توسعه طرحهای مسئولیت اجتماعی در مناطق محروم و همجوار با تاسیسات نفتوگاز در سراسر کشور سبب میشود تا این مناطق از حالت کارگاهی و صنعتی فاصله گرفته و زندگی حقیقی همراه با رفاه و آسایش را تجربه کنند.
به گزارش ایرانجیب از شانا، بیش از ۱۰۰سال از عمر صنعت نفت در ایران میگذرد. عمری درازمدت که هر لحظه فرازونشیبهای فراوانی به همراه داشته است. از تاثیر بر اقتصاد کلان کشور و حضور در صحنه اقتصادی-سیاسی جهانی تا تاثیر بر زوایای گوناگون زندگی مردم بهویژه ساکنان مناطق همجوار با تاسیسات صنعت نفت. مردمی که همواره ریههایشان را از بوی نفت و گاز پر کردهاند و دم نزدند اما این منبع عظیم و گرانبهای ملی تا چه حد بر تقویت سطح معیشت آنان تاثیرگذار بوده است؟ رسیدگی به این امور و ارتقای سطح اجتماعی زندگی مردم مناطق محروم و همجوار تاسیسات نفتیوگازی، موضوعی است که این سالها با عنوان مسئولیتهای اجتماعی در صنعت نفت جایگاه ویژهای یافته است. از وزیر نفت بهعنوان مقام نخست این صنعت گرفته تا تمامی شرکتهای نفتی و گازی استانی خیلی پیش از آنکه مسئولیتهای اجتماعی به صورت یک طرح الزامآور درآید، پیشگام رونق بخشیدن به معیشت هموطنانشان بودهاند. در ادامه بخش نخست گفتوگوی شانا، با سیدامیر طالبیان، مشاور اجتماعی وزیر نفت را میخوانید.
در ابتدا، تعریفی از مسئولیتهای اجتماعی در صنعت نفت ارائه دهید.
صنعت نفت، بزرگترین و گستردهترین صنعت در کشور است که عمری بیش از ۱۰۰سال را سپری کرده، ما مسئولان و مدیران صنعت نفت علاوه بر آنکه مسئولیت تولید نفت، گاز، پتروشیمی و ارزش افزوده اقتصادی را برعهده داریم، باید نگاهی نیز به تبعات اقدامات انجامشده در راه ایفای مسئولیت خود داشته باشیم و تاثیر و پیامدهای مثبت و منفی فعالیتهای نفت را مدنظر قرار دهیم، یعنی یک نگاه دووجهی به مقوله نفت و محیط اطراف آن داشته باشیم.
این نگاه دووجهی شامل نگاه صنعتی، فنی و تولیدی از یکسو و نگاه به تبعات و پیامدهایی که خواسته یا ناخواسته در اثر استقرار تاسیسات نفت و فعالیتهایمان در یک منطقه به وجود آمدهاند، میشود. این پیامدها بر روی محیطزیست، محیط اجتماعی و محیط طبیعی اثر میگذارند. راهاندازی و فعالیت پالایشگاهها، خطوط لوله، ایستگاههای تقویت فشار، سوختن گازهای مشعل، فعالیت مجتمعهای پتروشیمی و دیگر فعالیتهای صنعت نفت بدون شک روی محیط اجتماعی و محیطزیست اطراف مناطق و تاسیسات نفت اثرگذار است.
در مرحله نخست، پیش از آنکه تصمیم به ساخت و راهاندازی یک بخش جدید از تاسیسات صنعت نفت بگیریم، باید تمامی تبعات اقتصادی و اجتماعی آن را پیشبینی و شناسایی کنیم، البته این کار به آن معنا نیست که از توسعه فعالیتهای صنعت نفت باز بمانیم بلکه از ابتدا باید همه این تبعات را مدیریت کنیم تا جایی که عواقب منفی فعالیتهای صنعت نفت تا حد ممکن کاهش پیدا کرده و در مقابل نتایج مثبت کار افزایش یابد.
مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در مناطق همجوار تاسیسات نفتی تا چه حد شناسایی شدهاند؟
بدون شک مسئولیت شناسایی این مسائل بهعهده تکتک واحدهای صنعت نفت است، مدیران هر پالایشگاه، هر مجتمع پتروشیمی یا هر کدام از دیگر تاسیسات نفتی باید خود را موظف به شناسایی محیط پیرامون بدانند که از نظر تکنیکی به این روند، پیوست اجتماعی طرحها گفته میشود و خوشبختانه زمینه انجام این کار در صنعت نفت فراهم شده است.
افزون بر این، در حوزه مشاور اجتماعی وزیر نیز بررسیهایی در سطح کلان مناطق نفتی و گازی انجام شده تا مسائل یادشده شناسایی شوند، این کار بهویژه در دو منطقه مهم غرب کارون و پارس جنوبی که مرکزیت نفت و گاز ایران هستند اتفاق افتاده و در سالهای گذشته مطالعاتی در راه موفقیت این هدف شده است. وزارت نفت از مشکلات و چالشهای این دو منطقه مهم و دیگر مناطق نفتی کشور غافل نبوده و الگوی مطالعات خود را در اختیار همه شرکتهای نفت گذاشته است تا آنها نیز بدانند مطالعات خود را در کدام بخشهای اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی ادامه دهند.
آیا رسیدگی به مسئولیتهای اجتماعی در شرکتهای صنعت نفت قانونمند شده است؟
موضوع مسئولیت اجتماعی به مرور در شرکتهای نفتی جنبه قانونی و الزامآور پیدا میکند. با موافقت وزیر نفت یک شورای سیاستگذاری مسئولیتهای اجتماعی در صنعت نفت، از ترکیب مشاوران اجتماعی مدیرانعامل ۴ شرکت اصلی و دیگر شرکتهای نفتی تشکیل شده تا رسیدگی به مسائل مناطق محروم و همجوار تاسیسات نفتوگاز با جدیت پیگیری شود، افزون بر این آقای زنگنه، در همایش سوم مسئولیتهای اجتماعی صنعت نفت تاکید کردند تا از حضور صاحبنظران اجتماعی بهعنوان مشاور در شرکتهای نفتی و گازی استفاده شود که این توصیه حتی از یک بخشنامه نیز تاثیر بیشتری داشته و اکنون جامعهشناسان و روانشناسان اجتماعی بهتدریج در واحدهای عملیاتی با ما همکار میشوند.
شایان یادآوری است تاکنون تصمیمی مبنی بر اینکه یک واحد مستقل بهعنوان واحد مسئولیتهای اجتماعی در شرکتهای نفتوگاز راهاندازی شود، گرفته نشده است، درواقع واحدهای موجود در هر کدام از شرکتها، با صلاحدید مدیرعامل آن شرکت میتوانند مسئولیت واحد اجتماعی را عهدهدار شوند، اما اگر مسئولیت اجتماعی ازسوی مدیران رده بالای سازمان هدایت نشود، بازهم همان نگاه خیریهای و بشردوستانه، شبیه واحدهای مددکاری اجتماعی ادامه مییابد، پس لازم است بهتدریج کار واحد مسئولیت اجتماعی با اهداف سازمان یکسان شود.
عملکرد مسئولیتهای اجتماعی زمانی میتواند موفق باشد که در رأس مدیریت سازمان جای مناسبی پیدا کند. تغییر نگرشها، نخست باید در میان مدیران بالای سازمانی ایجاد شود و هر کدام از آنها بر آثار عملکرد شرکتهای خود بر سطح محیط اطرافشان واقف باشند.
بر این اساس لازم است همه افرادی که از فعالیتهای سازمان تاثیر میگیرند یا بر این فعالیتها تاثیرگذار هستند، شناسایی شوند، بهعنوان نمونه، جامعه محلی، مشتریان، محیط زیست، مصرفکنندگان محصولات و غیره همه در دایره ذینفعان قرار میگیرند و روند فعالیت هر کدام از شرکتها میتواند آثار بسیار مهمی بر حیات این گروهها داشته باشد.
