ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده گاز اوپک

روزنامه ایران: اگرچه سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام معروف به اوپک، مرجعی برای بررسی میزان تولید و عرضه نفت خام 13 عضو خود است اما در گزارش‌های سالانه خود معمولاً آمارهای دیگری نظیر مقاصد صادراتی نفت، وضعیت مشتریان و میزان تولید و صادرات گاز نیز ارائه می‌دهد. در جدیدترین بولتن سالانه اوپک روند صادرات و درآمد‌های نفتی ایران نزولی گزارش شده است.

به‌طوری که بر اساس گزارش منابع ثانویه اوپک، درآمد نفتی کشور طی سال گذشته با تشدید فشار امریکا به خریداران نفت ایران، نزدیک به 40 میلیارد دلار کاهش یافته و این بیشترین کاهش درآمدی سالانه میان اعضای سازمان است. در این گزارش آمده که درآمد نفتی ایران در 2018 بیش از 60 میلیارد دلار بوده اما در سال 2019 این رقم به 19 میلیارد دلار رسیده است. در سال 2019 عربستان با بیش از 202 میلیارد دلار، عراق با بیش از 80 میلیارد دلار و کویت با 52 میلیارد دلار، پردرآمدترین کشورهای عضو اوپک در 2019 بوده‌اند و ایران تنها از 3 کشور عضو سازمان درآمد بالاتری داشته است. البته این ارقام بر اساس گزارش منابع ثانوبه برآورد شده و به سبب تحریم‌ها تأیید مقامات ایرانی را به همراه ندارد.

در بولتن سالانه اوپک، در مقابل این آمار، گزارشی را می‌توان از میزان تولید گاز کشورهای عضو سازمان و بازار آنها ملاحظه کرد. آمار تولید و صادرات گاز طبیعی ایران برخلاف تولید و صادرات نفت افزایشی است و لزوم توجه به یک مسأله مهم را گوشزد می‌کند و آن هم، اهمیت صادرات گاز و درآمدزایی از محل این محصول است. اکنون شاید بازار گاز برای ایران بازار مهم‌تری از نفت باشد. اما پیش از هر چیز باید ابزار ورود به این بازار نظیر دیپلماسی و مذاکرات گازی برای بازاریابی، مدیریت مصرف در داخل و تجهیزات و تأسیسات ال ان جی را فراهم کرد.

بالاترین تولید گاز سالانه

گزارش بولتن از تولید گاز طبیعی سالانه و تجمعی اعضای اوپک نشان می‌دهد که ایران بالاترین تولید سالانه و تجمعی گاز را میان این 13 کشور دارد. بسیاری از اعضا حتی واردکننده گاز هستند اما ایران با اختلاف از سایر اعضا توان تولید و صادرات گاز را دارد.

ایران در سال 2019 حدود 254 میلیارد مترمکعب گاز تولید کرده است. در سال 2010 این رقم معادل 187 میلیارد مترمکعب گاز شده و تولید در سال 2000 حدود 60 میلیارد مترمکعب بوده است. به ترتیب در سال 1990 رقم 24 میلیارد مترمکعب، 1980 حدود 7 میلیارد مترمکعب، 1970 حدود 13 میلیارد مترمکعب و در 1960 یعنی سالی که اوپک تأسیس شد، میزان 960 میلیون مترمکعب برای تولید گاز ایران ثبت شده است.

60 سال قبل یعنی در شروع به کار اوپک، ونزوئلا با حدود 4 میلیارد مترمکعب تولید سالانه گاز در صدر جدول بود و تولید ایران و کویت نزدیک به یکدیگر بود.

اما در آمارهای سال 2019 می‌توان تولید 12 عضو دیگر سازمان را نیز ملاحظه کرد. عربستان سعودی با 117 میلیارد مترمکعب، الجزایر با 89 میلیارد مترمکعب، امارات با 55 میلیارد مترمکعب و نیجریه با حدود 48 میلیارد مترمکعب در جایگاه‌های بعدی تولید سالانه گاز قرار دارند. اما ونزوئلا با 20 میلیارد مترمکعب تولید سالانه گاز، پس از این کشورها قرار می‌گیرد که این رقم با میزان ذخایر این کشور همخوانی ندارد.

البته ناگفته نماند که قطر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز جهان در سال 2019 از این سازمان خارج شد و به همین خاطر آمار تولید این کشور در میان اعضای سازمان نیامده است.

بالاترین تولید تجمعی گاز

آمارهای تولید تجمعی گاز آمده در این گزارش نیز نشان می‌دهد که تولید تجمعی گاز ایران تا پایان سال 2019 حدود 4 هزار میلیارد مترمکعب (3,903,431 میلیون مترمکعب) بوده است. در جایگاه بعدی عربستان سعودی با بیش از 2 هزار میلیارد مترمکعب قرار می‌گیرد.

اکنون برخی از کشورهای عضو این سازمان حتی واردکننده گاز هستند و شاید بتوان از این سازمان برای رایزنی‌های گازی نیز بهره برد. اساساً عضویت در هر سازمان بین‌المللی یک فرصت برای رایزنی‌های بیشتر است.

