از فرونشست‌های اخير زمين در تهران كه ابتدا دامنگير خيابان‌های نقاط مختلف شهر از غرب و شرق تا جنوب تهران شد و بعد كاخ صاحبقرانيه و مجموعه تاريخي كاخ نياوران در شمال تهران را مبتلا كرد، زمان زيادي نمي‌گذرد.
در اين مدت كارشناسان بسياري درخصوص علل و عوامل بروز اين پديده صحبت كرده‌اند اما درنهايت هنوز راهكاري براي جلوگيري از اين امر پيش‌بيني نشده است.
متاسفانه تعداد فرونشست‌هاي تهران تاكنون كم نبوده و اضافه شدن بافت‌هاي تاريخي به اين موضوع، موجي از نگراني را در مردم و علاقه‌مندان به آثار تاريخي ايجاد كرده است.
اين در حالي است كه محمد شكرچي‌زاده، رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي معتقد است در شهر تهران با پديده فرونشست به صورت عمومي مواجه نيستيم و فرونشست‌ها جاي نگراني ندارد.
به گزارش تعادل، شكرچي‌زاده در توضيح علل فرونشست زمين گفت: خوشبختانه در شهر تهران با پديده فرونشست به صورت عمومي مواجه نيستيم اما با توجه به جنس خاك اين شهر كه عمدتا از آبرفت‌هاي جوان با چسبندگي نسبتا كم تشكيل شده در بعضي نقاط به صورت موضعي كه داراي خاك‌هاي ريزدانه‌يي هستند با اين مشكل مواجهيم. دليل اصلي فرونشست هم برداشت غيركارشناسانه و بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني است كه باعث تغيير در فشار حفره‌يي اجزاي تشكيل دهنده خاك شده و به فرونشست يا فروچال در تهران انجاميده است.
وي افزود: از سوي ديگر قنات‌هاي قديمي در شهر تهران وجود دارد كه تعدادي از آنها شناخته شده، تعدادي جهت كم‌آبي مسدود و برخي نيز به مسير فاضلاب تبديل و دچار فروريزش شده است.
همچنين برخي آب‌هاي زيرسطحي از لحاظ مرفولوژي بايد سنجيده شود. به همين لحاظ هر نوع اقدام عمراني كه بخواهد زيرسطح زمين انجام شود بايد اين ملاحظات را در نظر بگيرد.
وي با اشاره به عمليات حفر تونل مترو و گودبرداري‌هاي انجام شده براي تامين پاركينگ و بلندمرتبه‌سازي طي سال‌هاي اخير گفت: بديهي است كه ساخت مترو جهت استفاده از حمل و نقل عمومي اقدامي لازم براي كلان‌شهر تهران است اما نوعي دخالت در بافت طبيعي زمين محسوب مي‌شود كه بايد مطالعات ژئوتكنيكي و ژئوفيزيكي در اين زمينه صورت بگيرد. شكرچي‌زاده تاكيد كرد: به جهت شيبي كه در دامنه البرز تا پايين شهر وجود دارد با تغيير مسير قنات ممكن است آب اصطلاحا پشته كند و به سمت بالا برگردد كه موجب آب‌شستگي در لايه‌هاي آبرفتي مي‌شود و حفره‌هايي توليد مي‌كند كه منجر به فرونشست يا فروريزش خواهد شد.
وي علت حادثه شهران را عدم ارزيابي دقيق از وضعيت خاك و عدم آگاهي از مسير انشعابات دانست و گفت: در شهران گودبرداري به واسطه مترو انجام شد كه وضعيت خاك غيرچسبنده درشت دانه باعث فروريزش خاك در مترو شد و گودالي بزرگ ايجاد كرد. اين گودال به قطع و پاره شدن شبكه اصلي گاز و برق انجاميد كه آتش‌سوزي صورت گرفت.
رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي تصريح كرد: با توجه به اين حوادث ممكن است مجبور شويم محدوديت‌هايي در عمق گودبرداري‌ها صورت دهيم. وقتي گودبرداري عميق انجام مي‌شود علاوه بر بحث خاك، بحث ايمني در برابر آتش‌سوزي مطرح مي‌شود؛ زيرا وقتي ۹-۸ طبقه زير زمين ساخته مي‌شود، مهار آتش و نجات افراد و خودروهايي كه در طبقات زيرين قرار دارند بسيار مشكل است.
شكرچي‌زاده با بيان اينكه مديريتي از نظر ضوابط ايمني وجود ندارد، گفت: ما حتي ركوردهاي حفاري بيش از ۶۰ متر را در تهران داريم كه بايد در دستور كار شوراي عالي شهرسازي و معماري قرار گيرد كه اين اقدام دو هفته قبل انجام شده است.
لذا هر نوع خاكبرداري جدي بخواهد انجام شود بايد ملاحظات شوراي عالي شهرسازي و معماري را در نظر بگيرد.
وي با اشاره به خطرات ناشي از گودبرداري‌هاي غيراصولي گفت: متاسفانه در سطح كشور با تلفات ناشي از ريزش ديواره‌هاي گود در شهرهاي مختلف مواجهيم كه غالبا اصول فني گودبرداري انجام نمي‌شود.
به طور مثال چندي پيش در شهرك غرب با ريزش مواجه شديم؛ زيرا پايدارسازي ديواره‌هاي گود به‌نحو مناسب انجام نشده بود و يك جريان آب زيرسطحي هم در آنجا بود كه شيرواني‌ها را ناپايدار كرد و باعث ريزش خاك شد.
تهران، ركورددار فرونشست زمين در جهان
به گفته علي بيت‌اللهي، مدير بخش زلزله در مركز تحقيقات ساختمان و مسكن وزارت راه و شهرسازي هر روز يك ميلي‌متر از زمين در تهران نشست مي‌كند، يعني در سال ۳۶سانتي‌متر. اين ميزان نشست تهران را ركورددار نشست زمين در دنيا كرده است.
اين در حالي است كه در اتحاديه اروپا براي نشست سالانه 4ميلي‌متر خاك كميته بحران تشكيل مي‌دهند اما تهران سالانه 36سانتي‌متر پديده فرونشست زمين رخ مي‌دهد اما آب از آب تكان نمي‌خورد.
آنچه مشخص است اين است كه ادامه نشست در تهران، شريان‌هاي حياتي را دچار مشكل مي‌كند و نيز ممكن است لوله‌هاي آب و فاضلاب دچار مشكل شود و با ايجاد مشكل در ساير حوزه‌ها، ادامه زندگي در برخي از مناطق امكانپذير نباشد.
لوله‌هاي آب و فاضلاب، گاز، دكل‌هاي فشار قوي برق و ساختمان‌هاي مسكوني و غيرمسكوني براثر نشست‌هاي زمين، تخريب مي‌شود؛ بنابراين مسوولان بايد به فكر چاره باشند.
نكته مهمي كه بايد مورد توجه قرار بگيرد اين است كه نشست زمين در تهران از قبل هم وجود داشته و با شرايط فعلي قطعا ادامه خواهد داشت و از آنجا كه اين موضوع مستقيما با جان شهروندان در ارتباط است، انتظار مي‌رود تا علاوه بر شهرداري، همه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌هاي مربوطه براي برداشت آب مجاز يا غيرمجاز، پيگير حل اين معضل باشند و اجازه ندهند دوباره شاهد فرونشست زمين در منطقه و خياباني از شهر باشيم و فرونشست زمين به كابوس شهروندان تبديل شود.