« با پرداخت روزی دو‌هزارتومان، یک‌میلیارد و 300 میلیون تومان دریافت کنید یا از حقوق بازنشستگی ماهانه 12 میلیون تومان برخوردار شوید.» این جملات وسوسه‌کننده، این روزها درگوشه و کنار خیابان‌های شهر به چشم می‌خورد. کیوسک‌های تبیلغاتی شرکت‌های بیمه‌ای که مدعی هستند شرایط ویژه‌ای برای بازنشستگی زنان خانه‌دار، صاحبان مشاغل آزاد و حتی بچه‌ها ایجاد کرده‌اند و در پایان یک دوره 25 ساله یا رسیدن افراد به سن 50 تا 60 سالگی به آنها حقوق‌های نجومی پرداخت می‌کنند. این تبلیغات درشرایطی مطرح می‌شود که روند نرخ تورم درکشور هیچ‌گاه یک روند منظم نبوده و همین مسأله ارزش پول ایرانی‌ها را به شدت دستخوش تغییر قرار داده است. یک محاسبه ساده نشان می‌دهد چنانچه رفتار نرخ تورم در کشور و ارزش دستمزد درطول سالیان مختلف را درنظر بگیریم، حقوق‌های نجومی بازنشستگی که شرکت‌های بیمه‌ای وعده می‌دهند، با گذشت حداقل دودهه دیگر تقریبا ارزشی به اندازه حق بیمه ناچیزی دارند که این روزها پرداخت می‌کنید.
وعده حقوق‌های نجومی بازنشستگی در مترو!
بیمه بازنشستگی این روزها طرفداران زیادی پیدا کرده است. بیمه‌نامه‌ای که زیرمجموعه‌ای تازه از بیمه عمر و سرمایه‌گذاری است. دریافتی‌های حداقلی و پایین‌بودن سن بازنشستگی در ایران، شاید مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این نوع از بیمه و استقبال مردم از آن باشد. دریافت مستمری بازنشستگی به صورت یکجا یا ماهانه نخستین ویژگی متفاوت بیمه بازنشستگی است. شرکت‌ها هم معمولا طی قراردادی که با بیمه‌شونده امضا می‌کنند، متعهد می‌شوند که بعد از ٥٠ تا ٦٠ سالگی فرد، مبلغی را به‌عنوان مستمری بازنشستگی دراختیارش قرار دهند، اما آیا 20 سال دیگر، مبالغ هنگفتی که شرکت‌های بیمه به‌عنوان دریافتی به ما وعده می‌دهند، به اندازه امروز خیره‌کننده است؟ از طرفی با نمایندگی‌های بیمه که تماس می‌گیریم، می‌گوید: مبالغ هنگفتی که بیشتر ازسوی استیج‌های شرکت‌های بیمه‌ای مستقر در مترو پیشنهاد می‌شود، نوعی حقه تبلیغاتی است. هادی حق‌شناس، اقتصاددانی است که به «شهروند» می‌گوید: حق بیمه‌ای که امروزه پرداخت می‌کنید، تقریبا همان دریافتی شما در ٢٠ الی ٣٠سال دیگر است.
دریافت مستمری بازنشستگی به صورت ماهانه یا یکجا نخستین ویژگی بیمه بازنشستگی است، اما به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری نام مناسبی برای این بیمه‌نامه نباشد. شرکت‌های بیمه ادعا می‌کنند پرداخت وام بدون نیاز به ضامن و وثیقه از جالب‌ترین بخش‌های این سرمایه‌گذاری روزهای کهولت سن است. براین اساس بیمه‌شونده می‌تواند بعد از دو‌سال پرداخت حق بیمه، ٩٠درصد پرداختی خود به همراه سودش را به‌عنوان وام با کارمزدهای پایینی مثل دو تا چهاردرصد از شرکت طلب کند. از طرفی هنگامی که بیمه‌نامه بازنشستگی را پر می‌کنید، بیمه‌کننده متعهد می‌شود جبران خسارت درصورت بروز حادثه، فوت، ابتلا به بیماری‌های خاص و در نمونه تکمیلی آن جبران هزینه‌های درمان را هم به عهده بگیرد.