تولیدکننده‌ای که همه را مصرف می‌کند

در کنار این آمار مثبت گازی یک مسأله مهم را باید بررسی و برای آن چاره اندیشی کرد. منظور کاهش شدت مصرف گاز طبیعی در کشور است. امسال قرار است که تولید گاز کشور رکورد یک میلیارد متر مکعب در روز را بشکند اما آمارها گویای این مسأله است که به جز صادرات اندک به کشورهای نظیر ترکیه و عراق، هر آنچه را تولید می‌کنیم در داخل کشور می‌سوزانیم و این مسأله فرصت چانه زنی‌های گازی را در بازار این محصول از ایران سلب می‌کند. سال گذشته تولید گاز کشور حدود 850 میلیون مترمکعب در هر روز بود و در فصل زمستان شاهد سر به سر شدن تولید و مصرف بودیم. درحالی که کشورهایی با اقلیم سردتر از ایران اما جمعیت برابر (مانند ترکیه) یک سوم این میزان را مصرف می‌کنند.

 جولان ایالات متحده در بازار گاز

مجموعه بررسی‌های آماری شرکت BP از انرژی جهان در 2020 یک موضوع مهم را به نمایش می‌گذارد. این بررسی تصویری جامع از عرضه و تقاضا برای منابع اصلی انرژی ارائه می‌دهد که می‌توان در آن جایگاه ایران را میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان گاز جهان نیز مشاهده کرد. گاز طبیعی پاک‌ترین سوخت فسیلی است که اکنون بازاری جذاب اما رقابتی دارد. این سوخت در میان سوخت‌های فسیلی سریع‌ترین رشد بازار را دارد. به‌طوری که در طول دهه گذشته میانگین رشد سالانه 2.6 درصد را تجربه کرده است.

در مقایسه با آن، نفت طی یک دهه گذشته با 1.3 درصد رشد و زغال سنگ 0.8 درصد رشد را در سطح جهانی تجربه کرده است. پیش‌بینی می‌شود، گاز طبیعی تنها سوخت فسیلی است که طی دو دهه آینده شاهد رشد قابل توجه تقاضا باشد.

اما در این میان می‌توان یک مسأله مهم را نیز ملاحظه کرد. اینکه طی یک دهه گذشته، رونق تولید گاز از منابع شیل ایالات متحده باعث شده که امریکا به صدر جدول تولید‌کنندگان گاز طبیعی سوق داده شود. در سال 2019، ایالات متحده سهم قابل توجه 23.1 از تولید جهانی گاز طبیعی را در اختیار داشت، بسیار جلوتر از آن روسیه (17.0 درصد) و حتی کل خاورمیانه (17.4 درصد) را می‌توان دید.

بر اساس این آمار، 10 تولیدکننده برتر در سال 2019 حدود 70 درصد از تولید گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده‌اند. تولید ایالات متحده 10.2 درصد در سال گذشته رشد داشته و به 89.1 میلیارد فوت‌مکعب در روز (یک و نیم میلیارد فوت‌مکعب گاز معادل 42 میلیون مترمکعب است) رسیده که این میزان نسبت به سال 2005 تقریباً 88 درصد افزایش داشته است.

به‌طور کلی طی یک دهه گذشته، تولید گاز طبیعی ایالات متحده با میانگین سالانه 4.4 درصد رشد داشته است. در این دوره زمانی، متوسط ​​نرخ رشد سالانه در استرالیا 12.1 درصد، قطر 8.3 درصد و چین 7.2 درصد بوده است.

با توجه به اینکه گاز طبیعی به آسانی نفت منتقل نمی‌شود، بین تولیدکنندگان گاز طبیعی و مصرف‌کنندگان همپوشانی زیادی وجود دارد. به طوری که 6 مصرف‌کننده برتر گاز طبیعی نیز در بین 10 تولید‌کننده برتر قرار گرفته‌اند. یکی از این کشورها ایران است که سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان و چهارمین مصرف‌کننده گاز دنیاست. به عبارت دیگر هر آنچه را تولید می‌کنیم، می‌سوزانیم. بدون آنکه بازار بزرگی را در اختیار داشته باشیم.

این درحالی است که امریکا در کنار افزایش تولید گاز، مقام اول در سطح جهان در تولید میعانات گاز طبیعی (NGL) را نیز به خود اختصاص می‌دهد. ایالات متحده دارای 40 درصد سهم جهانی در تولید NGL است که اکثر NGL‌ها برای پالایشگاه‌ها یا تولیدات پتروشیمی‌ها در نظر گرفته شده‌اند.

گاز طبیعی مایع (LNG) با NGL متفاوت است. در این زمینه نیز قطر در سطح اول جهان با سهم 22.1 درصد از صادرات LNG قرار می‌گیرد. پس از آن استرالیا (21.6 درصد)، ایالات متحده (9.8 درصد)، روسیه (8.1 درصد) و مالزی (7.2 درصد) قرار دارند.

اما ایالات متحده سریع‌ترین رشد را در زمینه صادرکننده LNG در جهان دارد و می‌خواهد که از جایگاه سوم در سال گذشته به جایگاه اول در جهان دست یابد. امریکا درست پنج سال قبل رتبه هجدهم جهان در صادرات LNG را داشت. این درحالی است که ایران هنوز نتوانسته است به‌عنوان سومین تولیدکننده گاز جهان سهمی در بازار LNG جهان داشته باشد. بزرگترین تولیدکننده گاز در میان اعضای اوپک نیازمند یک بازنگری جدی در سیاست‌های گازی خود است.