کارگروه ملی سازگاری با کم آبی، به تمام استان‌ها نسبت به کاهش بارش و کم آبی هشدار داده و توصیه کرده است کشت برنج به غیر از دو استان گیلان و مازندران، در استان‌های دیگر ممنوع باشد اما گزارش «ایران» از استان‌ها نشان می‌دهد امسال ممنوعیت کشت برنج اجرا نمی شود و فقط در برخی استان‌ها کشت آن محدودتر شده است.
آبان سال 97 هیأت وزیران با مصوبه ای اعلام کرد کشت برنج فقط در استان‌های گیلان و مازندران و براساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی مجاز است و شالیکاران دیگر استان‌ها با شرایط خاص مجاز به این کار خواهند بود.
بعد از این مصوبه، وزارت جهاد کشاورزی در ابلاغیه‌ای اعلام کرد کشت برنج به‌دلیل آببری بالا تنها در استان‌هایی محدود، یعنی استان‌های شمالی باید صورت گیرد؛ در قانون برنامه ششم، وزارت جهاد کشاورزی مکلف به اتخاذ تمهیداتی با هدف کاهش ۲۰ تا ۲۵ درصد نیاز آبی در بخش کشاورزی شده است، اما مجلس در بازنگری بودجه امسال، الزام رعایت الگوی کشت را لغو و کشت برنج را در کشور آزاد اعلام کرد که به گفته کارشناسان اقتصادی و صاحبنظران در حوزه آب و محیط زیست هزینه کشت برنج در شرایط «کم آب بر» کشور بسیار بیشتر از نفع آن است و کشت محصولات آب بر در برخی مناطق به هیچ عنوان توجیه ندارد، چرا که «ارزش آب مصرفی در این مناطق بالاتر از محصولی است که به دست می‌آید.» مجلس در حالی ممنوعیت کشت برنج را در استان‌های دیگر لغو کرد که کشت آن در استان‌های دیگر در 2 سال اخیر ادامه داشت؛ در سال‌های 98 و 99 به‌خاطر افزایش بارش، جهاد کشاورزی در استان‌های پربارش مانند خوزستان اجازه کشت برنج را داده بود و اینگونه نیست که برنجکاری در استان‌های دیگر به هیچ وجه نباید انجام شود.
تغییر شرایط
عزیزکریمی، مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به مصوبه دولت برای ممنوعیت کشت برنج در استان‌هایی به غیر از دو استان شمالی گفت: کشت برنج در استان‌های دیگر بر اساس مصوبه دولت کاملاً ممنوع نبود و بر اساس شرایطی اجازه کشت داده می شد، مثلاً در سال‌های 98 و بهار 99 به‌خاطر بارش‌های بسیار خوب بویژه در استان‌های کم بارش، اجازه کشت برنج برای برخی استان‌ها مانند خوزستان صادر شد، اما امسال شرایط متفاوت است و بارش‌ها حدود 40درصد از متوسط بلند مدت در کشور کمتر است.
مدیرکل دفتر غلات وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به کاهش بارش‌ها گفت: با توجه به این موضوع احتمالاً امسال سطح زیرکشت برنج کاهش داشته باشد، چون حتی در استان‌های گیلان و مازندران شرایط شالیکاری مساعد نیست و در این دو استان هم کم آبی داریم، اما با توجه به اینکه کارگروه آب در استان‌ها مسئول صدور مجوز کشت است در برخی استان‌ها مجوز ممنوعیت یا محدودیت کشت برنج صادر شده است.
ابلاغ به تمام استان‌ها
بنفشه زهرایی، دبیرکارگروه ملی سازگاری با کم آبی، در پاسخ به این سؤال که آیا ممنوعیت کشت برنج به استان‌های دیگر ابلاغ شده است، گفت: براساس بندی که در قانون بودجه امسال آمده، ممنوعیت یا محدودیت کشت برنج به کارگروه‌های سازگاری با کم آبی در استان‌ها واگذار شده است، اما ما در کارگروه ملی سازگاری با کم آبی در مکاتبه با تمام استان‌ها توصیه کردیم که امسال به روال سال‌های قبل، به‌خاطر کاهش بارش، کشت برنج بجز دو استان گیلان و مازندران در استان‌های دیگر محدود شود اما تصمیم‌گیری نهایی با کارگروه‌های استانی است که تا کنون فقط 3 استان لرستان، ایلام و فارس ممنوعیت کشت برنج را به کشاورزان اعلام کرده‌اند؛ در مورد استان‌های دیگر هنوز کارگروه‌ها تصمیمی نگرفته‌اند و به ما اعلام نشده است.
