ثبت دو جهش برای شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در پی شوک ارزی سال 1391 و 1397 این فرضیه را مطرح کرده که نوسان قیمت ها در بازار سهام وابستگی بالایی به نرخ دلار پیدا کرده است. این فرضیه بر اساس شواهد موجود تا چه حد قابل رد یا تایید است؟
تحولات شاخص بورس و قیمت دلار در ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱
همزمان با تشدید تحریم های تجاری، بانکی و نفتی غرب علیه ایران در فاصله سال های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ نرخ دلار در بازار آزاد تهران از یک هزار و ۱۲۵ تومان طی معاملات فروردین سال ۱۳۹۰ به ۳ هزار و ۸۹۰ تومان در ۱۲ بهمن ماه سال ۱۳۹۱ جهش کرد. تاثیر این جهش ۲۴۵ درصدی نرخ ارز با تاخیری نزدیک به یکسال در بازار سهام ایران قابل مشاهده است.
با وجود پیچیده تر شدن مناقشه هسته‌ای ایران با جامعه جهانی و منفی شدن نرخ رشد اقتصاد ایران، شاخص کل بورس تهران از ۲۵ هزار و ۸۸۵ واحد در ۱۸ فروردین ماه سال ۱۳۹۰ به ۸۹ هزار و ۵۰۰ واحد طی معاملات روز ۱۵ دی ماه سال ۱۳۹۲ رسید. رشدی که دقیقا ۲۴۵ درصد و معادل جهش نرخ آزاد دلار بود که طی یکسال پیش از آن رخ داده بود.
البته برخی کارشناسان معتقدند که پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری خردادماه سال ۱۳۹۲ و ایجاد امیدواری عمومی نسبت به حل مساله پرونده هسته‌ای ایران و اداره کارآمدتر اقتصاد ایران یکی از عوامل مهم رونق بورس تهران در سال ۱۳۹۲ بوده است.
مقایسه نوسان قیمت ارز و شاخص کل بورس تهران
۱۳۹۰ تا بهمن ۱۳۹۷
با این وجود در پی افت ۲۳ درصدی نرخ دلار در فاصله بهمن ماه ۱۳۹۱ تا دی ماه ۱۳۹۲، شاخص کل بورس تهران هم با نزدیک به ۲۲ درصد کاهش نسبت به اوج دی ماه سال ۱۳۹۲ به ۷۰ هزار واحد در دی ماه ۱۳۹۳ تنزل کرد. این در حالی بود که اقتصاد ایران پس از دو سال انقباض، شاهد رشد اقتصادی مثبت و ۳ درصدی در سال ۱۳۹۳ بود.
همچنین با وجود حصول توافق هسته‌ای میان ایران و گروه کشورهای ۱+۵ در۲۳ تیرماه سال ۱۳۹۴، شاخص کل بورس تهران که به ۶۸ هزار واحد رسیده بود تا مهرماه همان سال به ۶۱ هزار واحد کاهش یافت.
واکنش شاخص بورس به خروج آمریکا از برجام
شاخص کل بورس تهران همزمان با اجرای این توافق و آغاز رفع تحریم‌های ایران در ۲۷ دی ماه سال ۱۳۹۴ از ۶۵ هزار واحد فراتر نرفت. اما پس از رشد ۲۰ درصدی نرخ ارز در فاصله شهریور ماه سال ۱۳۹۳ تا دی ماه سال ۱۳۹۴ که نرخ دلار به ۳ هزار و ۷۰۰ تومان رسید، شاخص کل بورس تهران نیز با آغاز رشد ۲۰ درصدی در دی ماه سال ۱۳۹۵ از مرز ۷۸ هزار واحد گذشت.
اما از زمستان سال ۱۳۹۶ و با تقویت احتمال خروج آمریکا از برجام، شتاب رشد شاخص کل بورس تهران از میزان افزایش نرخ دلار پیشی گرفت. به طوری که با وجود رشد ۱۷ درصدی نرخ دلار در فاصله مهرماه ۱۳۹۴ تا دی ماه سال ۱۳۹۵، شاخص بازار سهام طی یکسال بعد از آن، با ۲۴ درصد افزایش به ۹۸ هزار واحد رسید.
با تحقق پیشی بینی خروج آمریکا از برجام و آغاز روند بازگشت تحریم های تجاری، بانکی و نفتی که چشم انداز صعودی را پیش پای نرخ ارز گذاشت، شاخص بورس تهران فارغ از وقفه زمانی لازم برای تعدیل قیمت سهام با روند شتابان نرخ دلار در بازار آزاد همسو شد.
به طوری که همزمان با ثبت رکورد تاریخی ۱۹ هزار تومانی برای دلار آمریکا، شاخص کل بازار سهام نیز اوج بی‌سابقه 195 هزار واحدی را در هفته نخست مهرماه سال ۱۳۹۷ رقم زد.
پس از این نقطه بحرانی، نرخ دلار و شاخص بورس همزمان شروع به کاهش کردند.
در مجموع فارغ از این نقطه بحرانی، در فاصله فروردین سال ۱۳۹۱ تا دی ماه ۱۳۹۷ در مقابل رشد ۷۸۰ درصدی نرخ دلار، شاخص بورس تهران به جهش ۵۰۰ درصدی تن داده و همچنان بالاتر از ۱۵۴ هزار واحد ایستاده است. هر چند که این شاخص هنوز برای تعدیل بیشتر بر پایه نرخ ارز هنوز فرصت دارد.
این رشد در شرایطی است که اقتصاد ایران بار دیگر همچون سال ۱۳۹۱ وارد رکود شده و سیر نزولی صادرات نفت ایران ادامه دارد. با این وجود ضریب تعیین آزمون رگرسیون نشان می‌دهد که طی حدود ۷ سال گذشته روند حرکت نرخ دلار در بازار آزاد ایران در بیش از ۸۱ درصد موارد توضیح دهنده نوسان شاخص کل بورس تهران است.
لذا با وجود تاثیرگذاری مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی و سیاسی بر معادلات بازار سهام، تعدیل قیمت سهام شرکت‌ها بر پایه میزان نزول ارزش برابری ریال در برابر دلار نقش غیرقابل کتمانی در تحریک شاخص کل بورس تهران داشته است. هر چند که تایید قطعی این فرضیه همچنان نیاز به مشاهده روند آتی قیمت‌ها در بورس تهران دارد.