خبر مذاکره با بنز آلمان یکی از اولین خبرهای خودرویی پس از برجام بود که از سوی مدیرعامل ایران خودرو، هاشم یکه زارع اعلام شد. البته روند این مذاکرات کمی به طول انجامید و پس از قراردادهای دیگر ازجمله ایرانخودرو با پژو و سایر قراردادها اعلام شد.
حالا ستاره ایران، نماینده رسمی این برند خوشنام در ایران پس از چندی، دوباره فعالیتهای خود را آغاز کرده است. خبرها حاکی است که اولین محموله این شرکت نیز به پشت دروازههای کشور رسیده اما به دلیل تغییر قانون و بسته بودن سایت ثبت سفارش فعلا در انتظار ورود به سر میبرند.
در همین حال حدود ۶ماه است که مهندس غلامرضا رزازی، بهعنوان مدیرعامل جدید این شرکت کار خود را آغاز کرده است. اینکه ستاره ایران قرار است چه کارهایی انجام بدهد و چگونه به مشتریانش خدمات ارائه کند، موضوعی بود که با وی در میان گذاشتیم.
مرسدس بنز پیش از انقلاب، به طور جدی در ایران فعالیت میکرد و خط تولید آن هم رونق خوبی داشت. اما پس از انقلاب، اوضاع کمی تغییر کرد و خرید خودروهای لوکس، برای بسیاری از مردم مقدور نبود و نیز در نظر مردم، خرج کردن پول بسیار و تجمل گرایی، از سوی مردم نکوهیده و مذموم بود. این روند به تدریج تغییر کرد و با بهبود شرایط اقتصادی، مرسدس بنز تصمیم گرفت با نمایندگی ستاره ایران، فعالیت خود را در ایران از سر بگیرد.
سال ۱۳۸۰ مذاکرات اولیه آغاز شد و سرانجام در سال ۱۳۸۱ شرکت ستاره ایران به نمایندگی از دایلمر در ایران فعالیت خود را شروع کرد. در سال ۱۳۸۵ ایران خودروییها توسط زیرمجموعهاشان تاپ خودرو، حتی تولید Eکلاس را نیز در برنامه قرار دادند. تاپ خودرو ساخت و عرضه دیگر مدلهای این شرکت مانند کامیون، مینیبوس، آمبولانس و خودروی آتشنشانی را نیز در برنامه داشت. آمار نشان میدهد هر خودروی مرسدسبنز Eکلاس در ایران تولید میشد، شامل هزار و ۷۴۴ قطعه منفصله وارد کشور میشد. آن زمان قیمت خودروهای مرسدسبنز Eکلاس بین ۶۰ تا ۱۷۰هزار یورو اعلام شد.
خودروهایی که در ایران به مونتاژ میرسیدند، از نظر کیفیت مطلوب و خوب بودند به طوری که خودروهای تولیدی در آن زمان، هنوز هم در بازار از نمونههای پرطرفدار هستند و به خوبی پاسخگوی نیازهای مشتریان هستند. علت اصلی این کیفیت، نظارت کامل دایملر بر این خط تولید بود. اما ستاره ایران، باز هم تصمیم دارد تا تولید مرسدس بنز را در ایران راه اندازی کند. البته باید دید که در صورت رخ دادن این اتفاق، قیمت گذاری محصولات به چه صورت خواهد بود چراکه برای مصرف کننده ایرانی، قیمت موضوع بسیار مهمی است. در ادامه آقای غلامرضا رزازی به تمامی سوالات پیرامون همکاری با مرسدس بنز پاسخ میدهد.
درباره قرارداد این شرکت با شریک آلمانیاش توضیح دهید و اینکه در حال حاضر ستاره ایران در چه وضعیتی قرار دارد؟
قراردادستاره ایران با دایملر در آذرماه سال قبل امضا شد؛ قراردادی که در دوره تحریم با توجه به همزمانشدن با پایان مدت زمان آن، فعالیتش متوقف شده بود.
خوشبختانه قرارداد با یک فرض انحصاری احیا شد. در واقع ستاره ایران، نماینده انحصاری دایملر برای تولید ۱۱ نوع خودرو با مدلهای مختلف سواری دایملر بنز در ایران شد یعنی مدلهایی که امکان عرضه آنها به بازار ایران وجود دارد.
