آرمان: بانک مرکزی ایران به‌تازگی از چک‌پول‌های جدید ۵۰هزارتومانی رونمایی کرده است که طراحی و رنگ‌آمیزی متفاوت آن، ظن حذف صفر از پول ملی و تغییر واحد آن از ریال به تومان را تقویت می‌کند. بر این اساس در این اسکناس‌های جدید، چهار صفر سمت راست رقم، کمرنگ شده و عدد ۵۰ در آن خودنمایی بیشتری می‌کند به‌طوری که در اولین نگاه به آن، واحد پولی تومان به ذهن متبادر می‌شود. به نظر می‌رسد بانک مرکزی با این طراحی مفهومی، گام نخست را در راستای مصوبه دو سال قبل هیات وزیران مبنی بر تغییر واحد پولی و برابردانستن هر تومان با ۱۰ریال برداشته باشد؛ چرا که در نمونه قبلی این اسکناس می‌توان مشخصا عدد ۵۰۰ که نماینده واحد ریال است را مشاهده کرد.
طرح تغییر واحد پولی و حذف صفر از پول که در برخی کشورها توانسته است به صورت موفقیت‌آمیز اجرایی شود، در 17 آذر 1395 در هیات وزیران به تصویب رسید؛ اما این طرح که در همان زمان، واکنش‌های زیادی را برانگیخته بود، با عدم طی مسیر قانونی مسکوت ماند و به مجلس شورای اسلامی نرفت. با این حال این طرح در طول سال‌ها در ایران مورد بحث بوده و پیشینه آن به دهه 70 بازمی‌گردد؛ زمانی که طهماسب مظاهری دبیرکل وقت بانک مرکزی حذف صفر از پول ملی را پیشنهاد کرد اما این طرح از سوی رئیس‌کل وقت بانک مرکزی مورد قبول قرار نگرفت و به فراموشی سپرده شد. پس از آن در دوره احمدی‌نژاد این طرح دوباره بر سر زبان‌ها افتاد اما باز هم به نتیجه ملموسی نرسید. تا آنکه دو سال قبل، دولت این پیشنهاد شورای پول و اعتبار را بررسی کرده و تغییر واحد پولی از ریال به تومان را به تصویب رساند. این طرح اگرچه در مرحله تصویب باقی ماند و اجرایی نشد اما در ماه‌های گذشته و با توجه به افزایش نرخ تورم و ایجاد فضای ملتهب روانی، دوباره به عرصه گفت‌وگوها بازگشت.
مزایا و معایب حذف صفر
حذف صفر از پول ملی همچون تیغی دولبه عمل می‌کند به‌طوری که هم می‌تواند مزایایی برای اقتصاد داشته باشد و هم می‌تواند موجب بروز آشفتگی‌هایی شود و این امر بسته به شرایط اقتصاد کشور در زمان اجرای این طرح و چگونگی عملیاتی‌کردن آن می تواند نتایج مثبت و منفی از خود بروز دهد. بر این اساس می‌توان مزایای این طرح را در کاهش نرخ تورم، نقل‌وانتقال آسان پول، صرفه‌جویی در هزینه چاپ اسکناس، صرفه‌جویی در وقت نیروهای انسانی و هزینه‌های معاملاتی در مسائل مالی کشور و اثرات مثبت روانی در جامعه دانست؛ همچنین ایستادگی در برابر نفوذ ارزهای خارجی، تقویت پول ملی و افزایش ارزش اسمی آن، سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ارقام و ترازنامه‌ها، کاهش نیاز به استفاده از چک‌های بانکی و کاهش تسهیلات فعالیت دستگاه‌های خودپرداز می‌تواند از دیگر محاسن ملموس حذف صفر باشد.
اما از سوی دیگر، می‌توان معایبی را نیز در اجرایی‌شدن این طرح جست‌وجو کرد که از آن جمله هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌های جدید، افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه به فعالان اقتصادی، عدم پذیرش از سوی برخی افراد جامعه و احتمال کاهش درآمدهای صادراتی است. از نمونه‌های موفقیت‌آمیز حذف صفر از پول، می‌توان به کشورهای هلند، آلمان و ترکیه اشاره کرد؛ آلمان پس از جنگ جهانی دوم توانست تورم فزاینده ناشی از جنگ را به خوبی کنترل کرده و به سوی توسعه‌یافتگی گام بردارد. ترکیه نیز نمونه دیگری است که در سال 2005 به یکباره شش صفر را از پول ملی خود حذف کرد. از آغاز آن سال اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند و هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم برآورد شد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. اما نکته مهم آن بود که ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرده بود.