یکی از واحدهای پتروشیمی که نوع خاصی از کود کشاورزی تولید میکند درباره تاثیر مصرف این کود در محصولات، شیوه استفاده از کود ازسوی کشاورزان و موارد اینچنینی تحقیق کرده بود و حتی برای کشاورزان مصرفکننده نیز جلسههای آموزشی برگزار کرد تا بهترین روش مصرف کود تولیدی را بیاموزند و تمام این کارها تنها به دلیل حس مسئولیتپذیری آن واحد اجتماعی انجام شده بود.
مسئولیتپذیری، حسی است که باید در وجود تمام مدیران و کارکنان صنعت نفت نهادینه شود. همه ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که فعالیتهای کوتاهمدت شامل عواقب و فعالیتهای طولانیمدت مانند عمر ۷۰ ساله یک پالایشگاه چه تبعات عمیقتری بر جامعه زیستی و امور اقتصادی – اجتماعی دارد و رسیدگی به این موضوعات نیازمند فعالیت یک واحد پیگیر است، چراکه حجم وسیعی از وقت مدیران به داخل سازمان معطوف میشود ولی واحدهای مسئولیت اجتماعی باید کمک کنند تا نگاه مدیران به بیرون از حیطه سازمانی نیز باز شود.
تغییر نگاه و عملکرد در شرکتهای نفتی و گازی تا چه اندازه محسوس است؟
در همایش مسئولیتهای اجتماعی که تابستان امسال برگزار شده، از همه شرکتهای نفتوگاز خواستیم تا گزارشی از عملکرد فعالیتهای مسئولیت اجتماعی سازمان خود ارائه دهند. این گزارش در همه شرکتهای بزرگ بینالمللی جهان به صورت سالانه ارائه میشود، البته هدف آنها از ارائه گزارش مسئولیت اجتماعی، برندسازی و افزایش شهرت و محبوبیت است، درواقع از گزارش مسئولیت اجتماعی استفاده میکنند تا برند شرکت خود را معروفتر کنند، اما در صنعت نفتوگاز ایران به فکر برند شدن سازمان نیست، با این حال، هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی گزارشهای خوبی از شرکتهای مختلف ارائه شد که براساس آنها مطلع شدیم شرکتهای مختلف نفتی و گازی به صورت داوطلبانه حتی در دورافتادهترین نقاط کشور نیز تلاش کردهاند تا قدمهای مثبتی برای رفاه حال مردم بردارند، بهعنوان نمونه تعمیر جادهها، تامین آب شرب مناطق، تهیه بستههای آموزشی و کمکآموزشی برای سال تحصیلی جدید و کارهایی از این دست، البته همه این اقدامها در حالی انجام شده که ازسوی صنعت نفت هنوز الزامی به شرکتهای نفتی ابلاغ نشده است. همچنین، کمیتههایی در امور روابط عمومی، مددکاری اجتماعی، امور بانوان، منابع انسانی و واحد اچاسیی تشکیل شده تا مسئولیتهای اجتماعی را در قالب وظایف خود بررسی کنند.
کمبود امکانات در مناطق نفتی و گازی بر رفاه مردم محلی تاثیرگذار است و گاهی سبب ایجاد نگاه منفی مردم به نفت میشود، در این زمینه چه اقداماتی شده است؟
یکی از مهمترین گامها ازسوی وزیر نفت برداشته شده، ایشان در همایش مسئولیتهای اجتماعی اعلام کردند که از این پس در مناطق نفتی شهرکسازی برای کارکنان صنعت نفت انجام نمیشود و خانههای سازمانی توسعه نمییابند.
چندی پیش، یکی از شرکتها پیشنهاد ساخت یک شهرک سازمانی میان دو منطقه نفتی را داده بود که وزیر نفت با خط خودشان در جواب این درخواست نوشتند: «مگر قرار نشد دیگر هیچ شهرکسازی نشود؟! »
هدف از این امر، حضور کارکنان نفت در میان مردم محلی و زندگی آنها در بافتهای اجتماعی موجود است تا دوگانگی میان مردم و کارکنان از بین برود، ما نمیخواهیم از نظر برخورداری از امکانات میان کارکنان صنعت نفت و مردم همجوار تاسیسات فاصله زیادی وجود داشته باشد، ازسوی دیگر سبب اصلاح زندگی اقماری کارکنان نیز میشود تا آنها بتوانند در کنار خانواده زندگی کنند.