بعضی از مدلها، خاص بازار آمریکاست که برای عرضه در ایران، محدودیتهای قانونی وجود دارد ولی مابقی در اسکوپ عرضه به بازار ایران است.
لطفا درباره فعالیت شرکت توضیح دهید.
فعالیتها شروع شده و بحث همولوگیشن تقریبا در حال اتمام است. در رابطه با مجوزهای فروش هم اقدامات لازم انجام شده است و آماده عرضه محصولات هستیم.
برای امسال و سال آینده هم با شرکت دایملر روی نمونههای مختلف توافق کردیم و امیدواریم با شروع ثبت سفارش خودروهایی که مورد نیاز بازار است، به ترتیب اولویت امسال وارد و عرضه شود.
با چه مدلهایی کار را شروع میکنید و ادامه میدهید؟
بر اساس ارزیابی که روی بازار انجام شده، برنامه ما این است که امسال اگر بتوانیم زمان را بهطور مناسب حفظ کنیم تا آخر سال، حدود دو هزاردستگاه خودرو عرضه میکنیم.
این عرضه هم با مدل E250، E200 و C200 با آپشنهای مختلف انجام میشود. برای سال آینده برنامهمان این است که تنوع مدلها، براساس اولویتهای توافق شده بیشتر شود.
اولویت شما چه خودروهایی است؟
طبعا یک نکته این است که باید در برنامه تولید دایملر قرار گیرد. برای سال ۹۷ از یکی، دو ماه آینده باید برنامه خودمان را با دایملر بنز نهایی کنیم که آنها هم طبق برنامه خودرو را تولید کنند و تحویل دهند.
قراردادمان برای سال آینده پنج هزاردستگاه است و امیدواریم بتوانیم با یک عرضه مستمر و مناسب، این روند را از سال ۹۷ ادامه دهیم، ولی شروعمان با مدلهایی است که ذکر کردم.
برای سال ۹۷ چه مدلهایی خواهید داشت؟
این موضوع تاحدودی به بازخورد بازار نسبت به مدلهایی که امسال عرضه میکنیم و همچنین به برنامهای که بنز میتواند به ما بدهد بستگی دارد، ولی تلاشمان این است که حداکثر تنوع ۱۱ مدل را در سال آینده داشته باشیم. یک بحث هم این است که بتوانیم آنها را در برنامه تولید دایملر بنز بگنجانیم.
برای سال ۹۶ در چه بازه قیمتی به بازار ورود خواهید کرد؟
برای سال جاری هنوز به قیمت قطعی نرسیدیم چون هنوز واردات به صورت رسمی انجام نشده است. به بخشی از بازار نگاه داریم ولی چون قیمتهای خودمان هنوز قطعی نیست،
امکان اعلام قیمت وجود ندارد. البته قیمتها قاعدتا در بازه ۴۰۰ تا ۵۰۰میلیون تومان باید باشد، آپشنها نیز در قیمتگذاری تاثیرگذارهستند. آپشن بالاتر میتواند قیمت را افزایش دهد و آپشن پایینتر هم ممکن است بر آن تاثیر داشته باشد.
در بازار ایران که انواع خودروهای بنز ازجمله E250 و C200 وارد و عرضه شدهاند، قیمت محصولات شما بهعنوان شرکت ستاره ایران نسبت به آنها رقابتیتر است یا به لحاظ آپشنها اختلاف قیمت خواهید داشت؟
قطعا قیمتمان باید با قیمت وارداتی که غیرمستقیم انجام میشود، رقابتی باشد. منظورم این است که باید پایینتر باشد. وقتی یک نماینده رسمی واردات انجام میدهد، از تخفیفات قیمتی استفاده میکند که وقتی خودرویی از کانال واسطه وارد کشور میشود، این تخفیفات قطعا برایش وجود ندارد یا حداقل میزان آن بسیار کم است.
طبیعتا قیمت ما نسبت به واردات غیرمستقیم پایینتر خواهد بود. ضمن اینکه خودمان را نسبت به رعایت چارچوب قیمتگذاری در شبکه نمایندگیهایمان مقید میدانیم. لذا قیمت محصولات ستاره ایران رقابتی خواهد بود و در میانمدت هم تاثیر خودش را در قیمت بازار خواهد داشت یعنی تعدیل قیمتهای بازار هم با حجم عرضهای که مستقیم انجام میشود، متناسب خواهد بود.
