شرق: طرح «صیانت از فضای مجازی» که حالا به تصویب مجلس هم رسیده، بدون اغراق یکی از جنجالیترین و خبرسازترین مصوبههای دهه اخیر است. شمار واكنشها به این طرح از حساب خارج شده؛ از خود نمایندگان تا وزرا تا مردم عادی. كلیاتی از طرح بر اثر بمب خبریای كه پس از آن تركید، عمده جامعه را در مطلع کرد. اما عواقب اقتصادی؛ حتی به نظر این مسئله نیز برای عمده مردم كه میشود حدس زد یا خودشان یا در نزدیكیشان كسی كسبوكار اینترنتی داشته باشد، پوشیده نیست و این مسئلهای است كه شاید مردم قادر به توضیح آن با عدد و رقم نباشند اما بهواسطه حس عمومی كلیتی از آن را در ذهن دارند. از منظر كلی هماكنون برخی برآوردها از عواقب اقتصادی طرح در دسترس است و اظهارنظرهایی درباره اثرات اقتصادی طرح از زبان مسئولان و فعالان اقتصادی نیز مطرح شده است.
كسب و كار تعطیل
اول از همه اظهارنظر اقتصادی وزیر مربوطه، آذریجهرمی كه در كانال شخصیاش منتشر شد و میگوید: «بسیاری از صاحبان کسبوکارها و حتی پیامرسانهای بومی، مخالفت خود با این پیشنویس را اعلام کردهاند. پس بهطور مشخص حمایت مؤثری از کسبوکارها هم در میان نیست. البته با توجه به تحریمهای گسترده اعمالشده بر کاربران ایرانی از سمت شرکتهای آمریکایی، حمایت از خدمات بومی از سوی حاکمیت هم یک ضرورت است اما مگر میشود حمایتی تعریف کنیم که حمایتشونده هم آنها را مخرب بداند؟».
دو نماینده اقتصادی خود مجلس نیز با تصویب طرح موافق نبودند؛ یكی از اعضای كمیسیون اقتصادی مجلس و دیگری عضو كمیسیون كشاورزی. محمودزاده، نماینده مهاباد در مجلس گفت این طرح به كسبوكارهای خانگی لطمه میزند: «به خاطر تحریمها و عدم مراودات اقتصادی ایران با سایر کشورها، پیامرسانهای خارجی نمیتوانند در عرض چهار ماه دفتر مستقل در ایران ایجاد کنند. در نتیجه این شبکهها مسدود خواهند شد و کسبوکار و مشاغل مردم تعطیل میشود».
به گفته نماینده مردم مهاباد: «در شرایطی که به دلیل کرونا اشتغال کشور بهشدت کاهش یافته است و کسبوکارها در فضای مجازی گسترش یافته، مردم دچار ضرر اقتصادی خواهند شد. طرح صیانت از فضای مجازی لطمه جبرانناپذیری به مشاغل و کسبوکار خانگی مردم وارد خواهد کرد». رضا الفت، سخنگوی اتحادیه کسبوکارهای مجازی نیز بهشدت با طرح مخالف است و در مصاحبه با ایسنا گفت: «تکلیف مردمی که در این شرایط اقتصادی به اینستاگرام پناه آوردهاند، چیست؟ بسیاری از مردم درحالحاضر راه دیگری برای معاش ندارد و مسئولان باید پاسخ دهند که میخواهند برای این افراد چه کنند و این افراد بعد از قطعشدن اینستاگرام باید به کجا بروند؟».
در ادامه الفت آماری درباره كسبوكارهای اینستاگرامی اعلام كرد و گفت: «آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد اما تخمینها میگوید قبل از شیوع ویروس کرونا ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار فروشنده در اینستاگرام فعال بودند اما بعد از کرونا این رقم به بیش از ۳۰۰ هزار نفر رسیده و حتی رقم یک میلیون نفر هم مطرح شده است اما این رقم ۳۰۰ هزار نفر به نظر منطقیتر میرسد. باید به این نکته توجه شود که این صفحات معمولا چندنفری فعالیت میکنند و خانواده هم دارند؛ بنابراین جمعیت قابل توجهی هستند» كه میشود پذیرفت جمعیت شایان توجهی تحت تأثیر اقتصادی این طرح قرار میگیرند.