پیش از این نیز گفتیم که برای نهادینهشدن مسئولیتهای اجتماعی نیازمند تغییر نگرش در سطح مدیران شرکتها هستیم، وزیر نفت این چرخش نگاه را از خود آغاز کردند. لازم است نگاه مدیران نفت از یک نگرش کوتاهمدت، موردی و تدافعی به یک نگاه طولانیمدت و منبعگرا تبدیل شود زیرا در صورتی که مدیران نسبت به جامعه اطراف تاسیسات، نگاه ابزاری و کوتاهمدت داشته باشند کارها بدون تعهد و مسئولیتپذیری پیش میرود اما زمانی که فکر کنیم در مناطق نفتی، حیات اجتماعی و فعالیتهای صنعتی توأمان باید پیش روند وضعیت زندگی مردم نیز بهبود مییابد و آنها از ارزش افزوده نفت (که بخش عمدهای از بودجه کشور را تامین میکند) بهرهمند میشوند.
مهمترین رکن مسئولیت اجتماعی همین تغییر نگرش است، به قول آقای وزیر باید در مناطق صنعتی نفت، زندگی شکل بگیرد نه اینکه شبیه به کارگاهی باشند که آدمها فقط در آن کار کنند و بعد به شهر خودشان برگردند.
از دیگر اقدامات در مناطق همجوار تاسیسات، مربوط به امور بانوان است.
بانوان ذینفع در صنعت نفت سه گروه هستند: گروه نخست شامل کارمندان خانم در نفت، گروه دوم شامل همسران کارکنان نفت و گروه سوم بانوانی که در مناطق نفتی و گازی زندگی میکنند، که مقرر شده متناسب با هر گروه و براساس توانمندیهای آنها برنامههای آموزشی اجرا شود تا سبب ایجاد تجانس فرهنگی
شود.
تاکنون نیز خانم تندگویان، مشاور امور بانوان وزیر نفت اقدامات خوبی در این زمینه انجام دادهاند و در شرکتهای مختلف نیز افرادی را بهعنوان مشاور امور بانوان انتخاب کردهاند تا رسیدگی به امور بانوان با دقت بیشتری انجام شود.
افزون بر این موارد، برپایی کلاسهای کنکور برای دانشآموزان جامعه محلی فواید بسیاری داشته است. این کلاسها از ماهها پیش از برگزاری کنکور برگزار میشوند و کسب رتبههای زیر هزار و زیر ۵۰۰ ازجمله دستاوردهای برگزاری این دورههاست.
همچنین آموزشهای مهارتمحور نیز در مناطق نفتی با هدف توانمندسازی جوانان جویای کار آغاز شده تا با مهارت و تخصص بیشتری جذب یک سری از ردههای شغلی در شرکتهای صنعتی شوند، بسیاری از جوانان این مناطق افراد توانایی نیستند اما حضور در این دورهها به توانمندشدن آنان کمک بسیاری میکند.
بر این اساس شرکتهای نفتی بهدنبال جذب نیروهای بومی هستند؟
به طور کل، ما مسئول رفع بیکاری در مناطق نفتی و گازی نیستیم اما برای جذب نیرو در تاسیسات واقع در این مناطق برای نیروهای بومی اولویت قائل میشویم که این امر دو پیامد مثبت را بهدنبال دارد؛ نخست آنکه سبب تقویت رضایتمندی مردم و افزایش نگاه مثبت آنان به صنعت نفت میشود، سپس آنکه از منظر اقتصادی نیز رفتوآمد مداوم کارکنان و سکونت آنان در مناطق به صورت اقماری از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست بنابراین هرچه بتوانیم این فرآیند را جایگزین کنیم از نظر اقتصادی نیز به نفع سازمان است.