زهرایی گفت: ممکن است در برخی استان‌ها محدودیت و نه ممنوعیت کشت باشد، مثلاً در اراضی آبخور چاه‌ها، ممکن است در برخی استان‌ها کشت برنج ممنوع شود. او افزود: البته علاوه بر برنج ممکن است کشت برخی محصولات آب بر دیگر هم ممنوع یا محدود شود، مثلاً در استان لرستان کشت هندوانه و در استان ایلام کشت هندوانه و یونجه ممنوع شده است.
به‌دنبال ابلاغ ممنوعیت کشت برنج در استان ایلام، شورای حفاظت منابع آب و کارگروه سازگاری با کم آبی استان اعلام کرد که «با هدف سازگاری با کم آبی ناشی از کاهش بارش‌های اخیر که منجر به کاهش آبدهی رودخانه‌های استان در سال جاری شده است، مقرر شد کشاورزان از کشت محصولات پر آب طلب برنج، یونجه و هندوانه خودداری کنند. همچنین کاشت محصولات در بستر رودخانه، نصب و استفاده از موتور تلمبه غیرمجاز اکیداً ممنوع اعلام شد.»
کارگروه سازگاری با کم آبی در استان لرستان هم اعلام کرد که «کشت برنج، هندوانه و سایر محصولات پر آب طلب در نقاطی که به تشخیص آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی استان با افت شدید سطح آب زیرزمینی روبه‌رو هستند، ممنوع بوده و با متخلفین مطابق قانون برخورد خواهد شد.»
کشت محدود شد نه ممنوع
با اینکه به‌خاطر کم آبی توصیه متولیان تأمین و مدیریت آب در کشور به ممنوعیت کشت برنج است اما گزارش ما از استان‌ها نشان می‌دهد برنج در استان‌های کم آب کشت می شود. سال گذشته 2.5 میلیون تن برنج در کشور تولید شده که بنا بر آمار وزارت جهاد کشاورزی 500 هزارتن آن در خوزستان تولید شده است. بنابراین ممنوعیت کشت احتمالاً کاهش تولید برنج را به‌دنبال دارد. مدیرکل دفتر غلات وزارت جهاد کشاورزی در این خصوص گفت: این میزان برنج فقط به‌خاطر بارش‌های خوب سال‌های 98 و 99در خوزستان تولید شد اما مثلاً در سال‌های 95تا 97 تولید برنج در خوزستان بسیار کمتر از 500 هزار تن بوده است. پیش‌بینی ما این است که مجوز کشت به‌خاطر کم آبی امسال محدود باشد.
کریمی افزود: بر اساس پیش‌بینی با توجه به کاهش بارش و کاهش ذخیره آب، ممکن است امسال سطح زیر کشت برنج و در نتیجه تولید کمتر باشد. کشت برنج اکنون در گیلان و مازندران شروع شده و در استان‌های دیگر کشت از این به بعد است. کشت برنج در استان‌های دیگر تا پایان تیر ادامه دارد و بعد از آن میزان سطح زیر کشت به‌صورت دقیق مشخص می شود.
استان فارس هم یکی از استان‌هایی است که در سال‌های اخیر با وجود خشکسالی در این استان در آن محصول آب بر برنج کشت می‌شود، در این استان هم سال‌های 98 و 99 با افزایش بارش کشت برنج بیشتر شد، اما فارس امسال جزو استان‌های کم بارش است. با وجود این، حسین پژمان، رئیس جهاد کشاورزی این استان در گفت گو با «ایران» گفت: کشت برنج امسال در فارس ممنوع نیست و فقط محدودیت دارد و احتمالاً سطح زیر کشت 50 درصد نسبت به سال گذشته کمترشود.
به گفته پژمان اطلاع‌رسانی برای محدودیت کشت برنج در این استان شروع شده است. در استان فارس سال گذشته حدود 100 هزارتن برنج تولید شده است که انتظار می رود امسال این عدد به نصف کاهش یابد. آمارهای رسمی نشان می دهد امسال میزان بارش حدود 50 درصد نسبت به سال گذشته کمترشده است و از سوی دیگر با توجه به خشکسالی‌های پیاپی و کاهش سطح آب های زیرزمینی، برنامه الگوی کشت برای کشور نیاز اساسی است که کمتر به آن توجه شده است. تعیین کشت‌های جایگزین به جای کشت‌های آب بر بویژه در مناطق کم بارش، برنامه مناسبی برای ترغیب کشاورزان به کاهش کشت محصولات آب براست که در کنار حمایت از تولید، مدیریت منابع آب را به‌دنبال خواهد داشت.