دولت تصمیم دارد در مبادلات ارزی خود یورو را جایگزین دلار کند. اولریش لویشت‌من، تحلیل‌گر بازار ارز در کومرتس‌بانک آلمان، به دویچه‌وله می‌گوید جایگزینی دلار با یورو درآمد خارجی ایران را کاهش می‌دهد و به صرفه نیست.
آقای اولریش لویشت‌من، دولت ایران تصمیم گرفته است در معاملات خارجی خود یورو را جایگزین دلار کند. فکر می‌کنید این تصمیم چقدر قابل اجراست؟
از لحاظ تئوری جایگزین کردن یورو با دلار کاملا قابل تصور است. در حال حاضر هم کشورهای بسیاری در معاملات خارجی دوطرفه‌شان از دلار استفاده نمی‌کنند. اما وقتی پای ارز سوم به میان می‌آید هنوز بیشترین تمایل به دلار آمریکا وجود دارد. درست است که نقش دلار اندکی کم‌رنگ شده و ما شاهد رشد معاملات با ارزهای خارجی دیگر به ویژه یورو هستیم، یا در برخی معاملات شرق آسیا از واحدهای پولی دیگر استفاده میشود، اما بیشتر ارزها تنها در کشور خود اعتبار دارند. در حالیکه اعتبار دلار جهانی است. دلار هنوز ارز رایج است.
این اعتبار از کجا می‌آید؟ چرا دلار آمریکا ارز رایج بازارهای جهانی است؟
در نظام برتون وودز (نظام پولی بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم) که از اواخر دهه ۱۹۴۰ تا اوایل دهه ۱۹۷۰ به خوبی عمل کرد، دلار ارز اصلی در بازارها تعیین شد. بعد از برتون وودز اجباری برای استفاده از یک ارز مشخص تعیین نشد اما دلار همچنان مهمترین ارز در معاملات خارجی باقی ماند. حال استفاده از سایر ارزها به معنای پذیرفتن هزینه بیشتر است. یعنی وقتی معامله به دلار نیست هزینه ضمانت آن بیشتر میشود و در نهایت معامله سود کمتری دارد و این مهمترین استدلال برای ادامه معامله با دلار است. به زبان دیگر دلار ارز رایج است چون از جنگ جهانی دوم به بعد به ارز رایج تبدل شده و بازار را در اختیار دارد.
تصور کنید از فردا همه دلار را کنار بگذارند و به یورو معامله کنند. یعنی ارز اروپا بر بازار مسلط شود. خوب تراز تجاری اروپا همیشه مثبت است. یعنی اروپا بیشتر صادر کننده است و کمتر وارد کننده، جنس می‌فروشد یورو می‌گیرد.
اگر قرار باشد همه چیز به یورو معامله شود اروپا به طور مدوام هر چه یورو در بازار است را جذب می‌کند در نتیجه در بازارهای جهانی همواره کمبود یورو حاکم خواهد بود.
دلار تنها واحد پولی است که در دراز مدت برعکس عمل می‌کند. آمریکا تنها کشوری است که اقتصاد آن تراز تجاری منفی را تحمل می‌کند و به دنیا دلار می‌دهد، یعنی تقاضا برای دلار را به طور خودکار با خرید برطرف می‌کند. به همین دلیل است که دلار به عنوان ارز رایج در بازارهای جهانی خوب عمل می‌کند. البته همیشه ابتکارات سیاسی برای ضعیف کردن دلار و کاهش تسلط آن بر بازار وجود داشته که چندان موفق نبوده‌اند.
برای کشوری مانند ایران که مهمترین منبع درآمد آن فروش نفت و گاز است، جایگزین کردن یورو با دلار چه معنایی دارد؟
اقتصاددانان یک مثال خوب دارند: یک تولیدکننده در شیلی را تصویر کنید که محصول خود را در بازار ژاپن عرضه می‌کند. چرا هر دو به دلار معامله می‌کنند؟ چون برای شبکه تولیدکنندگان شیلی که محصولات خود را در توکیو، فرانکفورت یا لندن می‌فروشند به صرفه‌تر است که یک ارز واحد دریافت کند. استفاده از این ارز واحد در نهایت برای تجارت جهانی هم با صرفه‌تر است.
اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن‌بیستم میلادی پوند انگلستان به عنوان ارز بازارهای جهانی رایج بود. در این دوره ما شاهد رشد تجارت جهانی بودیم. اما در فاصله میان دو جنگ جهانی که ارز رایجی وجود نداشت و در نتیجه تجارت هم سخت‌تر بود، حجم معاملات بین‌المللی کاهش پیدا کرد.
در نتیجه به صرفه است که روی یک واحد پولی مشخص توافق شود که خوب حالا دلار است. اما گاهی به دلایل سیاسی مثل مورد ایران به دلیل تحریم‌ها، این واحد پولی پاسخگو نیست. تجارت جهانی نفت به یورو برای ایران ممکن است. اما درآمد آن به طور قابل توجهی پایین‌تر از آن چیزی است که می‌تواند به دلار باشد.
آیا مثال موفقی وجود دارد که نشان دهد می‌توان وابستگی تجارت خارجی به دلار را کنار گذاشت و با ارز دیگری معامله کرد؟
بله شدنی است. مثل معامله ایران با هند یا با چین. اما سود چنین معاملاتی برای ایران کمتر از معامله به دلار است.