دوربین مخفی رفتار مجرمانه یا تولید سرگرمی

نیازی به تخصص نیست؛ تنها یک دوربین تلفن همراه، قدری وقاحت، اندکی عطش برای کسب شهرت و درآمد و جذب دنبال‌کننده در فضای مجازی کافی است تا تصاویری ضبط و منتشر شود که به اسم تفریح و شادی، رفتار مجرمانه و متعارض با فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه را با موجی از ناامنی، ترس، نگرانی و اضطراب در جامعه تزریق کنند.

این تعریف ساخت یک فیلم در ژانر وحشت یا مستندهایی برای آموزش و سرگرمی نیست بلکه تعریف تصاویری است که این روزها در صفحه‌های اینستاگرام و توئیتر و تلگرام به عنوان دوربین مخفی ساخته و منتشر می‌شود. از کوبیدن ظرف خامه به صورت رهگذران گرفته تا ریختن آب داغ بر صورت - با حس اسیدپاشی – و بریدن سرعروسک از سوی یک راننده مسافربرنما و حتی زورگیری و... همه و همه مصادیقی هستند از رفتارهای عجیب و شوک آور چند جوان که دنبال پول هستند و شهرت و بعد هم با جمله «ببخشید دوربین مخفی بود» می‌خواهند رفتار خارج از عرف و ادب و احترامشان را توجیه کنند و روز به روز هم شاهد افزایش این فیلم‌ها در فضای مجازی هستیم که با چاشنی مشمئزکننده‌ای غیر از صدمه‌های جسمی می‌تواند به روح و روان افراد هم آسیب‌های غیر قابل جبرانی وارد کند.
بی‌تردید ساخت هر کلیپ و فیلمی چه برای انتشار در فضای مجازی و چه برای تلویزیون و سینما نیاز به شاخصه‌ها و مؤلفه‌ها و مجوزهایی دارد. اگر بحث مجوز و تخصص در این زمینه را هم نادیده بگیریم بی‌شک ساخت چنین ویدیوهایی که اغلب کپی از برخی دوربین مخفی‌های خارجی است با فرهنگ جامعه ما همخوانی ندارند. از سوی دیگر رواج این پدیده در جامعه مخاطب را دچار تردید و سؤالاتی را به ذهن متبادر می‌کند که اگر در خیابان با چنین مواردی روبه‌رو شد چه واکنشی نشان دهد. آیا واقعاً مورد زورگیری و آزار قرار گرفته یا دستمایه تفریح چند جوان شده و مقابل دوربین مخفی است و باید لبخند بزند؟ آیا باید شکایت کند؟ اگر شکایت کند، رسیدگی می‌شود؟ آیا پلیس با سازندگان چنین کلیپ‌هایی برخورد می‌کند یا باید منتظر کسب اجازه از مراجع قضایی باشند؟ همیشه از مقامات انتظامی و قضایی شنیده‌ایم که «پیشگیری از وقوع جرم» امری است مهم. به‌طوری که حتی معاونتی در قوه قضائیه با همین نام وجود دارد و بر لباس‌های مأموران پلیس هم چنین واژه‌ای نقش بسته است اما آیا ساخت کلیپ‌های غیراستاندارد با اعمال مجرمانه نیازی به پیشگیری ندارند؟ آیا قوانین آنقدر بازدارنده هست که این افراد نگران عقوبت بابت ساخت چنین فیلم‌های آزار دهنده‌ای باشند؟
شرایط برخورد با سازندگان کلیپ
محسن زالی قاضی دادگستری در این باره می گوید: تهیه فیلم به صورت مخفیانه اگر به حریم شخصی افراد ورود نداشته باشد جرم نیست اما اگر آن رفتار منجر به ترک فعل یا انجام فعلي شود كه از نظر قانون جرم شناخته شده، صرف اینکه دوربین مخفی بوده موجه نیست.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا قانونگذار تعریفی برای مقابله با جرایم مرتبط با ساخت چنین کلیپ هایی دارد خاطر نشان می کند: در این مورد 2 حالت وجود دارد؛ نخست درمورد فردی است که داخل کلیپ و در واکنش به سازنده کلیپ مرتكب رفتاري شود كه مي تواند جرم باشد و دوم اینکه سازنده برای برانگیختن حس و يا واكنش افراد نسبت به موضوعي، فی نفسه جرمی را مرتکب شود مثل سیلی زدن، قاپیدن گوشی موبایل و ...منتها برای محرز شدن اين امر كه آيا اين رفتار جرم هستند يا خير بايد جميع شرایط وجود داشته باشد. ممکن است در حین ساخت چنین کلیپ هایی یک بخشی از جرم اتفاق بیفتد و بخش دیگری از آن صورت نگیرد ولی در همه این موارد نمی توانیم بگوییم که  سازنده کلیپ به لحاظ اسم يا عنواني که بر روی کارش گذاشته از مصونیت برخوردار است.