مدلهای E250 و C200 که برای سال ۹۶ در نظر گرفتهاید، ۲۰۱۶ خواهند بود یا ۲۰۱۷؟
در حال حاضر ۲۰۱۷است یعنی ما در واقع دیگر ۲۰۱۶ نداریم، ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ هستند. بنابراین ما ۲۰۱۸ را از حالا سفارش میدهیم.
به صورت SKD برنامه مونتاژ خواهید داشت، یا اینکه تا سال ۹۷ این رویه را دنبال نخواهید کرد؟
برای تولید این محصول در ایران با دایملر توافق شده است. همانطور که میدانید در گذشته هم این کار انجام میشد یعنی خط تولیدش در مجموعه ایرانخودرو وجود دارد.
طی بازدیدی هم که از آن خط تولید صورت گرفت، خط تولید قابل راهاندازی مجدد است و امکانات قابل تعمیر و نوسازی است با دایملر توافق شده تا خط تولید آن دوباره فعال شود و در حال بررسی فنی- اقتصادی خط موجود هستیم تا مشخص شود برای تکمیل شدن خط چه میزان سرمایهگذاری نیاز است چون مدلهایی که قبلا تولید میشدند،
شرایط فنیشان تغییر کرده است و ممکن است احتیاج به سرمایهگذاری تکمیلی و جدید هم داشته باشیم تا خط کامل شود. ولی در فاز اول برای دو هزاردستگاه در سال، خطمان را آماده میکنیم.
البته کلیدیترین موضوع بحث اقتصادی است، چون واقعیت این است که نظام تعرفهای برای تولید CKD یا SKD مزیتی برای تولیدکننده ایجاد نمیکند.
اگر به این موضوع توجه و مقررات قانونی تعرفه اصلاح شود، تولید توجیه پیدا میکند، چون میزان تیراژ خودروهایی که در ایرانخودرو، سایپا یا شرکتهای بزرگ تولید میشوند، انبوه نیست و سقف آن روی پنج هزار دستگاه است لذا حتما نیاز به حمایت تعرفهای و قانونی داریم که تولید دارای توجیه اقتصادی شود ولی چیزی که مهم است اینکه طرفین عزم تولید دارند، یعنی هم ستاره ایران و هم دایملر بنز قرارداد را امضا کردند، ولی اقتصادیبودنش شرط کار است.
قرار نیست ما تولید کنیم و محصول گرانتر تمام شود. این بحث را در دوره وزارت آقای نعمتزاده شروع کردیم و در زمان مدیریت آقای شریعتمداری آن را دنبال خواهیم کرد که اگر شرایط فراهم شود، امیدواریم در زمان کوتاهی این اتفاق بیفتد.
در نمایشگاه شیراز رونمایی انجام دادید، آیا پیشفروش هم کردید؟
مجوز پیشفروش گرفتیم ولی چون هنوز ثبت سفارش صورت نمیگیرد، پیشفروشی نداشتهایم.
بعد از آن هیچ پیشفروشی صورت نگرفته است؟
درخواست مجوز پیشفروش برای دو هزاردستگاه دادهایم و لازمهاش این است که این محدودیتها برداشته شوند، ولی با برطرف شدن موانع فراخوان یا آگهی میدهیم و رسما ثبتنام میکنیم و فروش انجام میشود.
سال ۹۶با CKD شروع شد؟
با CbU آغاز کردیم.
آیا برای سال ۹۷ محصولی روی خط تولید میرود؟
پیشبینی ما حدود ۹ماه برای شروع مجدد تولید است که اگر حمایت اتفاق بیفتد، سال آینده میتوانیم شاهد باشیم که تولید محصولات در ایران شروع شود.
آیا در گمرک موجودی دارید که هنوز ترخیص نشده باشد؟
خیر ولی ظاهرا در مقطعی که ثبت سفارش میشده، بعضی واردکنندهها در گمرک موجودی داشتهاند و وارد هم کردهاند. تعداد آنها هم تا جایی که میدانیم، زیاد نیست؛ باید حدود ۲۰۰تا۱۵۰ دستگاه باشد. خرید واردکنندهها در گمرک است که احتمالا امکان عرضه مستقیم در شبکه پیدا کنیم و به آنها کمک کنیم این کار انجام شود.
