در حالی که طی روزهای گذشته دامنه اختلافات میان ایران و غرب بر سر توافق هسته ای افزایش یافته و خبر از تعویق و تاخیر در مذاکرات و توافق آخرین تحولات مرتبط با برجام است، روز گذشته خبری منتشر شده مبنی بر اینکه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره موضوع راستی‌آزمایی و نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران روز چهارشنبه بدون صدور قطعنامه پایان یافت. اولیانوف سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین با انتشار پیامی در توئیتر این مطلب را اعلام کرد و افزود که هیچ تصمیم و قطعنامه‌ای از سوی شورا صادر نشد و فقط تبادل نظر صورت گرفت.
هر چند که در این نشست کشورهای اروپایی بار دیگر ادعاهای خود در خصوص برنامه هسته ای ایران را تکرار کردند، اما طی روزهای اخیر و با توجه به نشست شورای حکام، این نگرانی وجود داشت که در این نشست قطعنامه علیه ایران صادر شود. امری که در صورت تحقق، تیر خلاصی به احیای برجام و روند مذاکرات هسته ای محسوب می‌شد. در واقع صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، مقدمه ای برای رفتن پرونده ایران به شورای امنیت و بازگشت تحریم های بین المللی باشد.
در این رابطه روز گذشته نماینده آمریکا در جلسه شورای حکام در بیانیه‌ای با تکرار ادعای مقامات این کشور برای زیر سوال بردن نقش ایران در احیای توافق هسته‌ای، گفت که کشورش آماده است توافقی بر سر بازگشت به برجام انجام دهد. خبرگزاری رویترز نوشت که نماینده آمریکا در جلسه شورای حکام در بیانیه‌ای درباره احیای توافق هسته‌ای با تلاش برای مقصر جلوه دادن ایران در به تعویق افتادن توافق در مذاکرات وین، ادعا کرد: ما آماده‌ایم فورا توافقی برای بازگشت دوجانبه به اجرای کامل برجام انجام دهیم. چیزی که کم داریم، شریکی راغب و آماده در ایران است.
بن بست مذاکرات
این صحبت‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که برخی از ناظران معتقدند در دولت بایدن برای رسیدن به توافق هم راستایی وجود ندارد و به همین دلیل احتمالاً مذاکرات تا پایان انتخابات کنگره آمریکا به تعویق خواهد افتاد. در همین رابطه رضا ذبیحی استاد روابط بین الملل توضیح می دهد: ایران معتقد است که متن احیای برجام باید به دور از هر گونه ابهامی باشد تا فرصتی برای بهانه جویی در آینده در خصوص مسائل هسته‌ای به ویژه در زمینه پی ام دی برای طرف غربی فراهم نشود، اما غرب مدعی است که موضوعات مرتبط با نظارت آژانس و تعهدات پادمانی ایران نباید به موضوع احیای برجام گره بخورد.
ذبیحی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه “برخی معتقد هستند که احتمالا اگر بخواهد بار دیگر مذاکراتی انجام شود، این مذاکرات بعد از انتخابات میان دوره کنگره آمریکا در ماه نوامبر انجام خواهد شد به نظرتان این وقفه چه اثرات «منفی و مثبت» می تواند داشته باشد؟” گفت: در ابتدا باید گفت اینکه آمریکا و رئیس جمهور آن منتظر برگزاری انتخابات این کشور و یا اسرائیل است، تصور اشتباهی است. زیرا هر چه انعقاد توافق زودتر انجام شود به نفع همه طرفین است و بعید است در شرایطی که تمامی ملزومات فراهم باشد، کسی بخواهد توافق را به گروگان بگیرد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: فارغ از این امر، آمریکا و متحدانش از چندین جهت تمایل دارند که توافق زودتر انجام شود. نخست اینکه وقتی توافقی در کار نباشد، هر لحظه امکان بحرانی تر شدن و وخیم تر شدن شرایط به صورت غیر قابل پیش بینی وجود دارد و لذا بهتر است که زودتر توافق شود تا مانع از بوجود آمدن چنین شرایطی شود. همچنین پس از برگزاری انتخابات میان دوره ای کنگره، به هرحال این احتمال وجود دارد که دموکرات‌ها تعدادی از کرسی های خود را در مجلس نمایندگان و سنا از دست بدهند و همین امر موضوع احیای برجام را برای بایدن دشوارتر خواهد کرد.
ذبیحی ادامه داد: البته با وضعیتی فعلی در عمل ممکن است حصول توافق برای مدت قابل توجهی به تعویق بیفتد، ولی این بدان معنی نیست که قصدی بوده است تا توافق بعد از انتخابات کنگره آمریکا و یا اسرائیل برگزار شود. بلکه در صورت فراهم بودن شرایط همین فردا توافق اعلام می‌شد.