بی‌تاثیری کاستن صفرها در اقتصاد غیرمولد
ماه گذشته بود که محمدحسین فرهنگی نماینده تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی، ایده حذف صفر از پول را بار دیگر مطرح کرده و شرایط کنونی را برای اجرای این طرح ایده‌آل دانسته بود. در همان زمان صاحب‌نظران بار دیگر با بررسی شرایط، به اظهارنظر در این باره پرداختند. کارشناسان بر این باورند که حذف صفر از پول تاثیری در متغیرهای کلان اقتصادی ندارد و تورم در ایران نیز آنقدر لجام‌گسیخته نیست که مردم را برای سهولت در مبادلات پولی درگیر حذف صفر کند؛ بر این اساس در اقتصادهایی که ارزش پول ملی به شدت افت می‌کند و به تبع آن قدرت خرید نیز کاهش می‌یابد، حذف صفر از پول پس از پشت سر گذاشتن بحران و رسیدن به ثبات می‌تواند روحیه‌ای مثبت در جامعه ایجاد کند، بنابراین یکی از مهم‌ترین نکات در طرح حذف صفر از پول ملی این است که در زمان آرامش این کار انجام شود نه در میانه بحران؛ وحید شقاقی استاد دانشگاه، پیش از این با تاکید بر موارد مذکور به ایسنا گفته بود: حذف صفر از پول ملی هیچ تاثیری بر متغیرهای کلان اقتصادی همچون تورم ندارد و فقط می‌تواند نشانی از تغییر رویکرد داشته باشد و امید بیشتری به اقتصاد تزریق کند.
از سوی دیگر برخی کارشناسان نیز معتقدند این طرح معمولا در هنگام بروز مشکلات در یک اقتصاد بیمار مطرح می‌شود و در چنین حالتی، کشورها برای حفظ ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی و کاهش هزینه‌ها به اجرای این طرح اقدام می‌کنند؛ پیش از این، محمد خوش‌چهره، اقتصاددان، در گفت‌وگویی با «آرمان» با تاکید بر این نکته گفته بود: در ایران با توجه به کاهش ارزش پول در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد حذف صفر از پول، جنبه نمایشی داشته و تاثیر اساسی نداشته باشد. در واقع کاستن از تعداد صفرهای پول، فقط ضریب تبدیل کالا به واحد پول را ساده‌تر می‌کند. او با اشاره به اینکه رشد بالای حجم پول ضمن بی‌ارزش‌کردن پول، باعث بروز مشکلاتی در تبدیل پول به کالا می‌شود، افزوده بود: به همین دلیل باید پذیرفت در یک اقتصاد غیرمولد در صورتی‌که یک مجموعه اقدامات رخ ندهد، حذف صفر اثرگذار نخواهد بود بلکه سبب افزایش ضریب تورم نیز خواهد شد. حذف صفر از پول ملی، باید در قالب یک بسته سیاستی اتفاق بیفتد تا بتواند در نهایت به رشد اقتصادی منجر شود.
اکنون با توجه به افزایش نرخ تورم که می‌تواند یکی از دلایل اتخاذ سیاست حذف صفر از پولی ملی باشد و نیز افزایش آشفتگی‌ها و نارضایتی‌ها از کاهش قدرت خرید و ارزش پول ملی، به نظر می‌رسد بانک مرکزی در ادامه سیاست‌های اصلاحی خود در نظام پولی و بانکی به حذف صفرها از پول و تبدیل واحد پولی از ریال به تومان علاقه‌مند باشد. بر همین اساس می‌توان چشم‌انتظار تغییراتی در عرصه پولی کشور بود که با در نظرگرفتن شرایط و بسترسازی مناسب می‌تواند نظام پولی و بانکی کشور را از برخی چالش‌هایی که به آن دچار شده است، نجات دهد؛ از سوی دیگر در صورتی‌که این امر بدون توجه به واقعیت‌های کلان اقتصادی و تنها در راستای ایجاد فضای روانی مثبت و به شکل نمایشی رخ دهد، می‌تواند در آینده نه‌چندان دور با افزایش تورم و ایجاد مشکلات و هزینه‌های اضافی بر بار معضلات اقتصادی ایران بیفزاید.