برخی خودروها حدود دو یا سه سال پیش یعنی دوره مدیریت قبلی وارد شدند و در گمرک ماندندو ترخیص هم نشده بودند. بخشی از آنها ظاهرا به اموال تملیکی هم معرفی شده بودند اما اقدامی در مورد آنها صورت نگرفت. برای آن خودروها چه اتفاقی افتاد؟
خودروها همه ترخیص و فروخته شدند.
چند دستگاه را شامل میشدند و چه مدلی داشتند؟
اگر اشتباه نکنم ۲۶۰ دستگاه مدل۲۰۱۴ بودند.
برای ۹۷سال با چند درصد ساخت داخل کار خود را شروع میکنید؟
اگر ساخت داخلی بخواهد از ترجیح تعرفهای استفاده کند، طبق مقررات فعلی باید بالای ۲۰درصد برود؛ یعنی با SKD و CkD به۲۰ درصد نمیرسید و مورد بحث ما هم همین است.
خطی که وجود دارد، برای این است که SkD یا در نهایت CkD را بتواند به تولید برساند، بنابراین قیمت CBU با SkD یا CkD به لحاظ گمرکی فرقی نمیکند.
لذا انگیزهای برای سرمایهگذاری در تولید وجود ندارد. درخواست ما این است که پیشبینیهایی شود تا کار، اقتصادی پیش رود، چون رسیدن به بالای ۲۰درصد حداقل درخودروهای لوکسی مثل بنز بهسادگی امکانپذیر نیست.
از آنجاییکه شرکتهای خارجی بهخصوص بنز روی کیفیت اقلام سختگیریهایی اعمال میکنند و امکان اینکه بالای درصد۲۰برود، سخت و زمانبر است، یعنی اگر بخواهید قطعهای را داخلی کنید، باید یک پروسه طولانی برای تاییدیههایش از طرف همکاران خارجیتان بگیرید که این کار را سخت میکند، ولی درحد همان اسکوپ قبلی که مونتاژ، رنگ و تست بود، این امکان وجود دارد که بهکار گرفته شود.
خطوط تولیدش هم موجود است، ولی متاسفانه بهخصوص برای تیراژ پایین توجیه اقتصادی پیدا نمیکند. همچنین با توجه به نظام تعرفه و عرضه باید از نظام آزاد استفاده کنید. نظام تعرفه هم برایش هیچ ترجیحی نسبت به CBU ایجاد نمیکند.
حالا شما هزینه و تولید میکنید، ماشینآلات میآورید ولی در واقع یک هزینه اضافه میتراشید، لذا توجیه اقتصادیاش نکته اولی است که باید به آن توجه شود. همچنین محض اطلاعتان بگویم که دایملر در کشورهای مختلف مانند ویتنام، چین و تایلند خط تولید دارد.
ضمن اینکه ادامه روند فعلی میتواند به برنامه سال آینده ستاره ایران نیز لطمه بزند چراکه آنها باید بتوانند برای سال بعد نیز سفارشگذاری کنند تا طرف آلمانی میزان تقاضا را در برنامه تولید خود بگنجاند.
رزازی همچنین در بخش نخست این گفتوگو از تلاش برای ارائه ۱۱مدل از محصولات بنز برای سال آینده و همچنین بررسی میزان سرمایه مورد نیاز برای تولید در ایران خبر داد.
در بخش دوم گفتوگو ابتدا به میزان داخلیسازی پرداختیم و اینکه چرا برای شروع نمیتوان بیش از ۲۰درصد داخلیسازی داشت. در کنار آن به مشکلات موجود در بحث تولید پرداخته شد و اینکه یکی از بحثها برای سرمایهگذاری تیراژ تولید و نحوه زمان بازگشت سرمایه است.
رزازی در ادامه به «دنیای خودرو» گفت: در صورت بازشدن ثبت سفارش تا پایان سال دو هزار دستگاه از محصولات بنز وارد ایران خواهند شد.
مدیرعامل ستاره ایران درباره وزیر جدید صنعت، معدن وتجارت نیز میگوید که برنامه ایشان را مطالعه کرده و آن را برای رونق کسبوکار مناسب میداند اما مهمترین مساله ثبات در قوانین است که اگر اینگونه نباشد بیش از همه، مصرفکنندگان متضرر خواهند شد.
