیر رخ دهد. دوماً احتمالاً قیمتگذاری دستوری در برخی بخش‌های دیگر باعث شده بار تورم کمتری به دهک‌های بالایی برسد. اما در صورت خروج دولت از قیمتگذاری به صورت کلی، قیمت‌های نسبی کالاها نه با بخشنامه و صلاحدید سیاستمداران، بلکه بر اساس نیازهای مصرف‌کنندگان شکل می‌گیرند. هم‌زمان دولت خواهد توانست بازتوزیع درآمدی را از طریق پرداخت یارانه مناسب به دهک‌های کم‌درآمد انجام دهد./ فردای اقتصاد