سیبل اصلی: كمدرآمدها و اقشار آسیبپذیر
اما برای روشنترشدن ابعاد اقتصادی میتوان به حرفهای فرزین فردیس، رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران نیز كه به موضوع پرداخته است، رجوع کرد.
او میگوید: «تعداد کسانی که از طریق فضای مجازی ارتزاق میکنند، در کمترین حالت چندصد هزار خانوار تخمین زده میشود. وقتی یک سرپرست خانواده نتواند محصول خود را بر بستر وبسایتها و اپلیکیشنها بفروشد یا فروش آن با کندی و سختی مواجه شود اقتصاد یک خانواده آسیب خواهد دید. در نتیجه درآمد روزانه چندین میلیون نفر تحت تأثیر قرار میگیرد».
آماری كه از خریدوفروشهای اینترنتی دارد، شاهد دیگری بر عواقب اقتصادی سخت این طرح برای مردم است. به گفته فرزین: «طبق آمار رسمی در پایان سال ۱۳۹۹ روزانه نزدیک به ۶۰۰ هزار خریدوفروش بر بستر شبکههای مجازی و بازارگاهها یا پلتفرمهای خریدوفروش صورت میگیرد.
از این رقم شاید چیزی نزدیک به یکچهارم مربوط به شرکت دیجیکالا باشد که بر بستر وب صورت میگیرد؛ اما بهطور متوسط از این ۶۰۰ هزار تراکنش مالی چیزی نزدیک به دوسوم یعنی ۴۰۰ هزار خریدوفروش روی شبکههایی مثل تلگرام و اینستاگرام انجام میشود».
مهمتر اینكه قشری كه تحت تأثیر این طرح قرار میگیرند، عمدتا كسانی هستند كه قاعدتا دستشان به كار تضمینشده با بیمه و حقوق و مزایا نمیرسد وگرنه قطعا آن را به تجارتی كه از صفر تا صدش را باید خودشان انجام بدهند و بیمه و مزایا هم ندارد، ترجیح میدادند. ثانیا مردم ایران چون ایرانی هستند میدانند كه وضعیت سیاسی كشور به چه شكل است و كسبوكارشان ممكن است با چند ساعت مذاكره میان تعدادی از سیاستمداران كشور نابود شود.
فرزین این موضوع را نیز بیان كرده: «امروز در جامعه ما بخش مهمی از افراد کمبضاعت و کمتوان خدمات و محصولات خودشان را روی شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام و امثال آنها میفروشند؛ متأسفانه بستهشدن و محدودیت جدی در این فضاهای اجتماعی در وهله نخست بزرگترین آسیب را به این افراد خواهد زد» و البته در نهایت به حرفهایترها و تجارتهای بزرگ حتی در دنیای غیرمجازی هم آسیبهای جدی میزند و حداقل از این نظر طرح جامعی به نظر میرسد.
اما باز این هم همه ماجرا نیست. بسیاری از مردم هم كه امروز دوركاری میكنند كارشان به مشكل میخورد و معلوم نیست باید چه كنند.
یك كارشناس ارشد مدیریت کسبوکارهای الکترونیک، آقای طالبی، دیگر آخر ماجرا را میگوید. او در مصاحبهای كه با ایسنا كرده است، میگوید: «بر این اساس اجرای این طرح در کوتاهمدت موجب ازدسترفتن حقوق کاربران، در میانمدت کسبوکارهای کوچک و متوسط از بین خواهند رفت و در بلندمدت اثراتی بر کل اقتصاد جامعه نمود پیدا میکند و در نهایت کسبوکارهای بزرگ نیز متضرر خواهند شد؛ چراکه وقتی گردش مالی نباشد و اقتصاد کوچک شود، بنگاههای بزرگ اقتصادی نیز آسیب خواهند دید، ولی این روند «دومینووار» رخ خواهد داد».
اما درباره آثار مثبت اقتصادی این طرح؛ درباره این موضوع تاكنون مطلبی منتشر نشده است اما بههرحال این احتمال هست كه در روزهای آینده كسی این كار را بكند.