آیا واقعا با یک‌میلیارد و 300 میلیون تومان بازنشسته می‌شویم؟
«با پرداخت روزی دو‌هزارتومان، یک میلیارد و٣٠٠ میلیون تومان دریافت کنید.» این روزها بیلبوردهای تبلیغاتی با چنین مضمون‌هایی سراسر کشور را پرکرده است. اخیرا هم در ایستگاه‌های مترو استیج‌هایی به نمایندگی از شرکت‌های بیمه مستقر شده‌اند که وعده می‌دهند در هر سنی که باشید، با پرداخت حق بیمه تا ٥٠سالگی، می‌توانید بازنشسته شوید و مستمری بگیرید. شیوه‌های پرداخت اما متفاوت است. برای مثال یک فرد ٢٥ساله، باید ٢٥سال (تا ٥٠ سالگی) حق بیمه پرداخت کند. بسته به توانایی مالی او، این پرداختی بین ٨٠٠ هزار تا ٨ میلیون تومان متفاوت است. سودی که شرکت بیمه‌کننده به خبرنگار «شهروند» وعده می‌دهد، ١٨ درصد است. درواقع اگر سالی یک‌میلیون و ٥٠٠ هزارتومان با سود ١٨درصد را انتخاب کنید، بیمه بعد از ٢٥سال، یک‌میلیارد و ٣٥٠ میلیارد تومان به صورت یکجا، به شما پرداخت می‌کند. اگر نخواهید اندوخته‌تان و سودش را یکجا تحویل بکیرید، می‌توانید به صورت ماهانه ١٢میلیون تومان حقوق دریافت کنید.
البته نمایندگی رسمی این شرکت بیمه‌ای دراین‌باره شرایط دیگری مطرح می‌کند و ضمن اعلام ٦٠سالگی به‌عنوان سن بازنشستگی می‌گوید: این تبلیغ‌های فراگیر مترویی، چندان سندیت ندارد. جالب اینجاست نرخ‌هایی که این کارشناس به خبرنگار «شهروند» اعلام می‌کند، کاملا متفاوت است؛ مثلا برای ٣٠سال پرداخت، با شروع پرداخت سالانه یک‌میلیون و٢٠٠هزارتومان و احتساب ١٠درصد رشد تورم، بیمه به شما حدود ٦٠٠میلیون تومان به صورت یکجا بازمی‌گرداند و این درحالی است که درطول این مدت شما، تنها ١٩٧میلیون تومان به بیمه پرداخت کرده‌اید. اگر هم تمایل به دریافت مستمری داشته باشید، سهم شما از این سرمایه‌گذاری ماهانه بین ٨ تا ٩میلیون تومان خواهد بود، اما ٦٠٠میلیون تومان ٣٠سال آینده، چقدر ارزش دارد؟
حقوق 2 میلیون تومانی کارمندان بازنشسته تقریبا ٤٠ برابر شده است
پیدا کردن جواب قطعی به این سوال درکشوری که رشد تورم در آن هیچ نظم خاصی ندارد، تقریبا غیرممکن است. یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد که ماهی ٨میلیون تومان در ماه برای سال ١٤٢٥، حقوق دندان‌گیری نخواهد بود. برای مثال آمارهای بانک مرکزی می‌گوید: قیمت دلار در سال ١٣٧٥، ٤٤٤تومان بوده و در این ٢٠سال، نرخ دلار تقریبا ٨برابر شده است. از طرفی تورم ثبت‌شده برای سال ٧٥، ٢٣,٢درصد، برای سال ٨٠، ١١.٤درصد، برای سال ٨١، ١٥.٤درصد بوده که این روند نامنظم در سال ٩١ ناگهان تا ٢٨.٧درصد پیش رفته است. هادی حق‌شناس معتقد است؛ به‌طور تقریبی مبلغی که بیمه امروزه به‌عنوان حق بیمه از شما دریافت می‌کند (برای مثال ماهانه ١٢٠هزارتومان)، ٨میلیون تومان وعده داده شده، ٣٠سال دیگر به همین اندازه حق بیمه پرداختی فعلی‌تان ارزش دارد.