آیا تیراژ خودروها ۵۰ هزار دستگاه است؟
نه. تیراژها مختلف است. در چین و هند تیراژ تولید بالاست. باید بگویم عزم دایملر این است که در بازار بزرگی مثل ایران حتما خط تولید داشته باشد، اما پیشتر در ایرانخودرو دیزل موضوع تولید کامیون و محصولات تجاری بنز مطرح بود و حتی تولید موتور در شرکت ایدم بحث اصلی که بین ما و دایملر وجود داشت، اقتصادی بودن تولید بود؛ به این صورت که میگفت اگر من خط تولید را بیاورم و در صورت نیاز در ایران سرمایهگذاری انجام بدهم، این سرمایه چگونه برمیگردد؟
اگر قرار باشد هیچ تفاوتی با CBU نداشته باشد، این سرمایهگذاری چه توجیهی دارد؟ بهعنوان مثال در شرکت ایدم، برای تولید موتورهای جدید بحث۶۰ میلیون یورو سرمایهگذاری و برگشت دایملر به سرمایهگذاری در ایدم بود. ولی وقتی موتور در ایران تولید میشود، تعرفه موتور ۱۰ درصد است، اما وقتی داخلیسازی کنیم به پنج درصد میرسد.
با این پنج درصد اختلاف تعرفه، شاید ۲۰۰سال طول بکشد که این ۶۰ میلیون یورو برگردد؛ در این حالت چه کسی چنین سرمایهگذاری میکند. لذا آن زمان هم بحث اصلی، توجیه اقتصادی بود و الان هم همین است؛ حالا چه بنز بخواهد باشد، چه بامو، چه هر برند دیگری، قاعدتا این موضوع مهم است.
در واقع شرایط باید به گونهای باشد که سرمایهگذار خارجی ترغیب شود تا هم منابع و تکنولوژیاش را بیاورد و هم در بحث بازار ورود کند؛ شاید هم برای هاب شدن در منطقه تلاش کند، ولی باید برای این امر توجیه اقتصادی وجود داشته باشد.
جمعا ارزش قرارداد ایرانخودرو با دایملر چقدر بود؟
در قرارداد مبلغ وجود ندارد. توافق بر عرضه محصولات دایملر در ایران و خدمات پس از فروش است.
این قرارداد شامل انواع خودروهای سبک و سنگین میشود؟
نه. این قرارداد جدا بود؛ فقط سواری. عرضه مدلهای مشخصی که در قرارداد مشخص شده، ۱۱ مدل است و مجوز وزارت صنعت هم برای مدلهای خاص اخذ شده و در واقع عرضه آنها براساس نیاز و کشش بازار است.
این میزان کف و سقف ندارد؟
خیر. این میزان متناسب با نیاز بازار است و کف و سقف نداریم. الان تمام تلاشمان این است که دایملر را متقاعد کنیم تا مدلهای مورد نیاز بازار برای سال آینده بهعنوان مثال ۵هزار دستگاه را در برنامه تولیدشان قرار دهند چون به هر حال باید آنها این مساله را در برنامه تولید خود ببینند و قرار دهند.
آنها این فرصت را در برنامهشان میگذارند و اگر به هر دلیلی نتوانیم نظر آنها را جذب کنیم، فرصت بازار از دست میرود چراکه آنها کاملا طبق برنامه پیش میروند و میخواهند مطمئن شوند که حتما این تقاضا قابل جذبشدن است.
امکان هاب منطقهشدن وجود دارد یاتوجیه ندارد و منطقی نیست؟ با توجه به اینکه ما امارات، بحرین و برخی کشورهای منطقه را به عنوان رقیب داریم؟
بازار ایران بزرگتر از همه این کشورهاست. اگر فعالیت در بازار ایران با سازوکار درستی تنظیم شود با توجه به اینکه از بازار قطر، امارات، بحرین و. . . خیلی بزرگتر است، طبیعتا توجه اصلی در منطقه به این نقطه خواهد بود.
در بحث تولید هم که اشاره شد، واقعیت این است که شاید امکان عرضه محصولاتی که در این جا تولید شود نیز دارای مزیتهایی باشد.
یعنی از لحاظ قیمتی ممکن است مثلا E250 به امارات و قطر صادر شود؟
اگر همان حمایتهایی که اشاره کردم رخ بدهد، قطعا میتواند این اتفاق بیفتد. به هر حال صادرات این محصول به منطقه کمک میکند. ما از نظر مسافت به این کشورها نزدیک هستیم و در این میان طبیعتا هزینه حملونقل کمتری خواهیم داشت.