این قاضی در جواب این پرسش که چه عناصری برای محکومیت یک فرد لازم است می گوید: در جرايم عمدي 3 عنصر را قانونگذار تبیین کرده است. اول اینکه قانونگذار عملی را به عنوان یک جرم مشخص کرده و برای آن مجازاتي را در نظر گرفته باشد. دوم عنصر مادی است مثل آسیب زدن به اموال دیگران یا تخریب یا ربايش مال ديگري و یا قصد سرقت  و عنصر سوم هم سوء نیت است.
وی می افزاید: عنصر سوم در اين خصوص بسیار حائز اهمیت است چراکه اگر برای قاضی محرز و مشخص شود که شخص با نيت سوء دست به چنین عملی زده مجرم تلقی می شود. گاهی فردی به قصد شوخی با دوستش اقدام به  برداشتن تلفن همراهش می کند و در این حین گوشی یا گم می شود و یا به زمین می افتد و می شکند که باید برای قاضی مشخص شود که او نیت سوئی داشته یا  فقط قصدش شوخی بوده. از این رو ممکن است در صورتی که مشخص شود فرد نیت سوء نداشته شامل محکومیت کیفری نشود اما مسئول ضرر و زیانی است که به فرد شاکی وارد شده است. لذا در ساخت و تهيه چنين كليپ هايي كه بخشي از رفتارهاي آن را بتوان از حيث عنصر مادي با بعضي از جرايم منطبق کرد، احراز سوءنيت يا عدم آن بسيار مهم است و مضافاً حتي در فرض عدم احراز عنصر رواني يا معنوي ، باز هم مسئوليت مدني به قوت خود باقيست.
پلیس با دستور قضایی وارد ماجرا می‌شود
سرهنگ تورج کاظمی رئیس سابق پلیس فتای پایتخت به «ایران» می‌گوید: به نظر می‌رسد از آنجا که تاکنون کمتر افراد به دنبال احقاق حقشان بوده‌اند به لحاظ انتظامی و قضایی نیز کمتر به این موارد ورود شده است. در حال حاضر وقتی سازمان، نهاد و یا شخصی متضرر شود و شکایتی مطرح کند پلیس با دستور مقام قضایی به مسأله ورود می‌کند.
وی در پاسخ به این سؤال که وقتی برای ساخت یک فیلم حتی کوتاه نیاز به صدور مجوزهای قانونی است چرا برای ساخت چنین کلیپ‌هایی پلیس ورود نمی‌کند می‌افزاید: به‌طور قطع مجوز نیاز است اما کسانی که قصد ساختن کلیپ‌های دوربین مخفی را دارند سعی می‌کنند از 4 مؤلفه نهایت استفاده را ببرند؛ استفاده از دوربین‌های کوچک و یا دوربین تلفن همراه، انجام کار در مدت زمان کوتاه، کار در محل‌های کم تردد و جابه‌جا شدن سریع بعد از ضبط کار. پلیس پس از رصد و دیدن چنین تصاویری گزارش آن را به مقام قضایی داده و با تشخیص مقام قضایی مبنی بر وقوع اعمال مجرمانه مجوز ورود پلیس به قضیه صادر می‌شود در غیر این صورت برای همکاران ما ورود کردن به قضیه ممکن نیست.
سرهنگ کاظمی تأکید می‌کند: اعتقاد من این است که مرجع قضایی در بسیاری از مواقع خودش را کنار کشیده و نتیجه این می‌شود که اغلب افراد جامعه پلیس را به عنوان مقصر در برخورد با برخی موارد مجرمانه می‌شناسند در حالی که مأموران بدون مجوز قضایی اجازه آب خوردن هم ندارند. البته در قانون آیین دادرسی آمده که اگر مأموران با جرم مشهودی مواجه شدند می‌توانند بلافاصله ورود کنند اما چون در بحث جرم شناسی در برخی از اعمال مثل همین تولیدات دوربین‌های مخفی مصداقی وجود ندارد، امکان ورود نیست. من خودم تاکنون به خاطر ندارم که یک مقام قضایی از من خواسته باشد که سازندگان فلان کلیپ مجرمانه را دستگیر کنم. آنها اغلب منتظر هستند تا مأموران انتظامی گزارشی را اعلام کنند و آنها هم پس از رؤیت مثلاً یک فیلم و تشخیص شان مجوز آن را یا صادر کنند.
کاظمی در پایان به بحث قوانین در خصوص جرایم رایانه‌ای اشاره و اظهار می‌دارد: قوانین در بخش جرایم رایانه‌ای بازدارندگی لازم را ندارند. چه بسا در بخش‌هایی از جرایم شاهد مواردی هستیم که چه در بخش قوانین و چه در اجرا کاستی‌ها و نقصان‌هایی وجود دارد که باعث شده نتوانیم آنطور که باید در مقابل جرایم در فضای مجازی بدون نقص عمل کنیم.