البته او معتقد است، این مزایای بیمه‌ای چندان هم خالی از فایده نیست و می‌تواند تضمین درآمدی برای افرادی باشد که به مشاغل آزاد اشتغال دارند یا تحت پوشش هیچ بیمه‌ای نیستند. با این حال مبالغی که امروز توسط بیمه‌ها تبلیغ می‌شود، از نظر اقتصادی در ٣٠سال آینده نمی‌توانند به اندازه امروز ارزشمند باشند. همچنین این اقتصاددان در ادامه به «شهروند» گفت: «حقوق یک کارمند دولت را درنظر بگیرید. ٣٠سال پیش این کارمند، در بهترین حالت ٥٠ تا ٦٠هزارتومان دریافتی داشت و امروز دریافتی همان کارمند تا ٢میلیون تومان هم پیش می‌رود. در یک تناسب‌بندی ساده، حقوق کارمندان تقریبا ٤٠ برابر شده است.»
سازوکار بیمه‌های عمر و بازنشستگی به زبان ساده
شرکت‌های بیمه‌ای مختلف مدل‌های متفاوتی برای شما تدارک دیده‌اند. به‌طورکلی اما معمولا دو راه پیش پای شماست؛ ساده و پلکانی. در شیوه پرداخت ساده، حق بیمه شما در تمامی مدت قرارداد ثابت است اما سودی که شرکت‌های بیمه‌کننده معمولا وعده‌اش را می‌دهند، در این روش تقریبا بی‌ارزش می‌شود. تورم‌های احتمالی کشور حق بیمه شما را هرسال، بی‌ارزش‌تر از‌سال قبل می‌کنند. در روش پلکانی اما با یک قرارداد توافقی، سالانه درصدی به حق بیمه شما اضافه می‌شود. سودهای وعده داده شده شرکت‌های بیمه، چندان واقعی نیستند. تقریبا درتمامی انواع بیمه‌های عمر و بازنشستگی، سودی که قرار است روی اندوخته شما بیاید، روند کاهشی دارد.
کارشناس بیمه ایران به «شهروند» می‌گوید: برای مثال در یک بیمه‌نامه ١٥ ساله، سه‌بار افت سود اتفاق می‌افتد و دلیل اصلی را افزایش اندوخته متقاضی می‌داند.
سود دریافتی ٥ ساله اول ١٨ درصد، ٥ ساله دوم ١٥ و ٥ ساله نهایی ١٠ درصد است. سن بیمه‌شونده مسأله مهم دیگری است که مطرح می‌شود. به‌طور مثال، یک فرد ٤٦ ساله که مدل بیمه‌نامه عمر و بازنشستگی را انتخاب می‌کند، با روش پلکانی با ١٠ درصد سود و ماهانه ٧٠ هزارتومان پرداخت می‌کند. این فرد تا بازنشستگی ٨٣ میلیون تومان حق بیمه می‌پردازد و دریافتی این فرد بعد از ٢٥ سال، ١٧٠ میلیون تومان به صورت یکجا یا ٣ میلیون تومان در ماه به صورت مستمری خواهد بود. این درحالی است که یک فرد ٢٦ ساله با شرایط مشابه، بعد از پرداخت ١٩٧ میلیون، ٦٠٠ میلیون تومان دریافت خواهد کرد. با همه این‌ها، درکنار این پس‌انداز شاید ناچیز، مزایایی مثل جبران خسارت فوت، حادثه یا بیماری‌های خاص و دریافت وام از ٩٠ درصد اندوخته با کارمزد پایین، برای خیلی‌ها دلایل کافی برای پرکردن بیمه‌نامه عمر و بازنشستگی باشد.