این ماشینآلات از کجا میآیند؟
بعضی از مدلهای دایملر در خود آلمان تولید نمیشوند و طبعا اگر آن مدلها در برنامه تولید قرار بگیرند، ممکن است از آفریقای جنوبی بیایند.
E250 یا C200؟
E250 و C200 الان در آلمان تولید میشوند. مدلهای دیگری هستند که ممکن است در آلمان در قالب CKD تولیدنشوند. در این مورد بنز بخشی از تولید را که برای جای دیگر میفرستد در قالب همان پکیج برای ما ارسال میکند. ولی تولید بعضی از مدلها، بیشتر در کشورهای دیگر متمرکز شده که شاید لازم باشد روی آنها هم کار شود.
آیا بنز در منطقه خاورمیانه خط مونتاژ دارد؟
در خاورمیانه ندارد، در هند دارد. در الجزایر، هند و در شرق آسیا نیز چین، ویتنام و تایلند خط تولید دارد.
در آسیای میانه و آسیای غربی فقط در ایران خط تولید دارد؟
نه. در آنجا خط تولید ندارد. سمت ترکیه، خط تولید اتوبوس دارد و تولید سواری ندارد.
اگرثبت سفارشها را در این دو ماه نمیبستند، امروز وضعیت ستاره ایران چگونه بود؟
همین مدت زمانی که متوقف است، میتوانستیم سفارشگذاری کرده باشیم و زمان تحویل را در حد یک یا دو ماه که فرصت این کار بوده است، کوتاهتر کنیم البته بهطور غیررسمی سفارشگذاری انجام شده است ولی آنها منتظر هستند که السی یا وجهش را دریافت کنند که این کارهم منوط به ثبت سفارش است.
به محض اینکه ثبت سفارش باز شود، تحویل آن چه زمانی آغاز خواهد شد؟
اولین بخش را در نوامبر برای ما حمل میکند، یعنی آبانماه یا آذرماه میرسد.
این محموله شامل چه مدلهایی خواهد بود؟
E250، E200، C200.
این سه مدل تا نوامبر به گمرک میرسد؟
از نوامبر شروع میشود و از آذرماه قابل عرضه خواهد بود.
در صورت اینکه ثبت سفارش باز شود؟
طبیعتا همینطور است. چون اگر ثبت سفارش باز نشود، نمیتوانیم LC اش را باز کنیم. بنابراین خریدی هم انجام نمیشود تا محموله به گمرک بیاید.
چه مدت طول میکشد تا ظرفیت دوهزار دستگاه سال ۹۶ تکمیل شود؟
تا پایان سال ۹۶ حداقل دو محموله دیگر میآید. یعنی آذرماه، دیماه و بهمنماه که ما تا پایان سال بتوانیم محصولاتمان راعرضه کنیم.
هر محموله تقریبا ۷۰۰-۶۰۰ دستگاه است؟
بله.
در دولت جدید، وضعیت کسبوکارتان را چگونه ارزیابی میکنید؟
قاعدتا ایشان برنامههایی را اعلام کردند که من مطالعه کردم. این برنامهها به لحاظ رونق کسبوکار بسیار هوشمندانه و امیدوارکننده است ولی انتظارمان این است که به لحاظ قانونی و مقرراتی، عرضهکنندگان حمایت شوند تا این برنامهها بتواند به نفع مصرفکننده به شکل خوبی به اجرا درآید.
با سابقهای که از ایشان سراغ داریم، خیلی خوشبین هستیم که با سیاستهای درست و اصولی که خواهند داشت، یک ثبات به لحاظ شرایط قانونگذاری به این قضیه اعمال کنند که تکلیف هم روشن باشد و مصرفکنندگان در درجه اول منتفع شوند، چون این بلاتکلیفیها، تغییر مقررات و شوکهایی که وارد میکنند، آخر یا شاید زودتر از همه دودش به چشم خریدار خودرو میرود.
البته به نظرم بعضیها اصلا شاید بدشان نیاید که این اتفاق بیفتد، ولی مهمترین کاری که به نظرم باید صورت بگیرد، این است که هم شفافسازی شود و هم استمرار مقررات و اطمینان به قوانین بیشتر شود که بتواند از تلاطم بازار جلوگیری کند.