به گزارش ایسنا، این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا به نظر شما مذاکرات با بن بست روبرو شده است؟ برای برون رفت از این وضعیت چه باید کرد؟ نیز اظهار کرد: وضعیت فعلی بی شباهت به بن بست نیست. اما مساله این است که بن بست فعلی به خاطر مجموعه متعددی از اختلافات نیست. بلکه ناشی از مجموعه کوچکتری از اختلافات است و لذا احتمال حل و برون رفت از آن، نسبت به بن بست های قبلی بیشتر است.
بهتر است زودتر تکلیف توافق روشن شود
از سوی دیگر عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلتیک دانشگاه و دیپلمات سابق در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا بعد از واکنش ایران به آخرین پاسخ آمریکا، اظهارات غربی‌ها ناامیدکننده بود، گفت: «به این علت که آن‌ها این تصور را نداشتند که در پاسخ ایران، مسئله پادمان و بستن پرونده ایران در آژانس مطرح شود. چراکه در پاسخ قبلی ایران این مسئله مطرح نشده بود و آن‌ها فکر می‌کردند که به توافق نزدیک شده‌اند و مشکلات به حداقل رسیده است. اما وقتی این مسئله عنوان شد به این نتیجه رسیدند که با توجه به نزدیک بودن انتخابات کنگره در آمریکا، دیگر این رفت و برگشت‌های با واسطه بین ایران و امریکا نتیجه نمی‌دهد، به ویژه اینکه در مسئله بستن پرونده ایران در آژانس، هم تندروها و جمهوری‌خواه‌ها در آمریکا و هم اسرائیل و حتی عرب‌ها، بسیار حساس هستند و فشار می‌آورند.»
به گزارش انتخاب، فرجی‌راد ضمن تاکید براینکه اگر این توافق در هفته آینده انجام شود به نفع دموکرات‌هاست، گفت: «الان آقای بایدن نسبت به گذشته وضعیت خوبی دارد. در نظرسنجی‌های اخیر هم نسبت به ترامپ رای بیشتری آورده است. بنابراین اگر توافق انجام شود، با توجه به اینکه اکثریت مردم امریکا با آن موافق هستند، می‌تواند برای کاندیداهای دموکرات امتیازی باشد.»
این کارشناس مسائل ژئوپلیتیک در پاسخ به اینکه موکول شدن توافق به بعد از انتخابات کنگره، کار را برای ایران دشوارتر می‌کند یا آسان‌تر، بیان کرد: «طبعا اگر جمهوری‌خواهان روی کار بیایند، فشار بیشتری روی دولت خواهد بود. چراکه بالاخره مجالس را در دست گرفته‌اند و دولت به راحتی نمی‌تواند تصمیم گیرد و شرایط سخت‌تر می‌شود. اگر دموکرات‌ها پیروز شوند و دو مجلس را در دست داشته باشند، طبیعتا همین روند ادامه پیدا می‌کند. حتی من فکر می‌کنم در رابطه با پرونده ایران با آژانس هم اگر تمام و کمال بسته نشود، یک تفاهماتی می‌توان انجام داد. در حالی که اگر جمهوری‌خواهان روی کار بیایند، کار سخت‌تر می‌شود. با این تفاصیل بهتر است که در یکی دو هفته آینده کار احیای برجام را تمام کنند. البته که تحقق آن سخت به نظر می‌رسد.»
فرجی‌راد درباره دورنمای خود از احیای برجام، مطرح کرد: «اگر بخواهیم اکنون را نسبت به دو هفته گذشته که امیدواری‌ها زیاد شده بود، مورد ارزیابی قرار دهیم، احتمالش کمتر شده است. ارزیابی ما این است که حداقل تا دو ماه دیگر مذاکراتی شروع نخواهد شد؛ مگر اینکه کار انقلابی صورت گیرد و دو طرف امتیازاتی به یکدیگر دهند، پیام‌هایی رد و بدل شود و در نهایت به توافق برسند. در حال حاضر یک بن‌بستی وجود دارد و مذاکرات انجام نمی‌شود. البته امریکا و اروپا، پا پس نکشیده‌اند و معتقدند که مذاکرات باید ادامه پیدا کند.»
سفیر اسبق ایران در نروژ درباره تمایل امریکا و اروپا به ادامه مذاکرات، گفت: «علت این است که نمی‌خواهند در آستانه پاییز و زمستان، در منطقه دیگری بحرانی به وجود بیاورند. آن هم باتوجه به جنگ اوکراین که با عقب‌نشینی روس‌ها در آن منطقه، شرایط خاصی دارد به وجود می‌آید. ضمن اینکه اوکراینی‌ها دارند پیشرفت می‌کنند و غربی‌ها هم از این بابت خوشحال هستند، با توجه به اینکه روسیه در حالت دفاعی به سر می‌برد، ممکن است یک حرکات خاصی انجام دهد. بنابراین وضعیت انرژی بدتر هست و بدتر هم خواهد شد. بدین منظور نمی‌خواهند در آستانه پاییز و زمستان، در منطقه‌ای که منبع انرژی دنیاست اتفاقی به وجود بیاید. البته این احتمال هم وجود دارد که در اجلاس شورای حکام که دو سه روز دیگر ادامه دارد، یک بیانیه‌ای بدهند.»